Zập bhiệc bhan zêng vêy cơnh bhrợ têng lalay đơơng chr’năp lalay. Cơnh bhiệc bhan Sen Đôn Ta đơơng chr’năp liêm pr’hay, pa căh loom ch’năp âng acoon cha châu, pazêng ma nuyh dzợ ma mông ặt tớt lâng a bhướp a dich lâng pazêng ma nuyh căh dzợ.

Sen Đôn Ta (dzợ đơc nắc Bun Pchum bânh) nắc bhiệc bhan ty chr’năp đơơng văn hóa âng đhanuôr Khmer bơơn zư đơc tơợ bấc lang, veye chr’năp liêm mr’cơnh lâng bhiệc bhan Vu Lan âng ma nuyh a đhuôch. Bhiệc bhan Sen Đôn Ta ting Phật lịch, buôn nắc tước t’ngay tr’cuôl c’xêê 7 âm lịch (bhiệc bhan Vu Lan).

Ting cơnh p’rá Khmer, “Sen” năc vêy chr’năp ng’bhuôih, ha dợ “Đôn” nắc a dich, “Ta” nắc a bhướp. Cơnh đêêc, “Sen Đôn Ta” nắc vêy chr’năp “bhuôih a bhướp adich”. Ting cơnh t’cooh Lý Sương – À cher chùa MuNiRenSây, quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ, coh văn hóa âng ma nuyh Khmer, bhiệc bha Sen Đôn Ta bơơn lêy chăp pa bhlầng. Tu nâu nắc bêl đoọng acoon cha châu, pazêng ma nuyh dzợ ma mông hay tước c’rơ g’lêêh âng a bhướp a dich, pazêng manuyh căh dzợ, đoọng pa căh loom “hay tước lang a hay”. “Sen Đôn Ta nắc bhiệc bhan ty chr’năp âng đhanuôr Khmer ơy tơợ a hay. Năc bêl đoọng acoon cha châu pa căh loom ta nih liêm âng đay cơnh lâng a bhô dang, a bhướp a dích, a conh căn, pazêng manuyh ơy t’vaih ha đay lâng băn par a đay pậ banh. Đh’rưah lâng đêêc nắc cung hay tước pazêng ma nuyh ơy vêy c’rơ g’lêêh bhrợ pa dưr vel bhươl, đươi tơợ đêêc năc a hêê vêy pr’ặt tr’mông liêm choom cơnh t’ngay đâu. Bhiệc bhan Sen Đôn Ta đơơng chr’năp pa too pa choom, pa hay acoon cha châu hay tước tơơm riah âng đay lâng zư pa dưr chr’năp j’niêng nâu”.

Ha dợ t’cooh Thạch Sroh ặt đhị chr’val Đôn Châu, chr’hoong Duyên Hải, tỉnh Trà Vinh xay moon chr’năp lâng j’niêng ta bhrợ coh bhiệc bhan Sen Đôn Ta: “J’niêng Kan bânh ta bhrợ coh 13 t’ngay (tơợ t’ngay 01 tước 13 c’xêê photrobot), zập t’ngay phật tử ra văng ch’na, bánh p’lêê đơơng ooy chùa bhuôih đoọng ha nhà sư, xang nắc đọc kinh đoọng hồi hướng phước báu đoọng ha pazêng ma nuyh căh dzợ. Tước t’ngay 14, đhanuôr nắc đh’rưah bhrợ j’niêng pa chô r’vai a bhướp a dich tơợ chùa chô ooy đong lâng acoon cha châu lâng bhrợ j’niêng bhuôih đhị đong, tu cơnh đêêc nắc đơc Sen Đôn Ta. Tước t’ngay 15 nắc t’ngay x’rịa, t’ngay đơơng a bhướp adich, zập đong zên k’rong bhrợ j’niêng đhị chùa, đơc nắc “Bun pchum bânh” bhui har lâh xang nắc pr’lưch bhiệc bhan”.

T’pâh bhiệc bhan Sen Đôn Ta, tơợ bấc t’ngay lalăm đêêc, đhanuôr Khmer ơy pa liêm pa sạch đong xang, tang c’riing, pa chăp r’piing bhuôih. Lâh mơ bhuôih đhị đong, zập j’niêng chr’năp zêng ta bhrợ đhị chùa, tu cơnh đêêc nắc đhanuôr cung p’loon tước chùa zooi dông cờ phướn, crih prih pa sạch tang… ra văng ghit liêm đoọng ha bhiệc bhan. Apêê pr’loọng đong lêy tơợ pr’đơợ âng pr’loọng đong đay, zập t’ngay nắc zêệ ch’na đơơng đoọng ha pêê vị sư sãi, tụng kinh lâng loom ta nih, zươc nhăn rau liêm choom bhlầng đoọng ha ma nuyh căh dzợ. P’căn Huỳnh Thị Đa Line, phật tử chùa MuNiRenSây, quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ đoọng năl: “Zập ch’na bhuôih đhị bhiệc bhan Sen Đôn Ta buôn nắc ch’na đh’năh ty chr’năp âng đhanuôr acoon coh năc cơnh bánh, p’lêê p’coo, ch’na pr’âm, pazêng ch’na zêệ bhrợ tơợ bh’nơơn chr’noh chr’bêệt t’mêê bơơn pay, cher đoọng ha bhô dang đoọng xay pa căh lâng apêê nắc đay vêy bơơn hân noo chr’noh chr’bêệt… Vêy ngai nắc ra văng ch’na cha âng apêê căh dzợ ma mông lalăm kiêng cha. Moon pa zưm, lêy ting pr’đơợ âng pr’loọng đong nắc ra văng bha nuôih, ha dợ zêng pa căh loom ta nih âng đay cơnh lâng ma nuyh căh dzợ”.

