Meyah Katê lac harei roya praong abih dalam thun di Urang Cam Ahier, ye Ramưwan lac harei roya di urang Cam Awal daok di Ninh Thuận saong Bình Thuận. Ramưvan rah tabiak dalam 1 bilan. Dahlau di tuk tame bilan Ramưvan, urang Cam Awal bhian peih ngak adat dalam 3 harei camereip. Dalam dom harei ini, urang ba gauk me-in sambai, payak gauk meng sang ini tapa sang daih. Dalam 3 harei camereip di bilan Ramưwan, hu dom adat praong hu peih ngak nan lac: nao ghur, paling muk kei saong nao sang megik. Kan si ndom lac adat halei praong jang, min mboh bruk nao Ghur nan nyu chreih chrai di abih. Kayua adat ini rah tabiak di sa bhum taneh praong saong hu rilo menuac mai hu mbaok. Taong abih bruk iek praong, iek glaong di menuac daok diuk brei ka urang palang lahik bloh. Bruk me-in sambai bahrau hu mboh meng dom pluh thun ini mai ngan saong dom bruk dit blong caoh mbanh, taong valei, daoh tamia, pakacah dom kadha me-in meng kan.

Bruk nao Ghur lac adat peih mbaok ka bilan Ramưvan. Taong abih dom but pajaih di dom palei Cam Awal jeng ba gauk nao ghur. Pandap piah ngak adat nao ghr biak mbuan, hu ahar meneing, bình ia tea, alak, hala paneing. Yaok but pajaih nao ghur ngak harei, pok haluk labik kubo (njauk thau lac kubo di urang Cam Awal lac dom talok patau gul dak jeng dom talei atah). Tuk ngak adat, ong Car rao hacih ghur saong da-a muk kei mai mbang Ramưvan. Hadei di tuk nao ghur bloh, yaok but pajaih ngak adat da-a muk kei. Pandap da-a muk kei hu ngak biak rilo salao, yaok urang brei hu sa salao pandap. Salao yamen hu pei nung, pei yaih, bu yamen, xôi, sakaya. Salao mbak hu ralow menuk tuk, lisei, ia bai, ikan thu saong rilo janih karei... Salao pandap da-a muk kei dalam Ramưvan hu rami ramik biak mekre meta. Hadei di tuk ngak salah adat da-a muk kei saong me-in sambai dalam 3 harei camereip, dom palei Cam Awal yam tame bilan Ramưvan. 30 harei hadei lac tamat bilan eik Ramưvan. Harei tamat bilan eik hu peih ngak biak praong di sang megik. Karei jang Ramadan di urang Cam Islam Islam,  Ramưvan di urang Cam Awal ndung bak ilamu Cam, nan lac bruk pambuak gauk haong dom adat cambat tanarakun meng kan yau adat da-a muk kei, adat paling brah, cúng nữ thần saong dom thun hadei ini daok hu bruk daoh tamia, me-in thể thao saong dom kadha me-in meng kan di bhap bini.

Dalam tuk nan, urang Cam Islam di An Giang, Tây Ninh, Bình Dương, ban raya Hồ Chí Minh saong dom labik karei…chreih chrai yam tame bilan eik Ramadan. Ini lac bilan biak siam, biak ginreih tui hukum Islam. Taong abih urang Cam Islam likei kumei, meng 15 thun tagok, ein mbang menyum saong ein taong abih janih ba tame rup pabhap meng tuk ia harei tagok tal tuk ia harei tame ceik, nan lac eik mbang menyum meng tuk dah page tal tuk biar harei sup.. Dalam bilan ini brei ngak pahala biak rilo, brei thau anit ranam gauk, abih di nyu nan lac anit ka urang kathaot. Jeng dalam bilan eik Ramadan, oh me-in sambai, oh daoh tamia.

     Piah caga ka bilan eik Ramadan, sang halei jeng blei pandap panda piah mbang eik. Daok di yaok baoh sang megik, biar halei jeng hu ngak pandap mbang piah talaih eik, saong piah brei ka mikva dalam jamaah mai mek nao sang talaih eik, abih di nyu nan lac brei ka urang kathaot mbang talaih eik. Jien piah ngak pandap mbang talaih eik ini, hu mikva saong urang ngak pahala rik tame. Talaih eik bloh, mikva likei kumei pataom gauk di sang megik piah sambah yang tarowih. Dalam bilan eik Ramadan meng hu sambahyang tarowih, saong tui hukum Islam, sambah yang tarowih nan siam lô, nan ye mikva likei kumei, sit praong jeng ba gauk mai sang megik piah sambah yang tarowih dalam abih bilan eik Ramdan.

