Tu cơnh đêếc, ha đhị vêy bác đhanuôr Khmer ắt ma mung nắc cóh đêếc váih chùa đoọng đhanuôr liêm buôn lướt tụng kinh, lễ Phật. Lấh mơ nắc đhị ặt bhrợ tôn giáo, j’niêng cr’bưn, chùa Khmer dzợ nặc đhị giao lưu, zư lêy văn hoá ty chr’nắp âng acoon cóh.

Manứih Khmer xoọc vêy lấh 1,3 ực manứih, ắt ma mung pa zưm bấc đhị zâp tỉnh Đồng bằng k’ruung Cửu Long cơnh: An Giang, Kiên Giang, Cà Mau, Bạc Liêu, Trà Vinh, Sóc Trăng... ắt đh’rứah lâng zâp acoon cóh Kinh, Hoa, Chăm. Ắt ma mung pa zưm lâng bấc acoon cóh lơơng, hân đhơ cơnh đêếc manứih Khmer dzợ zư đợc đợ râu chr’nắp liêm lalay âng acoon cóh đay.

Lâng j’niêng bh’rợ tôn giáo, manứih Khmer lấh mơ nắc ting Phật giáo Nam Tông nắc đhr’nông chùa nắc đhị đhanuôr ắt pa zưm tất lang, tơợ bêl n’niên váih tước bêl chêết bil. Ting cơnh À char Thạch Lê, Trưởng Ban Quản trị chùa Khươne, cóh phường 7, thành phố Trà Vinh, tỉnh Trà Vinh, lâng manứih Khmer, chùa nắc đhị ma bhưy chr’nắp, nắc đhị bhuốih Phật, đhị pa gơi râu tin đươi ooy đợ bhiệc bhrợ xoọc đâu lâng cr’noọ cr’niêng, đương rơơm ooy ha y chroo. Đhanuôr Khmer pa bhlâng chắp lêy Đức Phật, chắp lêy sư sãi: “Manứih Khmer hân đhơ ruúh c’moo n’đoo cung zêng lướt ooy chùa. Pa đhang moon cơnh bêl t’mêê n’niên váih, bhrợ bhiệc bhan bịng c’xêê, bịng c’moo, đhanuôr âng đơơng ch’na đh’nắh ooy chùa đoọng ha sư đoọng zước râu liêm crêê đoọng ha p’niên nâu ma mung k’rơ, ắt ma mung têêm ngăn. Bêl dưr ga mắc liêm nắc pân jứih ting moót chùa chùa đoọng tu học. Cắh cậ bêl dưr ga măc sliêm, tr’pay diịc điêl, pr’loọng đông k’đươi apêê sư chô tụng kinh zước rơơm râu liêm crêê, đoọng bơr a’nhi diịc điêl ma mung k’rơ, têêm ngăn. Ha dợ tước bêl bil cung vêy bơơn apêê sư sãi tịng kinh zước đoọng râu liêm crêê, dzoọc cóh plêệng... Moon zr’nưm, lâng đhanuôr Khmer, bêl đông vêy râu bhiệc bhan zêng lướt ooy chùa bhuốih Phật, bhrợ a’vị đoọng ha zâp apêê sư đoọng zước rơơm pr’loọng đông têêm ngăn, k’bhộ k’van”.

Lấh mơ nắc đhị bha lâng lêy bhrợ đắh j’niêng cr’bưn, ặt bhrợ tôn giáo âng manứih Khmer, chùa dzợ nặc đhị bhrợ văn hoá âng đhanuôr, đhị bhrợ zâp bhiệc bhan âng vel bhươl. Ting cơnh p’căn Thạch Thị Hiên, cóh vel Nhì, chr’val Tân Hùng, chr’hoong Tiểu Cần, tỉnh Trà Vinh, manứih Khmer vêy bấc bhiệc bhan ga mắc chr’nắp cóh c’moo cơnh: Tết ty Chôl Chnăm Thmây, Sen Dolta, Ooc Om Boc, bhiệc nhập hạ, bhiệc dâng y... Zêng đợ bhiệc bhan nâu ta bhrợ cóh chùa. Ooy đâu, đhanuôr vêy g’lúh giao lưu, ặt bhrợ zr’nưm, ting tr’pác, prá xay đắh kinh nghiệm đhị bấc đắh bh’rợ. P’căn Thạch Thị Hiên moon: “Zâp g’lúh bhiệc bhan, đhanuôr lướt ooy chùa lễ Phật, bhuốih đoọng ha chư tăng đoọng pa chô ha đay râu liêm crêê. Nắc dzợ g’lúh đoọng tr’lưm lâng apêê pr’zợc ty, pr’zợc t’mêê giao lưu chi ớh, prá xay đắh Phật pháp, kinh kệ tước bhiệc tr’pác kinh nghiệm băn pa choom k’coon cắh c bhrợ têng cha... Đợ g’lúh sinh hoạt đhanuôr cơnh đêếc pa bhlâng chr’nắp bấc đắh. Ooy đâu, đhanuôr cung đoàn kết, ặt pa zưm liêm lấh mơ”.

