TP. Biên Hòa jeng lac sa dalam dom “labik pandiak” ka ruak pandiak tabiak darah di Đồng Nai, meng akaok thun tal ini di Biên Hòa hu labaih 2.000 urang njuak ruak pandiak tabiak darah. Langik pandiak gam haong dom mbang hajan, bruk đô thị hóa samar, rilo công trường xây dựng, dom mblang taneh klaak sraoh, dom talei sang trọ ẩm thấp, kajang, mblang hareik v.v… nan lac labik laghaih ka  jamaok saong loăng quăng pambak ruak cak rok patagok. Saong di Biên Hòa, dom kadha nan hu mboh abih, nan ye oh kan thau  tuk tame bilan hajan, bal hu labaih 1 triệu bhap bani ini daok dang anak ruak pandiak tabiak darah.

Di khu phố 4, phường Trảng Dài, TP. Biên Hòa, dom mblang taneh klaak saoh hareik tamuh bak pabak haong dom talei sang pakat 4 di bhap bani. Hareik hareim tamuh bak, ribaong mbraong bak aia, dom pandap panda parah bal glai bal klo bak aia hajan..., taong abih kadha ini biak laghaih ka jamaok caih menek, cakrok patagok. Tuk sua tangi tal ruak pandiak tabiak darah, rilo bhap bani di labik ini ndom lac hu thau ruak pandiak tabiak darah nan lac ruak mbuan ba tal metai lahik, min mbuan metai yau halei saong pacang caga yau habar ye mikva oh ka thau cambaih. Sa urang daok di khu phố 4, phường Trảng Dài, TP. Biên Hòa lac: Hu thau lac jamaok vằn nyu pambak ruak pandiak tabiak darah. Drei pacang caga ruak ye sang danaok njuak puh ramik ka nyu hacih, pakuang aia oh hu bọ gậy. Nyu njaom mbak tapa jamaok, meng urang ruak nyu pambak tapa kaol ranaih sit ini, plaih hu tal halei ye thau tal nan.

Bác sĩ Lê Đức Hạnh, Akaok balai Y tế phường Trảng Dài brei thau, tapa bruk pathau khan, bhap bani hu thau jang ka bruk mbuan metai lahik di ruak pandiak tabiak darah saong jalan pacang caga. Min biak di nyu jeng daok hu bhap bani daok iek njuan, oh pambuak bruk haong gah chức năng dalam bruk pacang caga jit ruak: Bruk pathau khan di drei ye bhap bani thau hu siam. Min biak di nyu hu dom baoh sang, yaom lac daok takik, jeng ngak tui siam rilo. Bhap bani daok iek njuan, oh ka taong yaom hu cambaih dom kan kandah di ruak pandiak tabiak darah. Hu dom baoh sang njauk ndom nao ndom mai tal mbang ka 3 meng ngak tui. 

Saong tuk gah y tế palei peih bruk pruh jru pametai anek ruak di labik daok di bhap bani, ye oh njuak lac tuk halei jeng hu taduan raok. Rilo urang oh mbak carak, gaok mai oh khin brei urang jakar y tế tame sang preuh jru, nan ye meda lac, hatai saneng di bhap bani ka bruk pacang caga jit ruak jeng daok hu rilo kadha njuak biai tal.

Tui yaok pataom, meng akaok thun tal, dalam negar hu labaih 80.000 mbang urang njuak ruak pandiak tabiak darah, glaong jang klau mbang dut haong tukvak ini thun 2018, dalam nan hu 6 urang metai. Di gah meraong, ta-eng bal raya Hồ Chí Minh hu labaih 27.000 urang njuak ruak meng akaok thun tal ini, daok di Đồng Nai manuac urang njuak ruak labaih 6.000 urang.

Jalan pacang cakak ruak pandiak tabiak darah siam abih di urak ini nan lac puh ramik sang danaok ka nyu hacih sa-at, pametai loăng quăng, plaih jamaok kaik. Pametai jamaok, loăng quăng ye njuak puh ramik hacih sa-at, oh caik ka jamaok nyu hu labik caih menek, cuk ao capha atah, ndih kamo piah plaih jamok kaik… Dom jalan ngak nan oh lac kan, thei jeng thau jeng ngak hu, min oh njuak lac thei jeng khin ngak.

