Tui Sở Ilamu, Thể thao saong Dulich tỉnh Ninh Thuận, urak ini tỉnh hu 239 inem krung, dalam nan hu 60 inem krung ilamu hu harak gar dak brei angan saong hu chứng nhận di dom pakat. Yau ye, hu 2 inem krung pakat negar đặc biệt nan lac bimong Hòa Lai saong bimong Po Klong Garai; 15 inem krung saong drap ar ilamu pakat negar nan lac 12 inem krung negar, 3 drap ar rija roya saong bruk ngak meng kan hu ba tame angan drap ar ilamu phi vật thể negar lac bruk ngak lan meng kan di urang Cam palei Bàu Trúc; Mbang Katê di urang bangsa Cam saong Adat ngak Padhi di urang Raglai; 43 inem krung pakat tỉnh, dalam nan hu 2 labaik gheih mekre ye tasik Vĩnh Hy, Hang Rái, 2 drap ar ilmu phi vật thể pakat tỉnh lac Daoh Bả trạo Mỹ Nghĩa, Tamia Náp Mỹ Tân saong 39 inem krung baha, kalan, miếu karei karei.

  Langiu di nan, tinh Ninh Thuận hu ngak salah blaoh dom harak gar saong pok panuac tagok UB bhap bini tỉnh ka bruk likau Mentri Ilamu, The thao saong Dulich  brei Quyết định  ba “ Rija akaok thun di palei Cam Ban Riya, xã Bắc Sơn, huyện Thuận Bắc, tỉnh Ninh Thuận” tame angan drap ar ilamu phi vật thể pakat negar.

Bilan 3 thun 2019, Hồ sơ ilamu ngak lan meng kan di urang Cam hu Thủ tướng Rajaei njauk hatai saong jao veik ka Mentri VHTT &Dulich lambaok Rajaei mbaok tangin tame Hồ sơ ba tagok Gah Khoa học, Pato megru saong Ilamu di Liên Hợp quốc (UNESCO) pasang iek ba tame angan “ darp ar ilamu phi vật thể brei khik caga khẩn cấp.

 Ông Hồ Sĩ Sơn, Phó Akok Sở Ilamu TT&DL tỉnh Ninh Thuận lac: “ Meng tuk ngak tui Hukum Drap ar ialmu mbiah tal ini, hu 12 inem krung pakat negar  tieu bieu di tỉnh hu sangka buh jien tame pacang khut khat  tapa Danak dak pakat negar ka ilamu tukvak 2012-2015. Lnagiu di nan, dom inemkrung  nan jeng hu mikva pak ini, dom urang ngak pahala rik jien padai pasiam yaok thun meng phun jien rik daong di bhap bini”.

Yaom lac, hu rilo kham merat dalam bruk khik saong patagok inem krung, min kayua hu biak rilo inem krung siam gheih karei di gauk, dalam nan, hu oh lac takik inme krung ilamu daok khut trak oh ka hu jien pasiam.

   Jeng tui ong Hồ Sĩ Sơn: Urak ini, jien pasiam veik inem krung pakat negar mai meng Danak dak pakat negar ka ilamu di Trung ương, daok veik taong abih inem krung kiến trúc nghệ thuật pakat tỉnh oh ka hu jien piah pasiam. Yau nan ye, rilo inem krung pakat tỉnh oh ka hu pasiam veik tui yau bruk ngak di hồ sơ khoa học brei dak angan.

 Jeng tui ong Sơn, bruk kan kandah karei nan lac, oh lac kurang jien bo dom palei daok pagam pambak tame bruk daong meng kadung jien karja, oh ka thau kuhria jak ba xã hội hóa. Dom Mban khik iek inem krung hu jak ba mikva rik jien tame pasiam veik min hu biak takik tok ginup ngak dom bruk sit sot. 

 Piah khik kajap bruk pasiam, patagok dom inem krung pakat tỉnh di Ninh Thuan, Sở Ilamu The thao saong Dulich tỉnh Ninh Thuận hu pambuak saong UB bhap bini huyen Bác Aí pasang iek brei adat ngak Danak dak padang ngak, khik ramik dom inem krung sajarah dakrai cách mạng; Kubo dom Anh hùng tapon nyom bol pan phao kraong, Anh hùng Liệt sĩ di huyện Bác Aí tukvak 2018 -2025, ngan saong phun jien 5 tỷ 657 triệu đồng; Sở pambuak saong UB bhap bini Ban Phan Rang –Tháp Chàm kaoh tabiak 1 tỷ 461 triệu đồng  meng kadung jien di Ban piah ngak, piah pacang khut tayah 3 inem krung kayua Ban Phan Rang –Tháp Chàm  khik iek yau Xóm Bánh, Baha Nhơn Sơn saong Lăng Ông Hải Chử. Dom inem krung nan daok hu pasiam veik, pacang khut tayah. Yau nan min, suai lavik brei hu dom jalan ngak praong piah khik ramik hu dom inme krung di tỉnh Ninh Thuận./.