T’coóh Thạch Da, À char chùa SôVanhNihKroth Chrêy Phê, chr’val Tân Hùng, chr’hoong Tiểu Cần, tỉnh Trà Vinh moon, chùa Khmer cung cơnh bảo tàng zư đợc zêng đợ râu chr’nắp đắh vật chất, tinh thần âng manứih Khmer. Lấh mơ dzợ, chùa cung cơnh mưy trường học, nắc đhị p’too pa choom đắh pr’ắt tr’nớt, tr’mung tr’méh, n’jứah pa choom chữ đoọng ha coon a’đhi, đoọng chrooi pa xoọng zư lêy văn hoá, p’rá xa nay, chữ xrặ âng acoon cóh đay: “Chùa Khmer nắc đhị zư đợc đợ râu chr’nắp văn hoá vật thể lâng phi vật thể chrooi pa xoọng zư lêy đợ j’niêng cr’bưn ty chr’nắp âng acoon cóh, cơnh bhiệc bấc chùa đợc p’cắh đợ pr’đươi pr’dua buôn đươi zâp t’ngay, cắh cậ bhrợ p’cắh đợ vel bhươl bh’rợ tr’nêng ty chr’nắp âng đhanuôr Khmer, bhrợ pa choom chi ớh xa nưl ngũ âm - mưy râu nghệ thuật chr’nắp liêm âng acoon cóh... Lấh mơ, zâp chùa dzợ ta luôn bhrợ lớp pa choom chữ Khmer lâng kinh kệ, Phật pháp đoọng ha pêê a’đhi k’tứi, zooi đoọng apêê a’đhi váih đợ apêê chr’nắp liêm đoọng ha xã hội, năl ghít lấh mơ đắh tơơm ríah âng đay, đoọng zư lêy lâng pa dưr văn hoá âng acoon cóh Khmer”.

Tu nắc đhị k’rong pa zưm ặt bhrợ tôn giáo, k’rong pa zưm đhanuôr nắc chùa Khmer cung nắc đhị liêm buôn đắh bhiệc xay moon, p’cắh, k’đươi đhanuôr đươi bhrợ cơnh c’lâng xa nay, nghị quyết âng Đảng, chính sách pháp luật âng Nhà nước. Đắh bhiệc nâu, Thượng toạ Dương Văn Na, Chủ tịch Hội Đoàn kết sư sãi chắp kiêng k’tiếc k’ruung thành phố Trà Vinh, tỉnh Trà Vinh moon ghít: “Đhị zâp bêl ặt bhrợ tôn giáo, lấh mơ xay moon đắh pháp, pa choom đắh pr’ắt tr’nớt âng đông Phật, zâp apêê sư sãi, À char dzợ pa zưm xay moon zâp c’lâng xa nay, chính sách âng Nhà nước, xay moon đoọng đhanuôr năl cơnh bhrợ cha, chrooi đoọng ha bh’rợ pa dưr pa xớc âng vel bhươl, k’tiếc k’ruung; g’đách mứt đợ bh’rợ cắh liêm crêê. Xay moon zâp chính sách t’mêê lâng đhanuôr acoon cóh, cắh cậ pa dưr dal c’năl bh’rợ âng đhanuôr đắh bhiệc bơơn chính quyền bhrợ pr’đơợ liêm buôn đoọng ặt bhrợ j’niêng bh’rợ tôn giáo, hân đhơ cơnh đêếc oó lấh mê tín dị đoan, oó đoọng apêê mốp lết g’lợc moon...”

