Palei Bhờ Hôồng, xã sông Kôn, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam lac sa dalam dom palei lavik rai di bhap bini Cơ Tu. Yau rilo palei karei, sang Gươl hu padang ngak di Pasak  di palei. Ni lac labik peih ngak dom bruk prong di bhap bini palei. Abih bilan ngak puh, dom urang likei dalam  palei mai ni pak jot. Urang likei Cơ Tu dane angan lac menuac tari tarieng song gheih ngak. Bruk pak jot di urang likei Cơ Tu hu patoa veik meng rai ni tal rai deih, abih labaih sa bilan, gaok mai lac rilo bilan, dom urang likei dalam palei meng ngak bloh sa baoh  kadung bak.

Palei dok tapen jalan roya 14G ni tuk halei jeng khik hu rup binguk meng kan di urang Cơ Tu, dui pachreih hu rilo tuai damuai mai rivang iek. Dom pandap ngak meng tangin biak mekre meta kayua urang Cơ Tu ngak, jeng pandap  kỷ niệm ka tuai damuai. Tapa nan nyu pacheih urang Cơ Tu ngak tabiak rilo pandap panda piah gam duah hu jien, gam khik hu bruk ngak meng kan di mik va. Ong B’riu Như, daok di palei  Bhờ Hôồng, xã sông Kôn, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam brei thau, lingiu di bruk tacei pato ka rai ranaih thau pak jot, gùi cõng, rai rah nao dahlau dok hu pato dom lagu doh, lagu tamia piah pamere tuai damuai: Ong nội pato veik ka anek taco, tal rai khol hulin harei ni, bruk pak yot tagok hu, abih di nyu nan lac bruk  du lịch. Patagok  du lịch lac patagok bruk pak yot. Tuai du lịch blei, abih di nyu lac blei ché, yaok boh  1 triệu đồng.)

  Jeng di palei Bhờ Hôồng, âm nhạc oh tuk halei kurang hu di urang Cơ Tu. Dom nghệ nhân yau ông A Lăng Bảy meda main hu yaok pluh janih alat ragam meng kan pak dalam tuk dok pak yot. Gilang alat ragam meng kan di urang Cơ Tu hu rilo janih. Parang me-in dalam tuk ngak bruk lac jalan tacei pato, khik ramik âm nhạc meng kan siam lagaih di abih.

Ngan song urang Cơ Tu, âm nhạc nan nyu njom tame riloaw drah di yaok urang. Doh  lý, ndom lý lac jalan doh ndom biai nao mai biak gheih di bhap bini urang  Cơ Tu. Meng bruk  sahneng mboh saong paneh tabiak pak di labik, tui jalan ẩn dụ song ndung bak lịch thiệp, lac jalan meyut meyau bhian randap di dom urang prong umo thun. Dok ngan song dam dara dalam palei, doh lý lac jalan brei mboh hatung hatian lagaih di abih. Meng doh lý, ndom lý bo dom bruk meriak gauk, kandah gauk di palei ni haong palei deih hu langyah ba brei siam. Kayua yau nan ye bo doh lý, ndom  lý Cơ Tu hu Mintri  ilamu, Thể thao song  Du lịch dak tame angan inum krung ilamu pakat negar 2015. Nghệ nhân Bhling Bló daok di  xã Sông Kôn, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam brei thau: Pasiam veik ilamu di bangsa  Cơ Tu khol hulin lac meng lavik saman, tong abih lac hu meng kan mai. Dok meng tuk hu Sarak di  Trung ương ka pasiam veik, khik ramik ilamu di bangsa, khol hulin tuk halei jeng khik ramik janih siam di sap Cơ Tu, janih mekre di ilamu bhap bini.

Meng thau tacei pato meng rai ni tapa rai deih yau nan ye bhap bini Cơ Tu di tỉnh Quảng Nam khik hu ilamu di drei. Lingiu di  cồng chiêng saong pak yot, bruk menyim khan bai di bhap bini Cơ Tu urak ni dok khik hu yau jaik tamo. 

Dom thun mai ini, tuk bruk  du lịch hu pambuak pagam meng taneran tal bhum ceik, pandap menyim di urang kamei  Cơ Tu hu pablei biak laik. Tỉnh Quảng Nam jeng hu buh jien tabiak ngak jalan piah ka tuai hu nao tal dom palei di bhum atah bayah. Di  xã Tà Bhing, huyện Nam Giang dalam tỉnh Quảng Nam, Kapul dong brei song patagok dunya ieu katut lac  (FIDR) di  Nhật Bản song UBND huyện Nam Giang pambuak bruk peih ngak dự án du lịch cộng đồng hu ba mai dom kein lagaih. Meng bruk dong di  dự án, urang  Cơ Tu di xã Tà Bhing bac hu bruk ngak  du lịch cộng đồng. Dom urang kumei menyim khan bai urka ni lac hướng dẫn viên du lịch naih gheih . Tuai mai pak ni hu mbang dom janih pandap meng kan di menuac urang daok pak ni meng lavik saman song ba drei tame  labik ilamu meng kan. Yaok thun hu dom pluh ribau tuai mai rivang palei ilamu  Cơ Tu ni. Bhap bini palei ni duah hu jiak  1 tỷ đồng. Ong A Viết Sơn, Phó Chủ tịch UBND huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam brei thau:Khik ramik ilamu lac bruk ngak prong di dom kapul nyaom, menuac urang dok dalam huyện. Tuk vak tapa hu rilo bruk ngak biak kein lagaih Dahlau  di abih, di dom pakat jeng padang ngak hu dom pandap panda di palei. Abih di nyu nan lac bhap bini Cơ Tu urak ini ngak hu rilo janih pandap. Lingiu bruk daong di karja palei, kol dahlak jeng taduan hu bruk daong di dom kapul nyaom daok dalam saong lingiu tỉnh. Urak ini hu jalan ngak dom pandap saong pambuak hu dom pandap panda song tour du lịch dalam tỉnh.

