Pazêng xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiếc k’ruung ơy bhrợ t’vaih râu liêm crêê, c’rơ đoọng đhanuôr Chứt t’bhlâng t’bil lơi ha ul đharựt.

L’lăm ahay, manuyh Chứt coh cr’noon K Ai, chr’val Dân Hoá, chr’hoong Minh Hoá, tỉnh Quảng Bình ha ul cha zập c’moo, tu bha lâng năc za nươr bấc ooy bh’rợ tal crâng bhrợ ha rêê, bh’rợ pa bhrợ căh liêm choom. 10 c’moo chô ooy đâu, Bộ đội Biên phòng ắt pa bhrợ coh k’noong k’tiếc ơy pa choom bh’rợ bhrợ ha roo ruộng ooy cr’noon, ơy bơơn t’bil lơi râu bha lâng âng bh’rợ t’vaih ha ul đharựt tơợ đanh đươnh coh đhanuôr.

C’moo 2011, Bộ đội biên phòng bhrợ têng lêy bh’rợ bhrợ ha roo ruộng. Năc coh hân noo tr’nơơp, ha roo vêy ta bơơn pa chô công bấc lâh mơ. Lêy tơợ bh’rợ n’năc, Bộ đội Biên phòng ơy xay moon bh’rợ tr’nêng ooy UBND tỉnh Quảng Bình bhrợ bh’rợ pa dưr pr’ắt tr’mông, zooi đhanuôr cr’noon K Ai t’bhlâng xay bhrợ. Lêy ooy hân noo ha roo coh K Ai năc ơy zooi đhanuôr Chứt vêy zập ch’neh cha, ting t’ngay pa xiêr đharựt, nhâm mâng pr’ắt tr’mông.

T’cooh Hồ Thiên, coh cr’noon K Ai, chr’val Dân Hoá, chr’hoong Minh Hoá prá xay, bộ đội pa choom bh’rợ tr’nêng ghít bhlâng tơợ bh’rợ bhrợ k’tiếc, tước ooy bh’rợ bhrợ mạ, bh’rợ bhrợ bhơi đoọng ha roo vaih liêm. Hân noo ha roo coh cr’chăl ahay công liêm choom bhlâng, xay p’căh cr’chăl bh’rợ 10 c’moo bhrợ ha roo ruộng coh cr’noon K Ai lâng zập c’moo năc 2 hân noo. Z’lâh 20 hân noo, manuyh acoon coh Chứt coh cr’noon K Ai ơy choom bhrợ bh’rợ ha roo đác. Pazêng n’coo đác nhựa tăm, năc vêy ta clang đác tơợ tom đác tước ooy clung ha roo năc đợ c’lang đác âng Bộ đội biên phòng clang tơợ aral da ding Giăng Màn, ch’hooi đác chô ooy ruộng ha roo, bhrợ ha roo liêm lâh mơ. Ting cơnh t’cooh Hồ Thiên, xa nay ha ul cha năc doọ dzợ u vaih. Tơợ Dự án, pazêng hân noo rơớc coh K Ai ơy zooi đhanuôr t’bhlâng t’bil đharựt coh cruung k’tiếc âng apêê đoo ắt mamông. “Manuyh Chứt coh cr’noon K Ai l’lăm ahay năc lướt dziing ắt, xoọc đâu năc vêy Đảng, Nhà nước, đồn biên phòng zooi đoọng, bhrợ điện, c’lâng, trường, trạm lâng vêy ha roo đác. Đồn biên phòng coh đâu ta luôn zooi đhanuôr bhrợ ha roo ruộng, bhrợ têng, bhr’lậ đác ch’hooi ooy ruộng liêm zập, pa dưr pr’ắt tr’mông âng đhanuôr ting t’ngay ha dưr dal lâh mơ”.

Chr’val Dân Hoá vêy 11 bhươl cr’noon lâng lâh 4.500 cha năc đhanuôr ắt mamông, 90% dân số năc đhanuôr Chứt. Đh’rưah lâng pazêng chính sách âng Đảng, Nhà nước zooi đhanuôr, Bộ đội Biên phòng ắt pa bhrợ coh vel đong ơy đh’rưah pazum c’rơ lâng đhanuôr coh bh’rợ bhrợ pa dưr bhươl cr’noon. Tước nâu cơy, 100% bhươl cr’noon chr’val Dân Hoá vêy ta bhrợ bấc công trình “tr’clá tr’ang coh zr’lụ k’noong k’tiếc”, đong đồng đội vêy ta bhrợ têng lâng cher đoọng ha pr’loọng đong đharựt lâng chr’năp lâh 1 tỷ đồng. Đh’rưah lâng n’năc bh’rợ “acoon p’niên đồn biên phòng băn par”; bh’rợ zooi đhanuôr Chứt bhrợ ha roo ruộng, ơy bhrợ t’vaih râu mâng loom đoọng đhanuôr ting bhrợ pa dưr kinh tế, zư lêy an ninh chính trị zr’lụ k’noong k’tiếc.