Tui Phaok akaok Sở Y tế Đồng Nai Huỳnh Cao Hải, thun ini Đồng Nai buh tabiak labaih 10 tỷ đồng brei ka bruk pacang caga ruak pandiak tabiak darah. Bruk pathau khan hu tỉnh peih ngak ngan haong bruk hu mbaok di dom báo, đài di tỉnh; gam haong jalan ngak meng kan mai yau radaih pathau khan lưu động, phat tờ rơi… Ngan haong tỉnh ye dom jabat báo chí bhian hu dom tin bài, thaik binguk ndom ka bruk pacang cakak jit ruak. Meng akaok thun tal ini khaol dahlak patabiak jaik 700.000 tờ rơi piah ba tal dom baoh sang tapa kapul dom urang pambuak bruk piah pathau khan tal bhap bani.

Min, tui bác sĩ, tiến sĩ Nguyễn Vũ Thượng, Phaok akaok Viện Pasteur TP. Hồ Chí Minh, njuak mong iek gilac bruk pathau khan hu peih ngak blaoh. Ngan haong ruak pandiak tabiak darah, bruk pathau khan, peih ngak dom jalan pacang cakak njuak peih ngak gam gam, ngak yaok harei, yaok adit oh njuak lac tok ngak dalam sa tukvak blaoh klak. Kayua yau nan ye meyah tok peih ngak sa tukvak halei nan bloh oh patui veik bruk ngak ye jamaok, loăng quăng nyu cakrok patagok veik kayua taneh aia drei lac taneh aia nhiệt đới. Nan ye, bác sĩ, tiến sĩ Nguyễn Vũ Thượng brei thau, bruk pathau khan njuak ngak habar piah oh njuak lac tok paglaong akaok saneng bo daok ngak salih  jalan ngak di bhap bani: Khaol drei njuak mong iek veik bruk pathau khan di khaol drei yau nan ginup halei oh, hu nao tal taong abih bhap bani, hu bhap bani bhian pang halei oh? Dahlak jia lac tuk bhap bani mboh hu kan kandah di ruak pandiak tabiak drah nan lac mbuan ba tal metai lahik, ye tui dahlak lavik nao bhap bani jeng salih jalan saneng saong pambuak bruk. Jalan ngak di bruk pathau khan urak ini nan lac pathau khan yau habar piah ka bhap bani salih jalan seng jalan ngak, oh njuak lac pathau khan piah ka manuac sia thau. Saong salih jalan ngak nan njuak tui jalan khang kajap, nan lac oh brei daok hu loăng quăng, oh njuak lac tok oh brei daok anek loăng quăng dalam sa tukvak.

Jalan ngak pacang cakak ruak pandiak tabiak darah nan lac oh kan, nan jeng lac dom bruk ngak yaok harei, vil vail yaok urang kol drei. Thei jeng thau drei njuak ngak hagait, ngak yau habar min oh ka hu ngak biak biai. Yau nan meng mboh, meng hatai saneng tal bruk ngak daok atah di gauk, klaak hu bruk nan, ye dom kham merat di bruk pacang cakak jit ruak mbuan ba tal metai lahik yau ruak pandiak tabiak darah meng mek hu jak jeng siam mekre. Saong bruk pathau khan y tế jeng daok khik hu labik dang prong piah daong ka bhap bani salih jalan saneng jalan ngak, oh lac tok padeih veik di jalan saneng bo daok daong  salih jalan ngak./.