Piah khik ramik, patagok dom yaom glaong ilamu meng kan dalam bhap bini dom bangsa di  tỉnh Quảng Nam jeng ye bhap bini urang Cơ Tu, Ủy ban bhap bini  tỉnh hu peih ngak dom danak dak dong brei yau: Padang bộ chỉ số patagok ilamu bangsa takik tal thun 2020; khik ramik samar drah song dong brei, patagok pren khang khik ramik, patagok ilamu dom bangsa , tah klaak dom adat cambat klak oh daok lagaih di bhum bhap bini dom bangsa takik dalam tỉnh; pambuak bruk patagok   kinh tế song khik ramik, patagok ilamu dom bangsa takik … Ong Trần Văn Tân, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam brei thau: Tỉnh hu padang danak dak khik ramik song patagok dom yaom glong inem krung ilamu bhum bhap bini bangsa  takik tuk vak  2018- 2025 song pamong tal thun  2030, pataom tame dom bruk yau:pasiam veik, padang ngak dom sang palei meng kan, dom sang gươl, pakhang, pakajap song patagok jang kapul cồng chiêng; patui bruk roh duah peih prong jang mô hình akhar haroh, padang dom  thiết chế ilamu di  cơ sở bhum bhap bini bangsa takik./.

Quảng Nam bảo tồn các giá trị văn hóa đồng bào Cơ Tu để làm du lịch

      Thưa quý vị và các bạn! Tỉnh Quảng Nam có 9 huyện miền núi. Đây là nơi sinh sống của 19 dân tộc thiểu số, với khoảng 120.000 người. Trong chiến lược bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Quảng Nam đến năm 2020, địa phương đặt ra mục tiêu cơ bản là bảo vệ khẩn cấp các giá trị văn hóa có nguy cơ bị mai một, phát huy những di sản văn hóa tiêu biểu của các dân tộc. Bài viết sau đây của phóng viên Hoài Nam tại miền Trung nói về việc bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống trong đồng bào dân tộc Cơ Tu: 

         Làng Bhờ Hôồng, xã sông Kôn, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam là một trong những ngôi làng lâu đời của đồng bào Cơ Tu. Cũng như nhiều ngôi làng khác, nhà Gươl được xây dựng tại trung tâm của làng. Đây là nơi tổ chức các sự kiện quan trọng của cộng đồng làng. Hết mùa rẫy, những người đàn ông trong làng đến đây đan lát. Đàn ông Cơ Tu nổi tiếng là những người siêng năng và khéo tay. Nghề đan lát của người Cơ Tu được truyền từ đời này sang đời khác; phải mất cả tháng, thậm chí là nhiều tháng, những người đàn ông trong làng mới làm xong một chiếc gùi.

        Ngôi làng nằm sát Quốc lộ 14G này luôn giữ được dáng vẻ truyền thống của người Cơ Tu, thu hút nhiều du khách ghé thăm. Những vật dụng thủ công tinh xảo do người Cơ Tu làm, trở thành món quà kỷ niệm đối với du khách. Chính điều này đã khích lệ người Cơ Tu làm ra nhiều sản phẩm để vừa tạo thu nhập, vừa giữ được nghề truyền thống của đồng bào. Ông B’riu Như, làng Bhờ Hôồng, xã sông Kôn, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết, bên cạnh việc hướng dẫn cho lớp trẻ biết cách đan lát, gùi cõng, thế hệ đi trước còn truyền dạy những lời ca, điệu múa để phục vụ du khách:  

           (Ông nội truyền lại cho người trẻ, tới lớp người chúng tôi ngày hôm nay, đan lát phát triển được, nhất là du lịch. Phát triển du lịch là phát triển đan lát. Khách du lịch mua, nhất là mua ché, mỗi cái 1 triệu đồng.)  

         Cũng tại ngôi làng Bhờ Hôồng, âm nhạc luôn là món ăn tinh thần không thể thiếu của người Cơ Tu. Những nghệ nhân như ông A Lăng Bảy có thể sử dụng cả chục nhạc cụ truyền thống ngay trong lúc đan lát. Kho tàng nhạc cụ truyền thống của người Cơ Tu có nhiều loại. Biểu diễn trong lao động là cách truyền dạy, bảo tồn âm nhạc truyền thống hiệu quả nhất.

