Peih bruk pajeng ba bilan thu 1970 – 1971, Bộ Tư lệnh Đoàn 559 brei pabak dom TNXP di dom tỉnh dalam Quân khu 4 ka jalan 20 – Quyết Thắng. Rilo đơn vị, dalam nan hu 8 TNXP di Đại đội 217, palei daok di Hoằng Hoá, t.Thanh Hoá hu pabak tame Kapul TNXP 25.

Yaom lac ala mbom siu biak khang di kol khamang, bruk diuk saong metai tok lac sa cagam tangin, min dom kapul TNXP saong 8 TNXP angaok jalan 20 – Quyết Thắng oh huac rambah rambup glaih glar, oh huac mbom siu di Mỹ, harei melam kham merat peih jalan, palai mbom, khik kajap ka yaok pluh ribau radaih pháo saong bộ đội nao tapa dalam siam mekre, daong ka mblang mesruh gah meraong.

Bilan 6/1972, kapul 8 TNXP menuac di Hoằng Hóa, Thanh Hóa hu: Trần Thị Tơ, Lê Thị Mai, Đỗ Thị Loan, Lê Thị L­ương, Nguyễn Văn Huệ, Hoàng Văn Vụ, Nguyễn Mậu Kỷ, Nguyễn Hữu Ph­ương hu ba nao khik iek di km 16 + 200 (labik Tân Trạch, Bố Trạch, Quảng Bình) – lac labik njauk mbom siu palai khang abih di jalan 20. Di labik ini hu sa lubang ceik patau hu menuac sia dalam palei ieu lac Hang Tám Cô, daok atah di ban sit Đồng Hới 55km nao gah Tây Bắc, hu kapul mek ngak labik kandauk tuk kol khamang taong palai jalan. Harei 14/11/1972, Đại đội TNXP 217 taduan hu lệnh samar peih jalan brei ka 150 sruh radaih nao tapa jalan 20 – Quyết Thắng, pajeng phao ndao, pandap panda tame gah meraong.

Meng hatai khang lac “darah meda haok, min jalan oh gar hu”, tuk bruk pasiam veik jalan jaik salah ye kapal haoh Mỹ mai tal plaik mbom, dom urang lin samar nduac nao duak labik dauk, 8 TNXP nduac tame hang Tám Cô.

Urang khan lac, hadei di tuk mbom laik salah bloh, dom tổ TNXP ba gauk tabiak jalan, min tatuak drei tuk mboh sa candiah patau praong pacang sre pabah hang labik hu 8 TNXP daok dauk. Urang tok mehit sap preo ieu daong di meng gah likuk candaih patau. Urang dang akaok Đội TNXP 25 saong Binh trạm 14 duah abih jalan piah daong dom urang daok gar gah dalam, min prein menuac oh ngak hagait hu… Mehit sap preo yava tabiak meng dalam hang patau, dom urang di gah lingiu biak pandik harao, tok thau preo hia. Jaik taphia gauk min oh daong hagait hu, tok mek meta iek dom adei sa-ai metai. Dom harei patui di nan, đồng đội di 8 adei sa-ai TNXP jeng daok tapen hang, duah jalan ba ia menyum, ba pandap mbang tame min oh hu. Tal harei ka 9 ye oh daok mehit sap preo ieu daong. Hu urang khan lac, sap ieu puac di abih bo urang mehit, lac sap preo ieu “Amaik lơi”… Yau nan lac, hadei di 8 harei melam, dom TNXP dalam hang metai abih… Urang miat miat ndih veik dalam hang patau saong hang Tám Cô meng nan, jeng baoh kubo di  8 suan yava TNXP peih jalan.

Bruk hy sinh di 8 TNXP dalam hang patau ngak tatuan megei abih mặt trận, pabak prein khang ka urang jakar, đội viên TNXP ba pandik harao ngak jeng bruk cách mạng. Anak pabah mbang hang, urang jakar, urang lin Đại đội 217 Đội TNXP 25 tabiak panuac thề lac oh huac metai lahik brei ka taneh ia piah peih jalan. Hang patau labik 8 TNXP metai hu jeng địa chỉ đỏ saong lac labik ginreih ngan saong yaok urang jakar, urang lin hành quân angaok jalan, urang khan brei ka gauk pang bruk hy sinh dũng cảm nan.

Jaik 25 thun hadei di nan, lac thun 1996, tỉnh Quảng Bình brei công binh tagok peih pabah mbang hang Tám Cô piah pataom mek talang dom liệt sỹ. Hadei di 59 harei melam kaoh patau, patuh mìn, pabah mbang hang meng peih hu. Abih gauk biak drut drui tuk mboh dom talang daok veik di dom liệt sỹ ndih trun hadei di 8 harei oh hu pandap mbang, oh hu ia menyum saong oh hu ngin piah suak yava.  Đội quy tập 589 – Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Quảng Bình daok duah mboh sa gu  dép cao su, sa baoh bi đông, 2 mbaik kalam saong kẹp mbuk dalam hang Tám Cô.

