Uranaih hu pato pakai ka bruk pacang caga tong paoh 

Nguyễn Hoàng Yến, anek saih tal bac  9 di  tỉnh Quảng Ninh lac sa dalam yaok ribau anek saih bhian taom gaok song blah web hu asar kadha oh siam atau njauk urang katek greik angaok  mạng. Adei khan lac:

“Urak ni dahlak dok pandar  facebook, dahlak mboh angaok nan hu rilo asar kadha oh siam hu ba tagok. Anak meta urak ni dok hu dom ayut oh ka thau pandar mạng siam, nan ye ba tal rilo bruk  yau tong paoh, xâm hại angaok mạng. Hu rilo ayut jia tame nan ye mbuan si njauk lah pachot, njauk pacuh pajarak. Tuk sa urang ba tagok asar kadha oh siam ye njauk klaak chip piah oh par tapa dom  tài khoản karei”

Tui Viện roh duah khik ramik patagok khang kajap (MSD) song Kapul dong uranaih dunya  (Save the Children), labaih 66% uranaih  Việt Nam hu pandar pandap pambuak haong  Internet. Dalam nan, labaih 43%  hu tukvak pandar  meng 1-3 tuk dalam harei. Dalam thun  2018, Việt Nam hu labaih  706 ribau mbang  pathau khan ka thaot binguk  /video xâm hại tình dục uranaih angaok mạng; dang ka  02 dalam  ASEAN, hadei di  Indonesia. Dom yaok pataom nan dok ngak pandik akaok dom jabat  chức năng, dom amaik ame song kapul gru pato dalam negar .

Yaom lac bruk khik caga uranaih angaok mạng hu ndom tal di hukum uranaih thun 2016, Hukum pabak khaw tin thun 2016, Hukum  An toàn thông tin thun  2018, Hukum An ninh mạng 2018... min dok kurang biak rilo jalan ngak piah khik caga uranaih yau jalan khol drei ngak biak dalam rai duik. Dalam tuk nan, sa uranaih halei main Internet jeng mbuan gaok rilo kanjah jhak angaok  mạng, pachot, bleik saleik angaok mạng atau njauk tấn công, xâm hại tình dục tapa mạng… Đại tá Phan Mạnh Trường, Phó akaok Cục Cảnh sát hình sự Mintri  Công an brei thau, dalam vaktu công nghệ tagok khang yau urak ni, oh pacang cakak hu uranaih me-in mạng, kayua yau nan ye bruk pacang cakak dom web site kanjah jhak lac bruk njauk ngak song brei ngak pahu:

“Khol drei brei hu jalan pacang caga song bruk  ni khol drei hu ngak  blaoh, ini lac jalan tah klaak bruk kanyah jhak  tabiak  truh  xã hội. Bruk pacang ini khol drei meda ngak , meyah Mintri  Công an pambuak bruk song Mintri  Thông tin Truyền thông”

Tui  ong Nguyễn Lâm Thanh, Giám đốc Chính sách Mạng xã hội Tik Tok, mạng xã hội lac labik uranaih taom gaok rilo di abih, avar di abih song ba tal dom siam lagaih jeng yau kanjah jhak meluk gauk. Kayua yau nan ye, dom  kênh hu rilo uranaih pandar rilo di abih yau facebook, youtube, tik tok brei hu nao gam, ba tabiak dom bruk pathau khan 2 kadha prong , nan lac paglong  ilamu diukrai song pacang caga xâm hại uranaih angaok  mạng. Ba tabaik jalan khik caga uranaih angaok  mạng, ong Nguyễn Lâm Thanh ndom lac, bruk pasang iek khang kajap umo hu mbaok tame  mạng xã hội lac bruk njauk hu.

Piah khik caga uranaih angaok mạng, tui ong Nguyễn Thanh Lâm, Akaok Cục Báo chí, Bộ Thông tin Truyền thông, brei hu dom  jalan dong ka uranaih  hu labik main siam mekre, khang kadang angaok mạng. Taphia di nan, khik kandauh radiuk saong dom quyền karei di uranaih, tuk uranaih hu mbaok tame dom bruk angaok  mạng. Hu panuac ieu dom doanh nghiệp công nghệ ba tangin tame patagok dom  ứng dụng, ngak tabiak dom bruk dom asal kadha siam lagaih dong ka uranaih main sambai angaok mạng piah khik caga uranaih angaok mạng hu siam mekre.

Piah ka uranaih hu mbang tui  dom quyền di nyu, Mintri Lao động - Thương binh song  Xã hội dok pambuak bruk song dom gah, dom tỉnh ban ba tabiak “Jalan ngak pakat negar pacang caga tong paoh, rapeik rapai uranaih tuk vak 2020 – 2025”. Ong Đặng Hoa Nam, akaok Cục uranaih, Mintri  Lao động-Thương binh song Xã hội caong lac:

 “Ka sa, dom bruk pathau khan pato pakai hukum ngak habar pamong tal bruk prong,khol drei pandar rilo  kênh pathau khan pato pakai, dalam nan prong di abih lac pandar mạng, khik caga uranaih angaok  mạng meng dom asar kadha dom jalan gah kỹ thuật. Ka dua tra, khol drei batabiak bruk ngak habar piah hacih saat mạng,lagaih hong uranaih yau panuac kakei di uranaih dalam  ginum biai uranaih dunya nan lac salabik lagaih song tong abih”

Padang mạng siam mekre ka uranaih lac bruk njauk ngak chip, min piah padang ngak hu paga pacang khik caga uranaih angaok  mạng, oh lac bruk mbuan. Bruk uranaih mbuan njauk tong paoh,lạm dụng song kateik greik jeng dok rah tabiak, bruk pakauk oh brei me-in, oh lac jalan ngak bo bruk njauk ngak tuk ni lac sang bac, amaik ame brei caik hatai sangka pabak dom ilamu pandar mạng siam mekre, salamat ka uranaih./.

Urang lang: Hanipha- 5/6