        Với đồng bào Cơ Tu, âm nhạc đã ngấm vào máu của mỗi người. Hát lý, nói lý là hình thức hát đối đáp rất độc đáo của cộng đồng người Cơ Tu. Với lối ứng tác, sáng tác tại chỗ, mượn hình ảnh ẩn dụ với hàm ý rất lịch thiệp là cách giao tiếp khá phổ biến với những người lớn tuổi. Còn với trai gái trong làng, hát lý là cách tỏ tình sâu kín nhất, hiệu quả nhất. Nhờ hát lý, nói lý mà những hiềm khích giữa làng này với làng khác được hóa giải. Chính nét độc đáo rất riêng mà hát lý, nói lý Cơ Tu được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là Di sản văn hóa cấp quốc gia vào năm 2015. Nghệ nhân Bhling Bló ở xã Sông Kôn, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết:

           (Khôi phục lại bản sắc của dân tộc Cơ Tu chúng tôi là từ lâu đời, tất cả mang tính chất từ thời xưa. Còn từ khi có Nghị quyết của Trung ương về khôi phục lại, bảo tồn bản sắc của dân tộc, chúng tôi luôn luôn gìn giữ nét đẹp của tiếng Cơ Tu, nét đẹp văn hóa của đồng bào.)

          Nhờ biết truyền dạy từ thế hệ này sang thế hệ khác nên đồng bào Cơ Tu ở tỉnh Quảng Nam phần nào giữ được bản sắc văn hóa riêng của cộng đồng. Không chỉ có cồng chiêng hay đan đát, nghề dệt thổ cẩm của đồng bào Cơ Tu nay cũng được lưu giữ khá nguyên vẹn. 

       Vài năm trở lại đây, khi du lịch được kết nối giữa đồng bằng với miền núi, sản phẩm dệt của phụ nữ Cơ Tu trở nên hút hàng. Tỉnh Quảng Nam cũng đã đầu tư hệ thống giao thông để du khách đến được với những ngôi làng ở tận vùng sâu, vùng xa. Tại xã Tà Bhing, huyện Nam Giang của tỉnh Quảng Nam, Tổ chức Cứu trợ và Phát triển quốc tế gọi tắt là (FIDR) của Nhật Bản và UBND huyện Nam Giang phối hợp triển khai dự án du lịch cộng đồng và đã mang lại những hiệu quả tích cực. Với sự trợ giúp của dự án, người Cơ Tu ở xã Tà Bhing đã học cách làm du lịch cộng đồng. Những phụ nữ dệt thổ cẩm bây giờ là những hướng dẫn viên du lịch thực thụ. Du khách đến đây được thưởng thức ẩm thực truyền thống của cư dân địa phương và hòa mình vào không gian văn hóa truyền thống. Mỗi năm có cả vạn lượt khách đến với những ngôi làng văn hóa Cơ Tu này. Cộng đồng làng ở đây thu về gần 1 tỷ đồng.... Ông A Viết Sơn, Phó Chủ tịch UBND huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết:

        (Bảo tồn, gìn giữ văn hóa là trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trên địa bàn của huyện. Thời gian vừa qua đã có nhiều việc làm hết sức thiết thực. Trước hết, ở các cấp cũng đã chủ động xây dựng được các sản phẩm tại địa phương. Đặc biệt là đồng bào dân tộc Cơ Tu hiện nay cũng đã có nhiều sản phẩm đã triển khai và thực hiện. Ngoài sự chủ động của địa phương thì chúng tôi cũng đã tranh thủ được nguồn lực của các tổ chức trong và ngoài tỉnh. Trước hết là khâu tổ chức, định hướng các sản phẩm và kết nối được sản phẩm với tour du lịch trong tỉnh.)

       Để giữ gìn, phát huy các  giá trị văn hóa truyền thống trong đồng bào các dân tộc ở tỉnh Quảng Nam nói chung, đồng bào Cơ Tu nói riêng, Ủy ban Nhân dân tỉnh đã triển khai một số dự án hỗ trợ như: Xây dựng bộ chỉ số phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số đến năm 2020; bảo tồn khẩn cấp và hỗ trợ, tăng cường năng lực bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc, bài trừ hủ tục ở vùng đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh; gắn kết phát triển kinh tế và bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số… Ông Trần Văn Tân, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam cho biết:

        (Tỉnh cũng đã xây dựng Đề án Bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa vùng đồng bào dân tộc thiểu số giai đoạn 2018- 2025 và tầm nhìn đến năm 2030, tập trung vào những vấn đề như: phục hồi, xây dựng các nhà làng truyền thống, các nhà gươl, củng cố, kiện toàn và phát huy hơn nữa đội cồng chiêng; tiếp tục nghiên cứu, nhân rộng ra hơn nữa mô hình chữ viết, xây dựng các thiết chế văn hóa ở cơ sở vùng đồng bào dân tộc thiểu số…/.