Hadei di 30 harei eik bilan Ramadan bloh, lac tal harei roya. Harei roya ini nyu hu makna dreih yau harei Tết di urang Yuan. Ini jeng lac harei pataom gauk. Nan ye urang halei nao ngak mbang atah palei, atah sang, jeng khamn merat mai veik sang danaok, puk palei piah mbang roya haong amaik ame, adai sa-ai, gauk gar puk palei. Urang Cam Islam daok di An Giang biak iek praong harei roya ini. Sang halei jeng ngak pandap mbang, ngak ahar meneing piah mbang saong piah payak tuai damuai. Talam lasei pataom gauk di harei roya oh kurang hu cari limo, lac pandap mbang bingi meng kan mai di urang Cam Islam gah meraong.

Thun ini, urang Cam Islam gah meraong uan raok bilan eik Ramadan dalam bui sambai chreih chrai kayua mikva ngak mbang hu, raidiuk hu trei sir, mbuan lagaih. Karja dom palei nan jeng hu tacei pato dom pakat sangka daong ka mikva urang Cam mbang Ramưvan saong mbang eik bilan Ramadan dalam siam mekre, bui sambai, chreih chrai./. 

Ramưwan và Ramadan- ngày lễ cổ truyền đặc sắc của người Chăm

        Nếu Katê là lễ hội lớn nhất trong năm của người Chăm Balamôn, thì Ramưwan là ngày trọng đại của người Chăm Bani ở Ninh Thuận và Bình Thuận.  Lễ Ramưvan diễn ra trong một tháng. Trước khi vào lễ chay niệm chính thức, người Chăm Bàni thường tổ chức lễ hội trong 3 ngày đầu.  Trong những ngày này, mọi người hào hứng vui chơi, tiệc tùng từ gia đình này sang gia đình khác. Trong 3 ngày diễn ra lễ hội Ramưwan, có những nghi lễ quan trọng, đó là: Đi tảo mộ, lễ cúng gia tiên và lên thánh đường. Khó có thể nói nghi thức nào quan trọng hơn, nhưng xem chừng việc đi tảo mộ ở Ghur (nghĩa trang) là hào hứng hơn cả. Vì nghi thức này được diễn ra trên một vùng đất rộng và đông đảo nhiều người tham dự. Tất cả sự tôn kính, thành khẩn của người còn sống dành cho người đã khuất  Phần “hội” chỉ mới xuất hiện vài chục năm gần đây với các hoạt động như bóng đá, bóng chuyền, văn nghệ, thi các trò chơi dân gian.

      Lễ tảo mộ là lễ khởi đầu tháng lễ Ramưvan. Tất cả các tộc họ ở các làng Chăm Bàni đều đi tảo mộ.Lễ vật trong lễ tảo mộ khá đơn giản gồm bánh trái, bình trà, rượu, trầu cau. Từng tộc họ đến nghĩa địa để làm cỏ, vun đất phần mộ (khác với mộ của các dân tộc khác, mộ của người Chăm Bàni là những hòn đá tròn xếp thành những hàng dài). Vào lễ, ông thầy Char  làm lễ tẩy uế phần mộ và mời tiên tổ về dự lễ. Sau khi tảo mộ về, từng gia tộc làm lễ cúng gia tiên. Lễ vật cúng được làm rất nhiều mâm, mỗi thành viên phải có một mâm lễ. Mâm ngọt gồm bánh tét, bánh ít, chè, xôi, bánh sakaya. Mâm mặn có thịt gà luộc, cơm, canh, cá khô v.v... Mâm lễ dâng cúng trong lễ Ramưvan được cộng đồng và các tộc họ trang trí, bày biện rất đẹp mắt. Sau khi kết thúc lễ cúng gia tiên và những ngày hội vui tươi, các làng Chăm Bàni bước vào tháng chay Ramưvan trang nghiêm. Lễ Ramưvan kết thúc vào ngày 30 của tháng chay tịnh. Ngày kết thúc được tổ chức rất long trọng tại thánh đường. Khác với lễ Ramadan của cộng đồng những người theo Hồi giáo Islam, lễ Ramưvan của người Chăm Bàni mang nhiều sắc thái văn hóa Chăm, đó là sự kết hợp với những nghi lễ bản địa như lễ cúng gia tiên, cúng dâng gạo, cúng nữ thần và những năm sau này còn xuất hiện các loại hình văn nghệ, thể thao và các trò chơi dân gian.