Prang zr’lụ đồng bằng k’ruung Cửu Long xoọc vêy 446 đhr’nông chùa Khmer. Zâp chùa vêy cơnh liêm chr’nắp lalay, hân đhơ cơnh đêếc zêng vêy mưy râu zr’nưm nắc đắh bh’rợ, pr’chăm lalay lâng zâp j’niêng cr’bưn, tôn giáo lơơng. Bấc đhr’nông chùa Khmer xoọc đâu bhrợ pa dưr ga mắc liêm tơợ zên chrooi đoọng âng zâp apêê phật tử, đhanuôr ch’ngai đăn. Ooy đâu đoọng lêy, đhr’nông chùa nắc đhị k’rong pazưm bấc râu ma bhưy chr’nắp, j’niêng cr’bưn, văn hoá âng acoon cóh Khmer, ặt váih nhâm mâng cóh cr’noọ tr’mung âng đhanuôr tơợ lang nâu lâng ha y chroo./.

Chùa trong đời sống đồng bào Khmer

Bà con Khmer có nền văn hóa vô cùng phong phú. Riêng về văn hóa tín ngưỡng, bà con chủ yếu theo Phật giáo Nam tông. Vì thế, ở đâu có đông đồng bào Khmer sinh sống thì ở đó có chùa để bà con thuận tiện trong việc đến tụng kinh, lễ Phật. Ngoài là nơi sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng, chùa Khmer còn là địa điểm giao lưu, bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc.

Người Khmer hiện có hơn 1,3 triệu người, sống tập trung của yếu ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, như: An Giang, Kiên Giang, Cà Mau, Bạc Liêu, Trà Vinh, Sóc Trăng… đan xen với các dân tộc Kinh, Hoa, Chăm. Sinh sống với nhiều thành phần dân tộc khác nhưng người Khmer vẫn giữ được bản sắc đặc trưng, độc đáo của dân tộc mình.

Đối với tín ngưỡng tôn giáo, người Khmer chủ yếu theo Phật giáo Nam tông nên ngôi chùa là nơi bà con gắn bó cả cuộc đời, từ khi sinh ra cho đến lúc qua đời. Theo À char Thạch Lê, Trưởng Ban Quản trị chùa Khươne, ở phường 7, thành phố Trà Vinh, tỉnh Trà Vinh, với người Khmer, chùa là nơi thiêng liêng, nơi thờ Phật, nơi gửi gắm niềm tin qua những việc làm hiện tại và ước mong, hy vọng ở tương lai. Bà con Khmer rất tôn thờ Đức Phật, kính trọng sư sãi. “Người Khmer dù ở lứa tuổi nào cũng đều đi chùa. Ví dụ lúc mới sinh ra, đám đầy tháng, đám thôi nôi, bà con đem thức ăn vào chùa dâng lên cho sư để cầu cho đứa trẻ khỏe mạnh, phước lành. Khi lớn lên thì nam thanh niên vào chùa tu học. Hay khi trưởng thành, kết hôn, gia đình mời các vị sư đến tụng kinh chúc phúc, mong cho đôi uyên ương có hạnh phúc viên mãn. Còn đến khi mất đi cũng được các vị sư sãi tụng kinh cầu cho siêu thoát, lên thiên đàng… Nói chung, với bà con Khmer, khi nhà có hiếu, hỷ đều đi chùa cúng Phật, làm cơm dâng lên cho các vị sư nhằm cầu mong gia đình bình an, hạnh phúc”.