Biak di nyu, angan ieu hang Tám Cô hu meng dahlau di tuk rah tabiak bruk pandik harao nan. Bhap bini dalam palei khan veik, tuk nan angaok jalan ini bhain hu 1 tiểu đội kumei TNXP nao palai mbom mìn peih jalan. Tuk hu mbom, atau tuk padeih padei, abih tiểu đội bhian tame hang patau ini daok. Oh njauk lac tuk halei jeng hu 8 kumei TNXP, min mikva dalam paleijeng randap ieu lac hang Tám Cô kayua rilo thun gam dalam tukvak ini hu 8 kumei TNXP yau nan. Yaok 2, 3 thun hu salih menuac sa mbang, dom anai kumei nan tabiak nao min angan di hang jeng daok ndung bak rup binguk di dom urang kumei TNXP nan. Oh thei thau dahlau lac, laik 8  nan nyu kak kajap haong 8 TNXP hy sinh hadei di 8 harei gar dalam hang.

Harei 14/5/2009, akaok negar hu mbaoh tangan tame harak quyết định pok brei angan Anh hùng tapon nyom bol pan phao kraong bhap bini ka 8 liệt sĩ TNXP di Đại đội 217,  Đoàn 559 ./.

Khúc bi hùng “Đường 20 – Quyết thắng”

“Đường 20 – Quyết Thắng” dài 125km từ Phong Nha, Quảng Bình đến Phu La Nhích, tỉnh Khăm Muộn, nước bạn Lào, là một trong những tuyến đường chiến lược hết sức quan trọng trong công tác vận tải chi viện cho chiến trường miền Nam trong những năm đánh Mỹ. Con đường độc này  phải chịu rất nhiều bom đạn của kẻ thù dội xuống. Mỗi mét đường là công sức, mồ hôi và máu của hàng ngàn cán bộ, chiến sĩ TNXP bám đường, bảo vệ, làm nhiệm vụ cứu hộ, thông xe…

        Cũng trên tuyến đường này, có 8 TNXP cùng quê Hoằng Hóa-Thanh Hóa đã anh dũng dâng hiến tuổi xuân cho Tổ quốc, tên tuổi của họ đã tạc vào địa danh lịch sử nơi đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ. Mời quý vị cùng nghe bào viết của Đại tá Nguyễn Thành Hữu nhằm ghi nhớ công ơn các anh hùng liệt sỹ hy sinh tại hang Tám Cô và Đường 20 Quyết Thắng :

Thực hiện chiến dịch vận chuyển mùa khô 1970 – 1971, Bộ Tư lệnh Đoàn 559 quyết định tăng c­ường lực lượng TNXP của các tỉnh thuộc Quân khu 4 cho tuyến Đ­ường 20 – Quyết Thắng. Nhiều đơn vị, trong đó có 8 TNXP thuộc Đại đội 217, quê Hoằng Hoá, Thanh Hoá đ­ược bổ sung vào Đội TNXP 25.

Dù phải sống d­ưới bom đạn ác liệt của kẻ thù, ranh giới giữa sống và chết chỉ là gang tấc, nh­ưng các đội TNXP và tập thể 8 TNXP trên đ­ường 20 – Quyết Thắng đã kiên gan chịu đựng muôn ngàn gian khổ, bom đạn của Mỹ, ngày đêm bám mặt đường, phá bom, thông tuyến, bảo đảm cho hàng chục ngàn xe pháo và bộ đội vượt đư­ờng an toàn, chi viện cho chiến tr­ường miền Nam.

Tháng 6/1972, tổ 8 TNXP ngư­ời Hoằng Hóa, Thanh Hóa gồm: Trần Thị Tơ, Lê Thị Mai, Đỗ Thị Loan, Lê Thị L­ương, Nguyễn Văn Huệ, Hoàng Văn Vụ, Nguyễn Mậu Kỷ, Nguyễn Hữu Ph­ương đ­ược điều về chốt giữ tại km 16 + 200 (địa bàn Tân Trạch, Bố Trạch, Quảng Bình) – trọng điểm bắn phá ác liệt nhất của đường 20. Vị trí này có một hang núi đá được nhân dân địa phương gọi là Hang Tám Cô, cách thành phố Đồng Hới 55km về hướng Tây Bắc, được tổ dùng làm nơi ẩn nấp khi địch đánh phá đường. Ngày 14/11/1972, Đại đội TNXP 217 nhận lệnh cấp tốc giải phóng giao thông cho đoàn xe quân sự 150 chiếc vượt đ­ường 20 – Quyết Thắng, chở vũ khí, hàng hoá vào miền Nam.

