Xã Hàm Thạnh lac labik pala thanh long rilo di abih dalam bhum Hàm Thuận Nam, tỉnh Bình Thuận. Ong Nguyễn Văn Hiền, sa urang dalam palei brei thau, urak ini ong saong mikva urang ngak nong dalam palei mboh bhian randap haong bruk dom urang pablei salih Trung Quốc mai tapak tal bein blei baoh thanh long. Ong Hiền brei thau:

 “Urang Trung Quốc nai tal ini, urang tame tapak tal bein, bayar yaom tapak haong urang ngak bein piah blei baoh thanh long pak di bein. Urang tame ini biak rilo. Urang tame, urang mai haong sa urang Việt. Urang mai, urang mboh labik halei hu thanh long urang tame tangi. Urang mai eng jeng hu, urang Việt ba mai jeng hu.”

Nan lac bruk daok rah tabiak di bhum pala thanh long Bình Thuận. Nao rah tui jalan roya 1A tapa huyện Hàm Thuận Nam, kol drei hu mboh bảng angan dom công ty xuất khẩu thanh long jeng hu haroh Trung Quốc tapen akhar Việt. Hu oh takik cơ sở, doanh nghiệp dalam tỉnh pambuak bruk haong urang Trung Quốc blei thanh long di urang ngak nong dalam bhum. Dom doanh nghiệp daok hu brei ka dom urang pablei salih Trung Quốc mbang huak, ndih daok dalam labik di drei piah hu mbuan lagah jang dalam bruk ngak mbang.

Tui Sở Công thương tỉnh Bình Thuận, bruk urang Trung Quốc pambuak bruk haong doanh nghiệp dalam palei oh hu hagait piah ndom meyah  urang  ngak njauk tui hukum di Việt Nam saong tui hiệp định pambuak bruk di dua taneh ia. Min dom urang Trung Quốc tame Việt Nam meng hộ chiếu du lịch, hadei di nan nao pablei salih thanh long lac suan hukum, njauk pacang cakak. Dalam 6 bilan akaok thun ini, tui pasang iek di tổ liên ngành, Ủy ban bhap bini tỉnh Bình Thuận hu tabiak harak taong phạt hành chính 17 urang Trung Quốc 410 triệu đồng kayua ngak suan hukum.

Anak bruk mehit lac darak pasar thanh long dalam tỉnh daok njauk dom urang  Trung Quốc ngak srau kadau, Hiệp hội Thanh long tỉnh Bình Thuận tah klaak bruk ini. Ong Trần Ngọc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội brei thau, thanh long Bình Thuận jeng yau dom janih kaya nông karei di Việt Nam oh daok lingiu bruk cung cầu di darak pasar. Dom urang dom menuac oh ngak srau kadau hu. Ong Hiệp brei thau:

“Ndom lac dom urang Trung Quốc ngak srau kadau darak pasar nan lac oh njauk, oh biak, urang ndom yau nan min. Biak di nyu, nan lac bruk cung cầu. Urak ini, thanh long di tỉnh daok di tanut cung vượt cầu. Tuk halei takik baoh, kurang baoh, yaom tagok  chip, daok tuk rilo baoh ye yaom trun chip.”

Lac po di Công ty thanh long Hoàng Hậu – sa doanh nghiệp pala saong pablei thanh long tabiak negar lingiu praong hu angan di Bình Thuận, nan ye ong Trần Ngọc Hiệp thau cambaih ka bruk pablei tabiak negar lingiu. Ong Hiệp brei thau, yaom kaom pablei salih yaok harei kayua dom darak pasar pablei salih kaya nong gah deih pabah negar ba tabiak. Meyah pandap labaih rilo, yaom nyu trun chip. Daok tuk takik pandap, dom urang pablei salih dalam taneh ia duah blei yaom glaong.

Jeng hu hatai sahneng yau nan, ong Ngô Minh Hùng, Phó Giám đốc Sở Công thương tỉnh Bình Thuận tacei lac bruk dalam thun ini nyu brei mboh kadha nan. Meng bloh, pandiak bhang ngak ka sản lượng thanh longtrun daok takik, nan ye khik hu yaom glaong dalam tukvak suai livik. Dalam bilan 1 saong bilan 2, yaom meng 10.000 - 12.000 đồng sa kg. Bilan 3, yaom tagok meng 15.000-16.000 đồng. Meng puac bilan 3 tal bilan 6, yaom meng 17.000-20.000 đồng, hu tuk tagok 25.000-30.000 đồng. Kreh bilan 7 ini, kayua tame bilan thanh long, baoh rilo nan ye yaom trun, daok meng 11.000-12.000 đồng. Min ini lac yaom glaong dalam bilan paik baoh, urang ngak nong daok hu laba.

Dalam 6 bilan akaok thun, bruk pablei tabiak negar lingiu tui jalan chính ngạch tapa 11 taneh ia hu jaik 4.100 tấn min; daok tui jalan tiểu ngạch tapa dom pabah mbang negar Trung Quốc hu tal 285.000 tấn. Nan ye yaom thanh long tui yaom darak pasar Trung Quốc lac bruk đương nhiên. Meyah khin tabiak truh bruk ini, baoh thanh long Bình Thuận brei hu rilo darak pasar karei. Ong Ngô Minh Hùng, Phó Giám đốc Sở Công thương tỉnh Bình Thuận brei thau:

“ Tukvak tapa, tỉnh jeng hu rilo kham merat piah peih praong darak pasar. Tỉnh thau lac meyah lệ thuộc tame sa darak pasar ye biak kan. Jalan ngak di Thường trực Tỉnh ủy, di Ủy ban nhân dân tỉnh saong dom sở ngành, dalam nan hu Sở Công thương, jeng mboh, jeng thau lac bruk thanh long lệ thuộc tame sa darak pasar Trung Quốc lac bruk biak phức tạp, kan thau dahlau saong mbuan laik tame kan kandah.”

Urak ini, dalam labaih 230 doanh nghiệp saong labik blei, pablei thanh long, tabiak negar lingiu bahrau hu 8 labik pablei tapak tui jalan chính ngạch; daok veik jeng lac pambuak bruk pablei salih haong darak pasar Trung Quốc. Tui ong Ngô Minh Hùng, tỉnh Bình Thuận daok kurang dom doanh nghiệp praong piah pablei thanh long tabiak negar lingiu tui jalan chính ngạch tapa dom darak pasar karei. 

Dom thun tapa, kayua kein laba glaong, nan ye hu biak rilo urang ngak nong salih meng dom janih phun takik kein laba tapa pala thanh long, ngan saong taneh pala urak ini di dalam tỉnh labaih 26.000 héc-ta. Taneh pala tagok biak samar, dalam tuk darak pasar jeng rilo meng lac Trung Quốc, nan ye yaom thanh long jeng kayua darak pasar blei rilo ini ba tabiak./.