Piah daong ba, pato pakai dam dara nao suan jalan mong mboh bruk ngak suan di drei saong kham merat pasiam veik, ba drei tame veik cộng đồng, thun 2012, Tỉnh Đoàn Đắk Lăk padang ngak Đề án “Daong ba dam dara hadei di phạm tội, cai nghiện bloh ba drei tame veik cộng đồng”. Hadei di 5 thun peih ngak, Đề án hu ba mai ralo jak jeng siam mekre daong ka dam dara mai veik jalan diuk rai siam mekre.

Yaok harei, ndam gam haong bruk ngak di sa urang thợ mộc, ngak mekre ka hadom baoh sang ngan haong ralo pandap panda meng kayau, sa-ai Trần Văn Sơn daok pak xã Ea Khanh, huyện Ea Hleo, tỉnh Đắc Lắc jeng daok ngak mekre ka rai diuk di drei piah lahik nao dom bruk ngak suan meng dahlau. Thun 2008, sa-ai Sơn njauk Tòa án taong phạt 2 thun 9 bilan guk kayua “pametai manuac dalam tuk njauk kích động”. Tuk vak daok dalam guk, sa-ai mong mboh dom bruk ngak suan di drei, sa-ai biak aih oh (ân hận) saong kham merat cải tạo ka nyu siam piah mai veik haong rai diuk. Tuk hu tabiak guk, oh yau dom urang daok mặc cảm, having akaok anak tương lai ye sa-ai Sơn kham merat pasiam veik lỗi lầm meng bruk ngak mbang. Akaok mereip, sa-ai gaok biak ralo kan kandah yau: kurang phun jien, oh ka hu urang blei, hu manuac oh khin taom gaok drei… min meng hu bruk pachreih ba di urang dalam sang, ayut sahabat saong kapul dam dara, sa-ai hu mesraiy di kadung jien daong dam dara hoàn lương 20 triệu đồng piah peih xưởng mộc. Meng kham merat, abih hatung hatai ka bruk ngak, sa-ai hu bruk ngak gam gam, jien mek tame dak harei dak ralo. Meng bruk ngak urak ini, saai Sơn daok hu rai diuk tani tanat, jien mek tame 150 triệu đồng sa thun, ba bruk ngak ka 2 urang ngak karei ngan haong jien bilan 3 triệu đồng sa bilan. Sa-ai Trần Văn Sơn lac: Akaok mereip dahlak hu hasit mặc cảm, min meng hu bruk pachreih ba di baoh sang, bruk sangka di dom ayut sahabat gam haong karja puk palei dahlak likau nao ngak pah, bloh lavik nao mesre hu phun jien peih xưởng mộc. Dahlak saneng lac tok hu patagok kinh tế siam meng grap tanat rai diuk dalam sang saong ngak jeng hatai jia haong mikva jaik taphia piah ka urang thau lac, dom urang nao suan jalan yau khaol dahlak jeng hu hatai caong ngak veik rai diuk hadei di tuk ngak suan.

Tapa 5 thun, peih ngak Đề án “Daong dam dara  hadei phạm tội, cai nghiện bloh ba drei tame veik cộng đồng”, ralo dam dara dalam tỉnh taduan mek hu bruk sangka, daong ba di dom pakat bộ Đoàn, Hội ngan haong ralo bruk ngak biak siam daong ka dom urang nan jeng manuac urang siam gheih. Abih di nyu nan lac, danak dak pambuak bruk pato pakai  urang guk dalam umo dalam dara saong daong ka dom urang nan mai veik haong rai diuk di Tỉnh Đoàn saong Trại giam Đắc Tân, Đắc Trung (Tổng cục 8 Mentri Công an) hu pachreih ba dom dam dara phạm tội  kham merat cải tạo siam, samar mai veik haong rai diuk, haong baoh sang di drei. Đại tá Lương Xuân Ngợi, Giám thị Trại giam Đắc Tân, huyện Mđrăk brei thau: Patagok pren khang di bruk pambuak gauk di Kapul nyaom dam dara tỉnh saong ban giám thị trại giam Đắc Tân, Đắc Trung tuk halei jeng hu bruk pambuak gauk catang piah tacei pato siam jalan ngak ini. Biak di nyu bruk pato pakai urang nao suan jalan piah ka dom adei mboh hu makna saong yaom glaong di bruk ba drei tame veik cộng đồng piah oh caik ka sa urang guk halei mai veik haong rai diuk bo ngak suan adat hukum tra.

Thau hu hatung hatian di dom dam dara mai veik haong jalan siam, tuk vak akaok mereip bhian hụt hẫng, mặc cảm, nan ye dom pakat Đoàn, Hội samar sangka, taom gaok, jak ba, pato tacei piah ka dom adei samar hòa nhập cộng đồng. Dalam 5 thun gam peih ngak đề án, gam haong bruk hu mbaok, pambuak bruk di ralo ban, ngành puk palei, hu labaih 2.000 dam dara hadei di cải tạo hu meyaih khan, tacei pato jalan ngak bruk. Dakam nan hu labaih 200 dam dara hu bruk ngak tani tanat di dom công ty, doanh nghiệp, labaih 23 dam dara hu mesre phun jien patagok bruk ngak mbang kinh tế ngan haong yaom jien jaik 800 triệu đồng. Sa-ai Y Nhuân Byă, Bí thư tỉnh Đoàn Đăk Lak brei thau, dom dam dara hu mbaok tame đề án dalam tukvak tapa hu ralo tiến bộ, diuk rai hu kein laba saong kham merat peih ngak dom caong khin di drei. Tukvak anak tal, bruk daong ba dam dara hadei di cải tạo tái hòa nhập cộng đồng jeng daok hu peih ngak saong daok salih bahrau piah laghaih haong bruk di anak meta. Tỉnh Đoàn hu pambuak bruk haong gilang pariak sarak karja, labik brei ka dom ayut ini mesre, tỉnh đoàn daok pasang iek veik piah ngak harak peih jien brei ka dom ayut  caong mesre phun jien piah cakrok patagokkinh tế saong daong ka dom ayut pandar phun jien njauk bruk, hu kein laba.  Min piah ka kein laba di bruk ngak ini hu paglaong ye biak caong bruk hu mbaok di ralo ban, ngành, kapul nyaom saong bruk sangka di karja palei piah daong ka dam dara hu rilo mbuan lagaih jang,bruk kham merat saong hu bản lĩnh piah mai veik jalan siam.

Caong lac, meng bruk kham merat di dom pakat ngành, đơn vị, địa phương dalam nan hu bruk kham merat dak harei dak khang jang di Đoàn dam dara  tỉnh Đăk Lak meda daong hu ralo jang dom dam dara nao suan jalan, urang ranaih umo chậm tiến hu jeng tiến bộ, diuk rai siam mekre, hu kein ka baoh sang saong ka menuac sia, puk palei./.