Với quyết tâm “Máu có thể đổ, nh­ưng đư­ờng không thể tắc”, khi việc khôi phục giao thông sắp hoàn thành thì máy bay Mỹ kéo đến oanh tạc, các chiến sĩ kịp rút về hầm trú ẩn, 8 TNXP chạy vào hang Tám Cô.

Mọi người kể lại rằng, khi tiếng bom tạm lắng, các tổ TNXP tiếp tục lao ra mặt đ­ường, nhưng hoảng hốt khi thấy một tảng đá lớn lấp kín cửa hang nơi có 8 TNXP đang ẩn nấp. Họ chỉ nghe văng vẳng tiếng kêu cứu của đồng đội từ sau tảng đá vang ra. Chỉ huy Đội TNXP 25 và Binh trạm 14 đã tìm mọi biện pháp để cứu đồng đội mắc kẹt ở bên trong, nhưng sức người vô cùng nhỏ bé đành bất lực… Nghe tiếng kêu vẳng ra từ hang đá của đồng đội, những người bên ngoài chỉ biết xót thương, đau đớn gạt nước mắt. Chỉ cách nhau gang tấc mà đành để các anh chị chết dần, chết mòn. Những ngày tiếp theo, đồng đội của 8 anh chị TNXP vẫn liên tục quanh quẩn ở cửa hang, mò tìm những khe hở, đường nứt của khối đá để luồn ống bơm nước, bơm sữa, đổ cháo nhưng không thành. Đến ngày thứ 9 thì không còn ai nghe thấy tiếng kêu vọng ra nữa. Có người kể rằng, tiếng kêu cuối cùng mà họ nghe thấy là tiếng gọi “Mẹ ơi”… Vậy là sau 8 ngày đêm, các TNXP trong hang hy sinh… Họ vĩnh viễn nằm lại trong hang đá và hang Tám Cô từ đó, là nấm mồ chung của 8 linh hồn TNXP thông đường bất tử.

Sự hy sinh của 8 TNXP ở trong hang đá đã gây chấn động toàn mặt trận, làm tăng thêm sức mạnh cho cán bộ, đội viên TNXP biến đau th­ương thành hành động cách mạng. Trước cửa hang, cán bộ, chiến sỹ Đại đội 217 Đội TNXP 25 đã thề sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc để thông tuyến, thông đường. Hang đá nơi 8 TNXP hy sinh trở thành địa chỉ đỏ và điểm linh thiêng đối với mỗi cán bộ, chiến sỹ hành quân trên tuyến đ­ường, họ kể cho nhau nghe và truyền đi câu chuyện về sự hy sinh dũng cảm của đồng đội.

Gần một phần tư thế kỷ, năm 1996, tỉnh Quảng Bình cho lực lượng công binh lên phá cửa hang Tám Cô để quy tập các liệt sỹ. Sau 59 ngày đêm khoan, cưa, phá đá, đánh mìn, cửa hang mới được mở. Mọi người vô cùng xúc động khi thấy những hài cốt liệt sỹ ngã xuống sau 8 ngày không có thức ăn, nước uống và khí thở vẫn như đang quây quần bên nhau, nương tựa vào nhau để bình thản đón nhận cái chết đang đến. Đội quy tập 589 – Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Quảng Bình còn tìm thấy một đôi dép cao su, một chiếc bi đông, 2 chiếc bút máy và chiếc kẹp tóc trong hang Tám Cô.

Thưa tế, tên gọi hang Tám Cô đã có từ trước khi xảy ra sự kiện đau lòng trên. Người dân địa phương kể lại, hồi ấy trên cung đường này thường xuyên có một tiểu đội nữ TNXP làm nhiệm vụ phá bom thông đường. Mỗi khi có bom, hoặc những lúc nghỉ ngơi, cả tiểu đội thường vào hang đá này trú ẩn và sinh hoạt. Không hẳn lúc nào cũng có 8 nữ TNXP, nhưng bà con địa phương vẫn quen gọi là hang Tám Cô bởi sinh hoạt của các tổ TNXP nhiều năm trong thời kì này có số lượng như vậy. Cứ khoảng 2, 3 năm lại thay đổi “nhân sự” một lần, các cô gái ấy ra đi nhưng cái tên của hang vẫn mang dấu ấn của những người con gái TNXP ấy. Không ngờ con số tám oan nghiệt lại gắn liền với 8 TNXP hy sinh sau tám ngày bị giam cầm tuyệt vọng trong hang.

Ngày 14/5/2009, Chủ tịch nước đã kí quyết định phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVTND cho tập thể 8 liệt sĩ TNXP thuộc Đại đội 217,  Đoàn 559 ./.

Đại tá TS Nguyễn Thành Hữu