         Trong khi đó, người Chăm ở An Giang,  Tây Ninh, Bình Dương, thành phố Hồ Chí Minh  lại mừng đón tháng Thánh lễ rất thiêng liêng gọi là Ramadan. Ðây là một dịp để đồng bào, cả nam lẫn nữ từ năm tuổi trở lên tự kiểm điểm lại những hành động đúng - sai của mình trong từng ngày, từng tháng của năm qua để khắc phục, sửa chữa những hành vi sai trái. Mỗi người trong suốt tháng này, từ rạng đông đến chạng vạng phải tuyệt đối nhịn ăn, nhịn hút thuốc lá, nhịn uống (khi tắm cũng không để cho nước ngập đến lỗ tai). Cũng không được sát sinh hại vật, và nhất là không gây gổ, cãi vã làm mất đoàn kết với bất cứ ai. Ðược biết, trong thời gian thực hành tháng Thánh lễ, không được tổ chức vui chơi, hát xướng.

     Ðể chuẩn bị, trước ngày vào lễ Ramadan, bà con trong xóm tụ họp lại bàn  tính việc cùng nhau mua sắm bánh trái hoặc bò (vì tuyệt đối không ăn thịt heo và chó, nên bà con không nuôi những con vật này) để khi "ra lễ" sẽ cùng nhau liên hoan vui vẻ tại một căn nhà rộng rãi hoặc tại Thánh đường, nhưng không uống rượu, kể cả bia. Thức ăn truyền thống của đồng bào trong những buổi tiệc tùng là hai món cà-ri và cà-púa. Cà-ri nấu với khoai; cà-púa không nấu chung với món nào hết, với gia vị mạnh và cay hơn cà-ri.

  Về trình bày, thịt nấu cà-ri cắt sao cũng được, trong khi cà-púa thì có quy tắc nhất định: một kg thịt cắt ra làm 16 cục (miếng); mỗi "carê" (bốn người ngồi một mâm) dọn lên hai đĩa, mỗi đĩa bốn cục. Như vậy tiêu chuẩn mỗi người là hai cục thịt nạc. Trên mâm có dọn thêm một món dưa chua và một tô xương xúp.
      Do cà-púa chỉ sử dụng toàn "thịt nạc khối", nên phần thịt nạc vụn đã bỏ hết gân, được dùng làm món "tung lò mò" (lạp xưởng bò), cắt nhuyễn, trộn đều với tiêu, tỏi, bột ngọt, đường và một vài loại gia vị riêng, trong đó có cơm nguội. Trộn xong để một lúc cho thấm rồi dồn vào ruột bò đã lộn bề, đem phơi. Ðặc biệt, tung lò mò để càng lâu, càng khô, ăn càng ngon, đến một, hai tháng cũng không hỏng. Thưởng thức tung lò mò ngon nhất là nướng và chiên, ăn với rau sống, chuối chát...

"Những ngày hội" sau tháng Thánh lễ được diễn ra trong ba ngày, từ ngày 1 đến ngày 3 tháng 10 theo Hồi lịch.  Ðây cũng là ngày "hẹn truyền thống" của những thành viên trong cộng đồng đồng bào Chăm theo Hồi giáo. Tất cả những người vì sinh kế, đi làm ăn phương xa đều trở về đoàn tụ với gia đình, thăm hỏi bà con thân thuộc, xóm giềng. Người Chăm ở An Giang xem đây là những ngày vui nhất, nhà nào cũng sẵn sàng cơm nước, và chuẩn bị đầy đủ đặc sản để đãi khách, bất kể thân, sơ, gọi là tết Roya, ngày này vui như người Việt ăn Tết Nguyên đán.

        Năm nay, cộng đồng người Chăm ở phía Nam  đón mùa lễ hội trong niềm vui phấn khởi vì thời tiết thuận lợi, đời sống bà con khấm khá. Chính quyền địa phương đều  có sự chỉ đạo cho các ngành các cấp tạo điều kiện tổ chức tốt lễ hội Ramưvan và Ramadan cho bà con cộng đồng người Chăm./.

(Aí Nghiêm tổng hợp nguồn Báo Ninh Thuận –An Giang)