Bhiệc bhan Sen Đôn Ta, apêê coh đong vêy ngai bhrợ cha, học tập ch’ngai năc cung p’loon chô băt hương hay tước a bhô dang, a bhướp a dich lâng tước chùa bhuôih Phật. Nâu cung nắc bêl đoọng ađhi noo, k’bhuh xoọng bơơn tr’lưm, t’mooh đoọng pa mâng loom đoàn kết, pa têệt đhanuôr coh vel bhươl. T’cooh Đào Tho ặt đhị chr’val Định Môn, chr’hoong Thới Lai, thành phố Cần Thơ xay moon: “Bêl đâu, zập ngai ra pặ cr’chăl chô lâng pr’loọng đong. Lalăm nắc zư lêy chr’năp j’niêng cr’bưn, hay tước tơơm riah. Jưah lâng đêêc, cung nắc bêl lưm ta mooh pazêng ma nuyh đong, k’bhuh xoọng, pa hay rau chr’năp liêm coh pr’ặt tr’mông a hay. Căh cợ nắc giao lưu, prá xay kinh nghiệm đhị bhrợ têng cha… t’vaih pr’ặt liêm choom, zêng lâng ma nuyh acoon coh lơơng đhị vel đong, đh’rưah ặt tớt bhui har coh t’ngay bhiệc bhan, giao thoa văn hóa bhlưa k’bhuh acoon coh”.

Bhiệc bhan Sen Đôn Ta nắc muy bhiệc bhan ga mắc coh c’moo âng đhanuôr Khmer, đơơng chr’năp văn hóa lalay âng đhanuôr, lâng chr’năp pa căh loom ta nih liêm âng acoon cha châu, ma nuyh dzợ ma mông cơnh lâng a bhô dang, a bhướp a dich, pazêng ma nuyh căh dzợ. Đhơ lướt đhơ ooy, đhanuôr cung pa hay chô ooy vel đong, chấc lêy ooy tơơm riah âng đay. Tr’mông tr’meh ting t’ngay ha dưr cơnh liêm t’mêê ha dợ bhiệc bhan Sen Đôn Ta âng đhanuôr Khmer dzợ bơơn ta zư lêy. Tơợ đêêc, chroi k’rong zư lêy lâng pa dưr chr’năp văn hóa âng đhanuôr Khmer, chroi k’rong ooy rau chr’năp liêm bấc cơnh âng văn hóa Việt Nam chr’năp pr’hay./.

Đặc sắc Lễ Sen Đôn Ta của đồng bào Khmer

Đồng bào Khmer có nhiều lễ hội lớn trong năm như: Tết cổ truyền Chôl Chnam Thmây, Sen ĐônTa, Ooc Om Boc, lễ nhập hạ, lễ dâng y v.v… Mỗi lễ hội đều có nghi thức tổ chức và ý nghĩa khác nhau, mang đậm bản sắc văn hóa đặc trưng của dân tộc. Riêng Lễ Sen ĐônTa mang ý nghĩa hết sức tốt đẹp, thể hiện sự hiếu đạo của con cháu, những người còn sống đối với tổ tiên, ông bà, những người thân đã khuất.

Sen ĐônTa (hay còn gọi là Bun Pchum bânh) là lễ hội truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa của đồng bào Khmer được lưu giữ qua nhiều thế hệ, có ý nghĩa hết sức tốt đẹp tương tự như Lễ Vu Lan báo hiếu của người Kinh. Lễ Sen ĐônTa tính theo Phật lịch, thông thường đến sau rằm tháng 7 âm lịch (Lễ Vu Lan báo hiếu).

Theo tiếng Khmer, từ “Sen” có nghĩa là cúng, còn “Đôn” có nghĩa là bà, “Ta” nghĩa là ông. Như vậy, “Sen ĐônTa” có nghĩa là “cúng ông bà”. Theo ông Lý Sương - À char chùa MuNiRenSây, quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ, trong văn hóa tín ngưỡng của bà con Khmer, lễ Sen ĐônTa rất được xem trọng. Vì đây là dịp để con cháu, những người còn sống tưởng nhớ công ơn của bậc sinh thành, tổ tiên, ông bà, những người thân đã khuất, nhằm thể hiện truyền thống “Cây có cội, nước có nguồn”. “Sen ĐônTa là lễ hội truyền thống của bà con Khmer có từ bao đời nay. Là dịp để thế hệ con cháu tỏ lòng thành kính đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ, những người cho ta có được tấm thân này và nuôi dạy ta khôn lớn, trưởng thành. Bên cạnh đó cũng tưởng nhớ đến những người đã có công xây dựng phum sóc, nhờ vậy chúng ta có được cuộc sống tốt đẹp hôm nay. Lễ Sen ĐônTa mang tính giáo dục đạo đức sâu sắc, nhắc nhở con cháu luôn nhớ về nguồn cội của mình và phải giữ gìn, phát huy phong tục tốt đẹp này”.

