Di dom bhum kinh tế takik patagok, rai diuk kan kandah, ralo amaik ame caik tukvak ka bruk ngak mbang duah jien, kayua yau nan ye dom adei sit oh hu bruk sangka iek glang ginup. Meng anek kamar tal mầm non pren yava oh khang kadang, tự ti, nhút nhát.

Thun 2016, Viện Ilamu pato megru Việt Nam saong pasak ruah duah pato megru mầm non peih bruk ruah duah tapak ka bruk iek glang, pato pakai uranaih bhum urang bangsa takik. Danak dak pataom tame ruah duah, khao sát 5 bangsa: Mông, Dao, Rục, Bru - Vân Kiều saong Pa Cô di dom tỉnh Lai Châu, Quảng Bình saong Quảng Trị. 

Phaok giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Thị Mỹ Trinh - Viện ilamu pato megru Việt Nam, akaok kapul ruah duah ndom lac, bruk kurang dinh dưỡng ngan saong dom uranaih ini lac bruk duh hatai dang akaok. Dahlau di abih lac bruk brei mbang dặm avar. Meyah urang amaik bo oh hu ia tasau, ye uranaih ndih tapui tabiak hu lameh lisei brei mbang. Ngan saong urang Vân Kiều di Quảng Bình ye umo jaik 3 harei, bruk lameh lisei brei mbang lac bruk bình thường. Dom urang amaik ginup ia tasau jeng brei anek mbang dặm avar, tuk umo jaik 3, 4 bilan. Bruk mbang dặm ye oh ginup dinh dưỡng, tok lac ia bu mbrang atau bu mbrang saong sara atau saradang. Tuk dom kamuan praong tagok hasit ye jeng lac bu saong njam, sara. Urang Mông ye brei mbang bu saong laya, daok Bru-Vân kiều brei mbang amriah hang, pasram ka uranaih mbang.  

Amuk Nguyễn Thị Mỹ Trinh jeng ndom lac var mbang meda lac hu ginup dinh dưỡng lac var mbang jala pandiak di sang bac, min nan lac ngan saong dom uranaih bac mầm non hum bang bán trú. Daok tuk mesup amaik taneh lisei ye uranaih oh huak. Biar harei sup, bhian amaik nao ngak mai suai, bruk mbang huak oh hu hagait langiu ia bai njam saong hasit ikan cap hu di craoh, biak takik hu ralo.

Langiu bruk kurang dinh dưỡng yau nan, uranaih bangsa takik daok takik hu taom gaok ndom meyai nao mai saong gauk gar dalam sang. Bruk nan langyah brei thau lac kayua habar uranaih bhian suai patagok ka sap ndom, nhút nhát tuk taom gaok menuac lạ. Urang praong takik ndom meyai saong uranaih. Urang ndom lac oh ka thau meyai ye oh ka thau hagait, uranaih oh cảm nhận hu nan ye oh cang ndom meyai hagait saong uranaih. Tuk uranaih thau kabak saong thau ndom, bhian umo meng 1 tal 2 thun, urang praong iek uranaih lac praong ye, lui caik ka uranaih eng drei pabak bruk di rup drei. Nan lac bruk ngak brei uranaih oh patagok hu. 

Oh lac kurang mbang kurang cuk, uranaih bangsa takik daok kurang pandap panda, tapuk siphau, pandap bac daa saong kurang tukvak piah bac. Abih di nyu nan lac uranaih kamei oh hu tukvak piah bac daa. Bruk iek glang adei lac bruk di saai kumei. Tal mùa vụ, saai kumei njauk daong amaik ngak taong abih dom bruk dalam sang. Bruk uranaih kamei umo meng 8 tal 10 thun ngak siam bruk sang mboh ralo di dom bangsa ini.

Langiu dom paga pacang gah kinh tế, bruk nao bac di uranaih bangsa takik gaok kan kandah kayua akaok saneng di urang praong thun. Saai Hoàng Văn Nam, urang halan hatian iek glang pato pakai uranaih palei Bản Chè 1, xã Tân Tiến, huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang ndom lac, di palei ini jeng daok bruk amaik ame oh brei anek mbang mesup dahlau di tuk nao bac kayua saneng lac tian trei ye kan bac akhan.

Dalam dom thun jaik di ini, bruk khik caga, iek glang, pato pakai uranaih di dom tỉnh bhum glaong, bhum ceik hu ralo salih barau. Uranaih bangsa takik hu sangka ralo jang. Min, kinh tế kan kandah nan ye daok hu rilo uranaih bangsa njauk thiệt thòi, kurang rilo janih piah patagok.

Kuhria tal thun 2015, dalam taneh ia hu jaik 10 triệu uranaih umo ala 6 thun; uranaih bangsa takik meblah jaik 14% (3500 adei). Labaih 2 triệu uranaih daok dalam dom baoh sang kan kathaot; 22 ribau adei hu iek glang dalam dom labik bảo trợ XH; 1.5 triệu uranaih hu rai diuk biak kan kandag. (Tui Số liệu di mintri lao động- Thương binh saong Xã hội).