Pathau mikva saong taong abih gauk! Ia hu iek lac sa dalam dom janih piah padang saong patagok bhum taneran kraong Cửu Long. Min urak ini, bhum taneh ini daok gaok kan kandah biak praong di biến đổi khí hậu saong dom bruk ngak di gah angaok thượng nguồn. Tui dom chuyên gia môi trường, langyah bruk ia, khik kajap bruk khai thác, pandar ia lac bruk njauk ngak piah pabak dom bruk patagok kinh tế, XH khang kajap bhum taneran kraong Cửu Long urak ini. Urang vak Thy Hạt hu kadha vak ndom ka bruk ini: 

Bhum taneran kraong Cửu Long daok di puac kraong Mê Công, hu labik dang praong dalam bruk patagok kinh tế - xã hội di taneh ia,  hu taneh ngak padai meblah 47%, sản lượng brah meblah 56%, kaya ikan pablei tabiak negar langiu meblah 60% di taneh ia. Ini lac sa dalam 3 bhum taneran praong di dunya njauk gaok kan kandah khang di abih kayua biến đổi khí hậu saong bruk khai thác ia angaok thượng nguồn. Urak ini, bhum taneran kraong Cửu Long tok hu 5% lượng ia di kraong Mê Công, daok veik 95% lượng ia lac meng dom taneh ia thượng nguồn tuh mai. Dom cuang kandah ka tài nguyên ia di bhum taneran kraong Cửu Long nan lac: bruk padang ngak dom công trình thủy điện di thượng nguồn; dao động ia di hạ du; bruk salih jalan ia nduac dalam kraong saong áp lực meng bruk patagok dân số, patagok kinh tế, XH.  PGS-TS Đào Trọng Tứ langyah, bruk padang ngak dom công trình thủy điện di thượng nguồn, gah Trung Quốc khik ia di dom danao caik lac biak praong, meyah vận hành oh siam meda ngak brei takik ia mai bhum taneran kraong Cửu Long saong cagar veik:

“Urak ini bruk praong di abih lac quy hoạch veik bruk patagok kinh tế tui jalan lagaih hong dom cuang kandah di anak tal di gah thượng nguồn, gah hạ nguồn jeng biến đổi khí hậu. Bruk praong dalam quy hoạch, pandar ka nyu lagaih dom nguồn tài nguyên daok hu urak ini. Pagap yau ia mbak, ia lợ, ia taba piah ba tabiak hu dom jalan pala drak, patagok bruk ngak nông ka nyu lagaih. Urak ini hu biak ralo jalan ngak pambuak tal, rabha dom vành đai mbak, vành đai lợ, vành đai taba patagok ka bruk ngak nông”. 

.Langyah bruk ia njauk ngak ka nyu samu gauk dalam dom quy hoạch patagok di taong abih bhum, min oh ngak tayah bruk di yaok bhum sit. Dom sarak ka bruk khik iek, pandar ia njauk caik tame bruk tác động kép, bruk salih karei di tài nguyên ia dalam tukvak anak tal, pambuak saong dom dự báo suai lavik piah hu dom jalan ngak lagaih piah khik kajap bruk pabak ia siam mekre ka abih bhum saong yaok bhum sit patak pataom ia taba. Taphia di nan, brei hu jalan khik ramik, tui iek bruk padang ngak kết cấu hạ tầng ngak nông, thủy lợi, pacang cakak ia sua, jalan mbak, padang ngak…. brei ngak ka nyu  samu gauk dalam bhum. Tui PGS-TS Nguyễn Đình Hòe, Tổng thư ký Hội khik caga thiên nhiên saong Môi trường Việt Nam, bhum taneran kraong Cửu Long brei caga hu ia, khik veik ia di dom bhum meda khik hu:     

 “Lingiu di bruk  caik hatai tal jalan ngak công trình, brei caik hatai tal bru oh lac công trình, salih bruk pala drak, salih jalan diuk rai; ka dua lac pandar ia lagaih. Kol drei hu kho ia đồng tháp mười, hu bilan ia ndik hu biak ralo ia, ngak habar khik veik hu, ba dom bhum taneh dhaong jeng labik khik ia. Njauk salih barau jalan maong ka bhum taneran kraong Cửu Long, ngak ka nyu salih barau gam gam, lagaih gam gam”.

Cuang kandah, tác động meng khai thác nguồn ia di dom taneh ia thượng nguồn lac sa dalam dom cuang kandah praong ka bhum taneran kraong Cửu Long. Bruk ini jeng caik ka rajaei njauk hu jalan padang mô hình barau piah bhum taneran kraong Cửu Long hu lagaih. Akaok mintri tài nguyên saong Môi trường Trần Hồng Hà ndom lac: meyah langyah hu tác động kép di bhum taneran kraong Cửu Long, sa dalam dom bhum taneran gaok tác động biak kan kandah, meyah duah hu mô hình, salih barau hu mô hình ye kol drei meda  pasang iek piah kuhria caga dalam bruk salih mô hình patagok kinh tế khang kajap di taneh ia saong kol drei yam tapa hu cuang kandah urak ini, piah patui bruk pandar ia thượng nguồn hu siam lagaih piah patagok taneh ia.

Piah khik ramik, pandar hu khang kajap tài nguyên ia bhum taneran kraong Cửu Long, anak tal, dom ngành, dom puk palei  njauk pataom tame pasang iek, ramik veik, pabak dom sarak, hukum gah tài nguyên ia ka nyu lagaih. Taphia di nan,  padang ngak saong vận hành mạng quan trăc, pasang iek tài nguyên ia, padang cơ sở dữ liệu tích hợp pandar ka abih bhum…. Gam saong nan brei patagok bruk điều phối di dom taneh ia dalam lưu vực kraong piah tui iek dom bruk khai thác, pandar, khik caga tài nguyên ia jeng yau bhum taneran kraong Cửu Long./.