Phòng chống sốt xuất huyết: Truyền thông phải giúp thay đổi hành vi

Hơn nửa đầu năm 2019, tình hình dịch sốt xuất huyết diễn biến phức tạp với số ca mắc tăng 3,2 lần so với cùng thời điểm này năm ngoái. Đặc biệt tại khu vực miền Trung, Tây Nguyên và miền Nam, số ca mắc tăng rất nhanh. Trong khi sốt xuất huyết vẫn chưa có vaccine phòng ngừa, thì giải pháp hàng đầu vẫn là nâng cao năng lực điều trị của các cơ sở y tế và tuyên truyền trong nhân dân các giải pháp phòng tránh dịch bệnh. Thế nhưng, dịch sốt xuất huyết vẫn tăng qua từng năm, cho thấy hiệu quả công tác truyền thông về dịch bệnh nguy hiểm này vẫn là điều đáng bàn. Vấn đề này được đề cập trong bài viết sau của phóng viên Xuân Lượng, thường trú tại TP. Hồ Chí Minh, từ việc ghi nhận tình hình thực tế tại một số tỉnh, thành phía Nam: 

TP. Biên Hòa vẫn là một trong những “điểm nóng” về sốt xuất huyết của Đồng Nai, từ đầu năm đến nay ở Biên Hòa đã có hơn 2.000 ca mắc sốt xuất huyết. Thời tiết nắng nóng liên tục kéo dài xen lẫn các đợt mưa, tốc độ đô thị hóa nhanh, nhiều công trường xây dựng, những khu đất bỏ hoang, những dãy nhà trọ ẩm thấp, lán trại, bãi phế liệu v.v… là môi trường thuận lợi cho muỗi và loăng quăng truyền bệnh phát triển. Và ở Biên Hòa, những yếu tố này đều hội tụ đủ, nên không khó hiểu vì sao cứ vào mùa mưa, thành phố hơn 1 triệu dân này lại phải đối mặt với sốt xuất huyết.

  Tại khu phố 4, phường Trảng Dài, TP. Biên Hòa, những khu đất trống mọc đầy cỏ dại nằm xem kẽ với những khu nhà cấp 4 của người dân. Cỏ dại um tùm, cống rãnh đầy nước, những vật dụng vương vất trong bãi đất chứa đầy nước mưa..., tất cả đều lý tưởng cho muỗi đẻ trứng, sinh sôi phát triển. Khi được hỏi về sốt xuất huyết, nhiều người dân ở đây khẳng định họ biết sốt xuất huyết là bệnh dịch nguy hiểm, nhưng nguy hiểm thế nào và phòng tránh ra sao thì vẫn còn mơ hồ. Một người dân ở khu phố 4, phường Trảng Dài, TP. Biên Hòa nói: Có biết về con muỗi vằn nó gây truyền nhiễm bệnh sốt xuất huyết. Mình phòng bệnh thì nhà cửa phải sạch sẽ, lu nước không có con bọ gậy. Nó lây lan qua con muỗi, từ người bệnh nó lây qua bọn trẻ nhỏ này, tránh được đến đâu thì tốt đến đấy.

Bác sĩ Lê Đức Hạnh, Trưởng trạm Y tế phường Trảng Dài cho hay, qua công tác tuyên truyền, người dân đã nhận thức tốt hơn về sự nguy hiểm của sốt xuất huyết và cách phòng tránh. Thế nhưng thực tế là vẫn có những trường hợp người dân chủ quan, không hợp tác với ngành chức năng trong công tác phòng chống dịch: Cái tuyên truyền của mình thì người dân tiếp nhận rất tốt. Nhưng thực tế có một số hộ gia đình, dù còn ít, vẫn thực hiện chưa tốt lắm. Người ta còn lơ là, chưa đánh giá được tính nguy hiểm của sốt xuất huyết. Có những hộ phải nhắc nhở đến lần thứ 3 mới thực hiện. 

Và mỗi khi ngành y tế địa phương tổ chức phun hóa chất diệt muỗi trong khu dân cư, thì không phải lúc nào cũng được chào đón. Nhiều người tỏ ra không mấy mặn mà, thậm chí “ngại” cho cán bộ y tế vào nhà phun thuốc, nên có thể thấy, nhận thức của cộng đồng về phòng chống dịch vẫn còn nhiều điều đáng bàn.