Thấy gì từ hệ thống di tích ở Ninh Thuận

Tỉnh Ninh Thuận có nhiều loại hình di tích như: Đình làng, chùa, miếu, nhà thờ, lăng, tháp Chăm, thánh đường Hồi giáo, đền thờ của người Chăm, di tích lịch sử cách mạng; danh lam thắng cảnh… Tuy nhiên, những năm qua do thiếu kinh phí, công tác bảo tồn vẫn còn gặp nhiều khó khăn; việc thu hút khách du lịch thăm quan các di tích còn hạn chế. Bài viết sau đây của Lê Phương nêu những khó khăn, hạn chế  này:

Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) Ninh Thuận, hiện toàn tỉnh có 239 di tích, trong đó có 60 di tích văn hóa đã được lập hồ sơ trình xếp hạng và chứng nhận ở các cấp. Cụ thể: Có 2 di tích quốc gia đặc biệt (tháp Hòa Lai và tháp Po Klong Garai); 15 di tích và di sản văn hóa cấp quốc gia (12 di tích quốc gia, 3 di sản lễ hội và nghề truyền thống được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm làng Bàu Trúc; Lễ hội Katê của đồng bào Chăm và Lễ Bỏ mả của người Raglai); 43 di tích cấp tỉnh, trong đó 2 danh lam thắng cảnh (Vịnh Vĩnh Hy, Hang Rái), 2 di sản văn hóa phi vật thể cấp tỉnh (Hò Bả trạo Mỹ Nghĩa, Múa Náp Mỹ Tân) và 39 di tích đình, đền, lăng, miếu khác.

Ngoài ra, tỉnh Ninh Thuận đã hoàn chỉnh các thủ tục và tham mưu UBND tỉnh về việc đề nghị Bộ VHTT&DL ban hành Quyết định đưa “Lễ hội đầu năm làng Chăm Bỉnh Nghĩa xã Bắc Sơn, huyện Thuận Bắc, tỉnh Ninh Thuận” vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Tháng 3/2019, Hồ sơ Nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm được Thủ tướng Chính phủ đồng ý và ủy quyền Bộ VHTT&DL thay mặt Chính phủ ký Hồ sơ trình Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên Hợp quốc (UNESCO) xem xét đưa vào danh sách “di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp”.

Ông Hồ Sĩ Sơn, Phó Giám đốc phụ trách Sở VHTT&DL tỉnh Ninh Thuận cho biết: “Từ khi thi hành Luật Di sản văn hóa đến nay, có 12 di tích cấp quốc gia tiêu biểu tại địa phương được quan tâm đầu tư chống xuống cấp bằng Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa (giai đoạn 2012-2015). Bên cạnh đó, các di tích này cũng được người dân địa phương, các mạnh thường quân tu bổ thêm qua các năm bằng nguồn kinh phí xã hội hóa”.

Mặc dù có nhiều nỗ lực trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị của di tích, nhưng do số lượng di tích khá nhiều lại phong phú và đa dạng, trong đó, không ít di tích văn hóa đang xuống cấp nặng đang chờ kinh phí để sửa chữa.

Cũng theo ông Hồ Sĩ Sơn cho biết: Hiện nay, kinh phí tu bổ, tôn tạo di tích cấp quốc gia được trích từ Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa của Trung ương, còn lại tất cả hệ thống di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh vẫn chưa có kinh phí để tu bổ, tôn tạo. Do đó, nhiều di tích cấp tỉnh vẫn chưa được chỉnh trang, tôn tạo theo phương án đưa ra từ hồ sơ khoa học đề nghị xếp hạng.

Cũng theo ông Sơn, vấn đề khó khăn khác nữa là, không chỉ thiếu kinh phí mà một số địa phương có tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ từ nguồn ngân sách của nhà nước, chưa chủ động thực hiện từ nguồn xã hội hóa. Một số Ban quản lý di tích có vận động người dân đóng góp cho việc tu bổ, tôn tạo nhưng kinh phí hạn chế nên chỉ được tiến hành ở các hạng mục nhỏ.

Để đảm bảo việc trùng tu, phát huy giá trị các di tích cấp tỉnh tại địa phương, Sở VHTT&DL tỉnh Ninh Thuận đã phối hợp với UBND huyện Bác Ái phê duyệt Đề án xây dựng, tôn tạo, bảo tồn các di tích lịch sử cách mạng; Lăng mộ các Anh hùng Lực lượng vũ trang, Anh hùng Liệt sĩ trên địa bàn huyện Bác Ái giai đoạn 2018-2025, với tổng kinh phí dự toán là 5,657 tỷ đồng; Sở cũng đã phối hợp với UBND TP. Phan Rang-Tháp Chàm bố trí 1,461 tỷ đồng từ ngân sách của Thành phố để đầu tư, chống xuống cấp cho 3 di tích do Thành phố quản lý là miếu Xóm Bánh, Đình Nhơn Sơn và Lăng Ông Hải Chử. Các di tích này hiện đang được triển khai thi công sửa chữa, chống xuống cấp. Tuy vậy về lâu dài vẫn cần có những giải pháp căn cơ để bảo tồn các di tích của tỉnh Ninh Thuận./.