“Pala nho khik hu hacih sa-at kaya mbang” (di bal Phan Rang - Tháp Chàm)

Amuk Vũ Thị Thùy Trang, Phaok akaok Kapul urang kamei tỉnh, Phaok akaok mban iek gah Danak dak 938 brei thau: Danak dak 938 hu peih ngak tui jalan lac mek urang kamei ngak pasak, gam lac urang ngak, gam lac urang hu mbang tui, khik hu bruk langyah dom asal kadha pambuak tal urang kamei.

Piah ka Danak dak hu tame dalam, dom pakat kapul urang kamei di Ninh Thuận hu jhul khang bruk pathau khan meng rilo jalan ngak yau: pataom mbaok, ginum biai, paik bingu dân chủ, daoh tamia, padhih, nyaom pakacah duah thau... Tapa nan pataom tame jhul khang peih ngak dom bruk pathau khan saong hu mbaok tame pacang cakak bruk taong paoh gauk dalam sang, pacang cakak bruk rapeik rapai urang kamei saong uranaih kamei.

Langiu di nan, kapul daok tui iek bruk peih ngak Danak dak tui asal kadha pambuak haong peih ngak danak dak bruk ngak yaok thun, bruk pakacah “urang kamei kham merat bac megru, ngak bruk naih gheih, dak padang baoh sang haniem phol”; bruk jak ba “pathram hatung hatai siam mekre: jia tame bruk ngak di drei, iek prong bruk ngak di drei, trung hậu, đảm đang”, “Dak padang baoh sang 5 oh, 3 hacih”… Tui nan, Kapul urang kamei tỉnh Ninh Thuận hu peih 136 van pathau khan, brei thau, ilamu ka bruk khik ramik, pathram phẩm chất đạo đức, jalan ngak njauk tui adat hukum; pato pakai paglaong bruk ngak amaik ame saong bruk ngak di urang kamei dalam bruk khik siam mekre pandap mbang menyum, pacang cakak bruk taong paoh gauk dalam sang; tacei pato ilamu eng drei pacang khik piah khik siam mekre ka urang kamei saong uranaih… pachreih hu labaih 14.500 mbang urang hu mbaok tame.

Piah paglaong pren ngak bruk di kapul urang jakar ngak bruk daong langyah dom kadha pambuak pagam tal, dom pakat kapul hu peih pato pathram, pabak ilamu saong jalan pacang khik, ngak bruk haong uranaih; ilamu pathau khan ngak brei salih bruk pacang cakak taong paoh gauk dalam sang saong rapeik rapai uranaih; pathau khan, pato pakai adat hukum ka siam mekre hacih sa-at pandap panda ... ka 355 urang jaka ngak bruk di dom sở, ban, ngành, puk palei hu mbaok tame Danak dak saong urang jaka Kapul urang kumei ngak bruk di pakat xã.

Taphia di bruk pathau khan, dom pakat Kapul urang kamei dalam tỉnh daok brei mboh bruk ngak di drei dalam hu mbaok tame, daong ka dom urang njauk taong paoh dalam baoh sang saong njauk rapeik rapai. Adei sa-ai khang hatai brei thau tuk njauk urang pasang taong paoh, khan brei thau ka bruk uranaih dalam sang njauk rapeik rapai; duah dom labik daong tuk njauk urang dalam sang taong paoh, rapeik rapai... Meng nan, hu daong patrun bruk taong paoh gauk dalam sang, bruk xâm hại tình dục di dom puk palei, jhul pasiam tagok saong dak padang sa xã hội siam mekre, khang kadang.

Meng thun 2018 tal ini, di tỉnh Ninh Thuận dom jabat hu tacei jalan ka 20 sa-ai njauk pasang taong paoh, samar langyah saong pacang cakak 5  bruk khin gauk tuk umo daok sit, 1 bruk taong paoh uranaih, langyah ba brei siam 32 bruk kandah gauk dalam bhap bini, 16 bruk gam tal lakhah caga…Ta-eng di xã Phước Diêm (huyện Thuận Nam), hu peih ngak iek bruk labik njauk jia tame – sang kandauk di bol bhap rah ra saong tư vấn tâm lý ka 20 urang, taduan raok glang iek di labik ka 17 urang, ngak harak gar ka 15 urang.

Oh lac tok samar mboh, hu mbaok tame langyah dom bruk oh patuah njauk rapeik rapai, Kapul daok hu pambuak bruk, khan brei thau, daong jien padai ka dom urang kan kandah. Pagap yau thun 2020, kapul urang kamei bal Phan Rang-Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận jak ba hu 127 triệu đồng daong ka sang amuk Nguyễn Thị Bê, daok di khu phố 5, phường Đông Hải padang ngak sang, grap tanat rai diuk.

Gam haong nan, tapa dom asal kadha hu ba tabiak yaok thun, dom pakat kapul urang kamei tỉnh Ninh Thuận hu khik ramik, pambak prong rilo bruk ngak ba mai siam lagaih yau: bruk “dua mbaik to, daok baoh thớt”; “Pala nho khik hu hacih sa-at kaya mbang” (di bal Phan Rang - Tháp Chàm); bruk “Urang kamei lac po sang pablei salih sanya khik kajap hacih sa-at kaya mbang” (di huyện Ninh Hải); “Ghing mbang rilo menuac khik hu siam mekre hacih sa-at kaya mbang” (di urang kamei Biên phòng tỉnh); 27 klup kapul “tanjak yot nao darak – hadah mbaok meta di urang kamei ngak ghing gaok”; bruk “labik njauk jia tame”… Tapa nan, daong ka dom adei sa-ai thau khik ramik haci hacih labik daok, khik hacih sa-at pandap panda kaya mbang menyum.

Tuk vak anak tal, piah ka Danak dak 938 pambak tabiak khang kadang jang, brei hu bruk daong prein di dom mban, ngành pambuak pagam tal, samar langyah dom bruk xã hội, khik caga quyền saong kein laba njauk adat hukm ka urang kamei, uranaih, brei mboh labik dang di urang kamei dalam xã hội./.

Urang lang: Jasi – 20/10