Còn ông Thạch Sroh ở xã Đôn Châu, huyện Duyên Hải, tỉnh Trà Vinh phân tích ý nghĩa và các nghi thức diễn ra trong dịp Lễ Sen ĐônTa: “Nghi thức Kan bânh diễn ra trong vòng 13 ngày (từ ngày 01 đến ngày 13 tháng photrobot), mỗi ngày bà con phật tử chuẩn bị thức ăn, bánh trái đem vào chùa dâng lên, cúng dường cho nhà sư, rồi đọc kinh nhằm hồi hướng phước báu cho những người quá cố. Đến ngày 14, bà con cùng nhau thực hiện nghi thức rước linh hồn ông bà từ chùa về chơi với con cháu và thực hiện nghi thức cúng ông bà tại nhà, do đó mới gọi là Sen ĐônTa. Đến ngày 15 là ngày cuối cùng, ngày tiễn ông bà, nhà nhà đều tập trung thực hiện nghi thức tại chùa, gọi là “Bun pchum bânh” rất vui và nhộn nhịp hơn, sau đó kết thúc”.

Đón Lễ Sen ĐônTa, từ nhiều ngày trước, bà con Khmer đã dọn dẹp nhà cửa, trang trí bàn thờ tươm tất. Ngoài cúng ở nhà, mọi nghi thức quan trọng đều diễn ra tại chùa, nên bà con cũng tranh thủ đến chùa phụ giúp treo cờ phướn, quét dọn khuôn viên … chuẩn bị chu đáo nhất cho dịp lễ. Các gia đình tùy điều kiện kinh tế, mỗi ngày đều làm cơm, các món ăn đặc trưng, truyền thống của dân tộc dâng lên cho các vị sư sãi, thành tâm tụng kinh, cầu nguyện nhằm hồi hướng phước báu cho những người quá cố. Bà Huỳnh Thị Đa Line, phật tử chùa MuNiRenSây, quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ cho biết: “Các món ăn cúng trong dịp Sen ĐônTa thường là những món ẩm thực truyền thống, gần gũi của dân tộc như các loại bánh, trái cây, thức uống, những món chế biến từ các loại nông sản vừa thu hoạch, được dâng lên nhằm báo với tổ tiên, ông bà về vụ mùa thắng lợi…. Có người chuẩn bị những món ăn mà người quá cố khi còn sống ưa thích. Nói chung, tùy điều kiện kinh tế và sự chuẩn bị của từng gia đình, nhưng tất cả đều thể hiện lòng thành kính, tưởng nhớ đến những người đã khuất”.

Lễ Sen ĐônTa, các thành viên trong gia đình đi làm ăn, học tập ở xa cũng tranh thủ về nhà thắp nén tâm nhang tưởng nhớ tổ tiên, ông bà và đến chùa cúng Phật. Đây cũng là dịp để anh em, bà con gặp gỡ, thăm hỏi lẫn nhau nhằm thắt chặt tình đoàn kết, gắn bó trong cộng đồng. Ông Đào Tho ở xã Định Môn, huyện Thới Lai, thành phố Cần Thơ chia sẻ: “Dịp này, mọi người sắp xếp thời gian về sum họp với gia đình. Trước tiên là giữ gìn phong tục tập quán, tưởng nhớ đến nguồn cội. Bên cạnh đó, cũng là dịp thăm hỏi những người thân quen, ôn lại những kỷ niệm xưa, chúc cho nhau những lời tốt đẹp. Hay giao lưu, trao đổi kinh nghiệm trong làm ăn, học tập, lao động sản xuất v.v… tạo mối quan hệ gần gũi, gắn bó, kể cả các dân tộc khác trên địa bàn, cùng nhau đến chung vui ngày lễ tết, đoàn kết, giao thoa văn hóa giữa các dân tộc”.

Lễ Sen ĐônTa là một lễ lớn trong năm của đồng bào Khmer, mang đậm bản sắc văn hóa đặc trưng của dân tộc, với ý nghĩa hết sức nhân văn, thể hiện sự hiếu đạo của con cháu, những người còn sống đối với tổ tiên, ông bà, người thân đã khuất. Dù đi đâu, về đâu bà con vẫn hướng về nguồn cội. Cuộc sống ngày càng hiện đại nhưng Lễ Sen ĐônTa của đồng bào dân tộc Khmer vẫn luôn được gìn giữ. Qua đó, góp phần bảo tồn và phát huy vốn văn hóa phong phú của đồng bào Khmer, góp chung vào sự đa dạng, đặc sắc của nền văn hóa Việt Nam đậm đà bản sắc dân tộc./.