Tui dom urang roh duah, jaik sa dalam klau urang metai kayua ung thư pambuak tal njuk pakao hala. Pakao hala nan lac jalan ba tal ruak ung thư phổi saong ung thư pak dom labik karei yau tarakaon, thanh quản, thực quản,.... Thau lac yau nan, min ralo labik angaok dunya jang yau  Việt Nam, pakao hala jeng lac pandap oh kurang hu di ralo urang. 

Nao rah tapa angaok jalan palei Bình Cảnh saong Bình Mỹ - labik hu ralo urang Cam daok pak xã Phan Thanh, huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận, khaol drei mboh hu ralo urang likei daong padei tapen sang ngan haong akaok pakao daok khuah  angaok tangin. Daok mboh dalam dom urang daok pataom gauk tapen bàn cờ tướng jeng mboh thak par bak. Ndom meyai haong  ong Lâm Hồng Ngự, urak ini umo labaih tiyuh pluh daok pak palei Bình Cảnh, khaol dahlak meng thau lac, labik ini hu sa tukvak lac bhum taneh pala phun pakao hala. Min kayua langik tasik dak harei dak kan kandah, nan ye phun pakao hala lahik nao saong salih tame nan lac phun thanh long. Daok bruk ong njuk pakao meng tuk halei ye oh kanal cambaih. Ong tok hadar dahlau diah, bhian njuk janih pakao balik. Pakao balik hu pala ralo angaok puh, dalam sang di urang Cam, meyah pala ralo ye gam piah njuk gam ba nao pablei, hu takik ye  piah njuk. Daok urak ini, oh daok pala phun phun pakao hala ye ong salih tapa njuk pakao điếu yau: Mai, Melia, Bastos; hu jien rilo jang ye njuk 3 số 5, Craraven A, Jet, Hero… Dom janih pakao ini pablei ralo di dom quán cà-phê, dom tiệm tạp hóa… Yaok harei ong njuk abih jaik sa pok. Page njuk, pandiak jala njuk, biar harei njuk, daok pak sang jeng njuk saong nao hamu jeng njuk. Mboh metham pabah ye  njuk. Dalam sang ong, langiu ong daok hu 3 urang anek likei prong di ong jeng njauk. Sa-ai Lâm Thế Kiệt, anek likei ka klau di ong Ngự, brei thau, mboh ame njuk, blaoh dom sa-ai  njuk, nan ye sa-ai jeng mblah njuk tui, randap paje nan ye kan klaak ralo.

Njuk pakao hala oh lac ngak kanjah jhak tal pren yava bo daok  abih ralo jien ndo, daok pambak tal baoh sang saong rahra. Tui Gah Y tế dunya, pakao hala lac jalan ba tal 25 janih ruak, dalam nan hu ralo janih ruak mãn tính nguy hiểm yau ung thư phổi, kurang darah cơ tim, ruak phổi tắc nghẽn mãn tính… Pak Việt Nam, dom chuyên gia y tế kuhria mboh yaok harei hu labaih 100 urang metai kayua dom janih ruak pambuak tal pakao hala saong kuhria rah tapa yaok thun hu jaik 40.000 urang metai kayua pakao hala. Tapa dom mbang pasang iek mboh lac, dalam 10 urang metai kayua ruak tim ye mai meng pakao hala nan lac 3 urang; daok dalam 10 urang metai kayua ung thư phổi ye hu tal 9 urang kayua pakao. Pakao hala oh lac ba kanjah jak mai tapak tal urang njuk bo daok pambak tal urang doak jaik taphia. Mong mboh hu bruk ini, nan ye anek likei taluac di ong Ngự, sa-ai Lâm Gia Thoại oh njuk pakao meng sit mai. 

Oh gam trang lứa haong sa-ai Lâm Gia Thoại, thun ini umo jaik 40 thun  tuổi min sa-ai Tôn Thất Định, palei daok pak xã Phan Hoà, Bắc Bình,  Bình Thuận jeng oh ka sa mbang thau tal mùi pakao hala nan lac hagait. Sa-ai Định brei thau, dahlau diah daok pak palei, jeng mboh adei sa-ai dalam sang saong ayut sahabat bhian njuk pakao hala. Hadei ini tame Bei Gon bac đại học, 4 thun daok dalam ký túc xá, ayut sahabat njuk pakao, daa pakao min sa-ai jeng oh gaok tal. Tuk tabiak ngak bruk ka sa công ty jien padai di Bal ray Hồ Chí Minh, sa-ai abih hatai pachreih tui mbang jak ba urang jakar, urang ngak bruk oh njuk pakao hala dalam duk ngak bruk di công đoàn công ty. Sa-ai haong dom đồng nghiệp hu mboh tangin sanya oh njuk pakao hala pak labik ngak bruk. Sa-ai lac: oh njuk pakao hala nan lac siam, kayua njuk pakao hala oh siam ka pren yava bo daok abih jien ndo tra.

Jeng yau jalan saneng haong sa-ai Định, sa-ai Mohamad Aly, urak ini daok ngak bruk pak Sang mac Sữa Thống Nhất angaok jalan Đặng Văn Bi, phường Trường Thọ, quận Thủ Đức, Bal raya Hồ Chí Minh jeng ndom oh haong pakao hala. Sa-ai Mohamad Aly brei thau, sa-ai njuk pakao hala dalam jaik 30 thun min mboh oh ba mai kein laba hagait, bo daok ngak kanjah jhak ka pren yava, oh siam ka menuac sia dalam sang. Mboh melau lac tuk drei njuk pakao, manuac urang vil taom dhal iek drei meng meta maong oh takre.

Pakao hala oh siam. Pakao hala ngak kanjah jhal tal pren yava. Mong mboh yau nan min piah klaak hu bruk bhian randap njuk pakao oh lac mbuan. Hu biak ralo jalan piah klaak pakao hu ba tabiak min kadha praong di abih nan lac hatai kham merat di yaok urang. Klaah rabha ilamu klaak pakao hala, lương y Nguyễn Đức Nghĩa - Ủy viên Ban Chấp hành Hội Dược liệu Bal raya Hồ Chí Minh brei thau:  Tuk mahu pakao hala ye drei duah sa cục kẹo buh tame pabah lameh , mong yau drei daok njuk pakao. Drei pathram sa tukvak, abih di nyu lac vaktu akaok meng 1 tal 3 bilan hadei di tuk klaak pakao hala ye daok hadar tal nyu min labaih 3 bilan ye mboh randap jang saong meda klaak hu. Meyah hu thei daa bo nể ralo ye drei jeng pal min oh njuak. Tal harei ini dahlak klaak pakao hala hu jaik 20 thun.

“Ndom oh haong pakao hal”! Nan lac sa kadha siam brei ka pren yava di bhap bani saong brei ka haniem phol di yaok urang, yaok baoh sang khaol drei. Gam haong bhap bani dalam negar, ralo urang Cam daok jak ba gauk ndom oh haong pakao hala. /.