Xã Ia Mơr (huyện Chư Prông, tỉnh Gia Lai) praong 44.000ha, min menuac sia tok hu labaih 2.000 urang. Taneh biak prong, manuac biak takik, min bhap bani pak ini jeng kurang tanh pala drak. Nghịch lý prong jang tra, lac puk palei oh rami ramik hu taneh pala drak brei ka bhap bani min daok hu labaih 8 ribau héc ta piah brei ka doanh nghiệp pala cao su. Doanh nghiệp kuan rilo taneh min pren đầu tư oh ka pabak hu nan ye rilo mblang taneh cao su njauk metai abih. Sa urang pal akaok UBND xã Ia Mơr brei thau, xã daok likau pakat huyện, tỉnh caik tabiak sa binah taneh meng dom dự án ngak mbang oh jeng piah ba brei ka bhap bani kan kathaot kurang taneh pala drak. “Khaol dahlak daok likau pakat angaok palaghaih ka pakat xã brei panduan salih dom mblang taneh brei ka mikva. Jaik 100ha caik veik brei ka mikva raong glang, pala drak, ngak hamu ngak apuh.”
Jeng dreih yau huyện Chư Prông tỉnh Gia Lai, bruk kurang taneh jeng hu mboh di huyện Ea Súp, tỉnh Đăk Lăk. Dalam tuk dom baoh sang bhap bani daok di dom dự án grap tanat bhap bani dalam huyện, tok hu brei jaik 4 sào, kuhria gam taneh daok saong taneh pala drak, oh ka pabak hu 20% hatai caong khin, ye dom doanh nghiệp daok hu brei pah taneh labaih labong, ngan haong 26 dự án, abih tih mblang taneh jaik 20 ribau ha glai saong taneh glai. Tapa nan doanh nghiệp tok caik taneh thaoh palai pajua, ba tal bruk panduan salih suan adat hukum, lih mek, meriak gauk ban glai ban klo. Daok dom puk palei kurang taneh, baoh sang kathaot daok di tanut 40% tal labaih 70%. Ong Trần Văn Hoàng, akaok Ban Mặt trân thôn 12, xã Ya Tờ Mốt brei thau, bruk oh lagaih ini hu meng rilo thun ini mai bo oh ka hu langyah, ba tal kanjah jhak ka kinh tế saong xã hội: Mikva urak ini jeng oh hu taneh. Dalam tuk nan tỉnh brei ka dom doanh nghiệp tame ini kuan biak rilo taneh. Bo biak di nyu, doanh nghiệp ngak mbang oh hu kein laba. Dalam tuk nan taneh ye bhap babi oh khin rapeik tal. Bo yau dahlak ndom, mikva pak ini kathaot, oh hu phun jien, njauk nao jah tak phun glai, lih mek taneh, blaoh njauk cap mek, ba kareik guk. Dalam palei hu urang bahrau njauk guk meng 6-7 thun kayua jah tak phun glai pah.
Bruk meriak gauk di bhap bani saong doanh nghiệp, tavak tavaiy dalam bruk khik iek saong pandar taneh riya, abih di nyu lac di dom mblang taneh hu asal di nyu lac taheh glai di nông lâm trường daok lac kadha pandiak di Tây Nguyên.
935.000ha lac quỹ tanhe di dom công ty nông lâm trường dalam bhum daok khik iek. Dalam mbang mbang pasang iek bahrau di ini pak Tây Nguyên, ong Nguyễn Lâm Thành, Phaok akaok Hội đồng bangsa Quốc hội hu tacei tabiak, dom công ty nông lâm nghiệp daok ngak po biak rilo taneh min kein laba di bruk pandar taneh, rik daong tame kadung karja biak biar. Ong Thành brei thau sa doanh nghiệp siam abih pak Tây Nguyên, pandar labaih 40.000ha taneh pala drak min nộp thuế taneh tok labaih 1 tỷ đồng sa thun. Khat lahik prong abih lac hagait, kadung jien karja oh mek tame hu, bhap bani bangsa takik saong urang kathaot jeng oh hu taneh, nan lac dalikan ka bruk khik ramik taneh riya. Yau nan ye oh hu makna hagait bo khaol drei oh caik dom mblang taneh nông lâm trường, dom pluh ha, atau ribau ha piah langyah.
Tui kuhria mboh di Mentri TN&MT, bhum taneh Tây Nguyên urak ini hu jaik 53.000 baoh sang kurang taneh pala drak ngan haong mblang taneh jaik 24.000ha. Dalam van ngak bruk haong dom tỉnh Tây Nguyên, Thủ tướng raja-ei Nguyễn Xuân Phúc tacei tapak tabiak dom cuang kandah dalam bruk khik iek, pandar taneh riya hu asal meng nông lâm trường dalam bhum. Abih di nyu di dom jabat, doanh nghiệp khik iek, pandar biak rilo taneh bo kein laba oh hu rilo, dalam tuk nan, bhap bani caong khin taneh bo oh hu taneh pala drak nan lac bruk oh njauk: “urang bangsa di khaol dahlak daok angaok bhum taneh ini saong dom mikva panduan mai daok tự do ye oh hu taneh , daok taneh di dom công ty nông lâm trường ye phát canh thu tô, hu dom urang thu lợi. Bruk ini lac bất hợp lý, njauk hu langyah piah ka urang li-ua hu hamu, nan lac jalan ngak di Đảng, karja drei dalam bruk ini. Pakat ủy, karja dom pakat njauk pasang iek, dom hagait njauk drei ngak tui, dom hagait suan njauk pasiam veik, dom sarak oh laghaih njauk tah klak.”
Lang yah bruk taneh riya oh njauk lac tok langyah kadha mbang angui rai diuk ka bhap bani kathaot di Tây Nguyên, bo nyu daok langyah dom cuang kandah, dom meriak gauk daok kandauk dalam di bhap bani saong doanh nghiệp. Atah jang tra lac doanh nghiệp saong bhap babi njauk pambuak gauk, ba nông-lâm nghiệp Tây Nguyên patagok hu dom yaom glaong di nyu. Piah ngak hu bruk nan, dom tacei pato di Raja-ei ka bruk langyah taneh pala drak njauk hu samar ngak, jeng bruk ngak cambaih laih meng karja dom tỉnh dalam bhum./.
Viết bình luận