Ngoài là trung tâm tín ngưỡng, sinh hoạt tôn giáo của người Khmer, chùa còn là trung tâm văn hoá của cộng đồng, nơi diễn ra các lễ hội của phum, sóc. Theo bà Thạch Thị Hiên, ở ấp Nhì, xã Tân Hùng, huyện Tiểu Cần, tỉnh Trà Vinh, người Khmer có nhiều lễ hội lớn trong năm như: Tết cổ truyền Chôl Chnam Thmây, Sen Dolta, Ooc Om Boc, lễ nhập hạ, lễ dâng y v.v… Tất cả các lễ hội này đều diễn ra ở chùa. Qua đó, bà con có cơ hội giao lưu, sinh hoạt tập thể, chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm với nhau qua nhiều lĩnh vực. Bà Thạch Thị Hiên chia sẻ: “Các dịp lễ hội, bà con đi chùa lễ Phật, cúng dường cho chư tăng để tích phước. Còn là dịp gặp gỡ người quen, giao lưu với bạn mới, từ trao đổi về Phật pháp, kinh kệ tới việc chia sẻ kinh nghiệm nuôi dạy con cái hay làm ăn kinh tế v.v… Những dịp sinh hoạt cộng đồng như thế thực sự bổ ích về nhiều mặt. Qua đó, bà con cũng đoàn kết, gắn bó hơn”.

Ông Thạch Da, À char chùa SôVanhNihKroth Chrêy Phê, xã Tân Hùng, huyện Tiểu Cần, tỉnh Trà Vinh cho rằng, chùa Khmer cũng như là bảo tàng lưu giữ tất cả những giá trị vật chất, tinh thần của người Khmer. Hơn thế nữa, chùa cũng như một trường học, là nơi giáo dục đạo đức, cách sống, vừa dạy chữ cho con em, nhằm góp phần bảo tồn văn hóa, tiếng nói, chữ viết của dân tộc mình: “Chùa Khmer là nơi giữ gìn những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể, góp phần bảo tồn những phong tục, tập quán truyền thống tốt đẹp của dân tộc, như việc nhiều chùa trưng bày những dụng cụ sinh hoạt thường nhật, hay tái hiện những làng nghề truyền thống của đồng bào Khmer, tổ chức dạy chơi dàn nhạc ngũ âm – một loại hình nghệ thuật độc đáo của dân tộc v.v… Ngoài ra, các chùa còn thường xuyên mở lớp dạy chữ Khmer và kinh kệ, Phật pháp cho các em nhỏ, giúp các em trở thành người người hữu ích cho xã hội, hiểu rõ hơn về nguồn cội dân tộc mình, nhằm giữ gìn, bảo tồn và phát huy văn hóa của dân tộc Khmer”.

Do là nơi tập trung sinh hoạt tôn giáo, sinh hoạt cộng đồng nên chùa Khmer cũng là địa điểm thuận lợi trong việc tuyên truyền, phổ biến, vận động bà con chấp hành những chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước. Về điều này, Thượng tọa Dương Văn Na, Chủ tịch Hội Đoàn kết sư sãi yêu nước thành phố Trà Vinh, tỉnh Trà Vinh khẳng định: “Trong các buổi sinh hoạt tôn giáo, ngoài thuyết pháp, giảng về đạo lý nhà Phật, các vị sư sãi, À char còn lồng ghép tuyên truyền các chủ trương, chính sách của Nhà nước, tư vấn, định hướng bà con làm ăn, đóng góp cho sự phát triển của quê hương, đất nước; tránh xa những thói hư, tật xấu. Phổ biến các chính sách mới đối với đồng bào dân tộc, hay nâng cao nhận thức của bà trong việc được chính quyền tạo điều kiện thuận lợi để sinh hoạt tín ngưỡng tôn giáo, nhưng tránh xa việc mê tín dị đoan, không tin mù quáng để bị kẻ xấu lợi dụng…”.

Toàn vùng đồng bằng sông Cửu Long hiện có 446 ngôi chùa Khmer. Mỗi chùa có một vẻ đẹp và không gian quy hoạch khác nhau, nhưng tất cả đều có điểm chung là lối kiến trúc, hoa văn không lẫn vào đâu so với các cơ sở tín ngưỡng, tôn giáo khác. Đa số các ngôi chùa Khmer hiện nay được xây dựng khá khang trang từ nguồn đóng góp của các phật tử, bà con gần xa. Qua đó cho thấy, “Ngôi chùa” là nơi chứa đựng những giá trị tâm linh, tín ngưỡng, văn hóa sâu sắc của dân tộc Khmer, chiếm một vị thế vững chắc trong tâm thức và đời sống của bà con từ bao đời nay và mãi mãi về sau./.