Theo thống kê, từ đầu năm đến nay, cả nước ghi nhận hơn 80.000 trường hợp mắc sốt xuất huyết, gấp ba lần so với cùng kỳ năm 2018, trong đó có sáu trường hợp tử vong. Ở phía Nam, chỉ riêng tại TP. Hồ Chí Minh ghi nhận hơn 27.000 ca mắc từ đầu năm, còn tại Đồng Nai con số này là gần 6.000 ca.

Biện pháp phòng, chống sốt xuất huyết hiệu quả hiện nay là dọn dẹp vệ sinh, diệt loăng quăng, phòng tránh muỗi đốt. Diệt muỗi, loăng quăng thì phải dọn dẹp vệ sinh, giải quyết các vật dụng chứa nước để không cho muỗi có môi trường đẻ trứng; tránh muỗi đốt thì cần mặc quần áo dài tay, ngủ màn (mùng)… Những cách làm trên đều không khó, ai cũng có thể biết, nhưng không phải ai cũng chịu bắt tay vào làm.

Theo Phó giám đốc Sở Y tế Đồng Nai Huỳnh Cao Hải, năm nay Đồng Nai dành ra số tiền hơn 10 tỷ đồng cho công tác phòng chống sốt xuất huyết. Giải pháp về tuyên truyền được tỉnh thực hiện với sự tham gia của các cơ quan báo, đài địa phương; song song với các giải pháp “cổ điển” như xe tuyên truyền lưu động, phát tờ rơi… Đối với tỉnh thì các cơ quan báo chí thường xuyên có các tin bài, hình ảnh về phòng chống dịch. Từ đầu năm tới giờ chúng tôi đã phát hành khoảng 700.000 tờ rơi để phát đến các hộ gia đình thông qua đội ngũ cộng tác viên y tế cũng như cộng tác viên của các đoàn thể để tuyên truyền cho người dân.

Tuy nhiên, theo bác sĩ, tiến sĩ Nguyễn Vũ Thượng, Phó viện trưởng Viện Pasteur TP. Hồ Chí Minh cần xem lại các giải pháp truyền thông đã thực hiện. Đối với sốt xuất huyết, việc tuyên truyền, thực hiện các giải pháp phòng chống phải làm thường xuyên, liên tục hàng ngày, hàng tuần chứ không thể chỉ thực hiện trong một thời gian rồi thôi. Bởi nếu chỉ thực hiện một thời điểm nào đó mà không duy trì thì muỗi, loăng quăng lại tiếp tục phát triển vì nước ta là nước nhiệt đới. Do đó, bác sĩ, tiến sĩ Nguyễn Vũ Thượng cho rằng, việc tuyên truyền cần làm sao để không chỉ là nâng cao nhận thức mà còn phải làm thay đổi hành vi của mỗi người dân: Chúng ta xem lại truyền thông của chúng ta đã đủ chưa, đã phủ khắp hết cho người dân, toàn bộ người dân đã nghe được chưa, nghe thường xuyên hay chưa? Tôi tin rằng khi người dân thấy được nguy hiểm của bệnh sốt xuất huyết là có thể nặng, có thể gây tử vong, thì tôi nghĩ dần dần người ta sẽ thay đổi và hợp tác. Mục tiêu của truyền thông hiện nay là truyền thông phải làm sao thay đổi hành vi, chứ không phải truyền thông chỉ để người ta “biết”. Và thay đổi hành vi đó phải mang tính bền vững, nghĩa là phải đảm bảo thường xuyên không có loăng quăng, chứ không phải chỉ đảm bảo không có loăng quăng ở một thời điểm.

Giải pháp phòng chống sốt xuất huyết là không khó, đó đều là những công việc hàng ngày, xung quanh mỗi người chúng ta. Ai cũng biết phải làm gì, làm như thế nào nhưng chưa chắc đã thực sự làm. Thế mới thấy, từ nhận thức đến hành động còn có một khoảng cách, loại bỏ được khoảng cách đó thì những nỗ lực phòng chống bệnh dịch nguy hiểm như sốt xuất huyết mới hiệu quả. Và công tác truyền thông y tế vẫn sẽ giữ vai trò cốt lõi để giúp người dân thay đổi, không chỉ dừng lại ở nhận thức mà còn giúp thay đổi hành vi./.