T’cooh Hồ Xy, Bí thư Đảng uỷ, chr’val Dân Hoá, chr’hoong Minh Hoá prá xay, manuyh Chứt ơy t’bhlâng pa dưr kinh tế lâng cr’noọ xa nay t’bhlâng coh bh’rợ ting zư lêy râu têêm ngăn âng đhanuôr năc ting t’ngay bhrợ pa dưr bhươl cr’noon k’bhộ ngăn, bhui har. “Tơợ pazêng xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiếc k’ruung pa dưr kinh tế xã hội zr’lụ đhanuôr acoon coh ơy zooi pazêng bh’rợ, đác đươi zazum, pazêng râu pr’đươi cơnh điện, c’lâng, trường, trạm, ha roo ruộng coh cr’noon K Ai, pazêng bh’rợ pa dưr kinh tế b’băn, zooi đhanuôr vêy đợ râu bơơn đươi dua, bhrợ t’vaih râu nhâm mâng coh pr’ắt tr’mông, pa dưr kinh tế lâng t’bil ha ul pa xiêr đharựt đhị vel đong”.

Pazêng bha lăh ruộng ha roo cơnh bha nậc âng đhanuôr Chứt coh chr’val Trọng Hoá, chr’hoong Minh Hoá bhoóc bhiíc đh’lúc coh bha đưn Giăng Màn. Manuyh Chứt coh cr’noon Lòm ắt mamông ch’ngai tơợ zr’lụ ch’val Trọng Hoá k’nặ 20km, c’lâng p’rang k’đhap ng’lướt chô. La lay cơnh lâng muy cr’chăl lướt dziing ắt prang zr’lụ coh aral da ding k’coong Giăng Màn, ha ul đharựt zập bêl đhơ vaih, nâu cơy đhanuôr Chứt chô ắt mamông dưr vaih bhươl cr’noon liêm pr’hay, đh’rưah bhrợ pa dưr pr’ắt tr’mông k’bhộ ngăn. Lang k’conh pa bhướp tal chướt ha roo, abhoo, choh arong lâng bhrợ ha roo coh ha rêê, tước lang k’coon ch’chau công muy chướt ha roo lâng chướt abhoo coh da ding k’coong. Tu cơnh đêêc, tước ooy hân noo bhrợ ha rêê đhuốch c’moo hân đoo, đhanuôr Chứt coh đâu công ha ul, năc ng’đương ooy ch’neh âng Nhà nước zooi đoọng. Xoọc đâu ơy vêy dự án bhrợ ha roo ruộng, đhanuôr coh cr’noon bhui har pa bhlâng. Nhà nước công bhrợ bha nậ đác bhrợ ha roo ruộng zooi đhanuôr Chứt coh cr’noon Lòm. Nâu đoo vêy ta moon năc bh’rợ tr’nơơp coh bh’rợ đơơng âng k’bhộ ngăn chô ooy bhươl cr’noon. Xoọc đâu, đhanuôr Chứt coh cr’noon Lòm căh muy k’bhộ ngăn đươi tơợ bh’rợ bhrợ ha roo đác năc pr’ắt tr’mông z’zăng lâh mơ đươi tơợ bh’rợ băn t’rí, c’roóc lâng choh crâng.

T’cooh Hồ Phin, Chủ tịch UBND chr’val Trọng Hoá, chr’hoong Minh Hoá prá xay, dự án bhrợ ha roo ruộng đoọng ha đhanuôr Chứt coh cr’noon Lòm vêy đợ ga măc lâh 6 ha, pazêng zên đươi dua bhrợ têng năc 5 tỷ đồng tơợ zên Xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiếc k’ruung zooi pa dưr pr’ắt tr’mông zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding k’coong. Dự án vêy ta bhrợ ting cơnh bh’rợ ruộng bha nậc. Đh’rưah lâng n’năc năc công trình bha nậ đác ơy tơớp pa nong đác đoọng ch’hooi đác chô ooy ruộng ha roo coh cr’noon Lòm. Bêl dự án vêy ta bhrợ liêm xang, zập pr’loọng đong đhanuôr coh cr’noon vêy ta pác đoọng 1,5 sào ruộng ha roo đác. Nâu đoo năc bh’rợ bhrợ cha chr’năp pa bhlâng coh bh’rợ t’bil lơi đhr’năng ta bhúch ch’neh ch’na ha đhanuôr coh cr’noon Lòm. T’cooh Hồ Phin prá xay p’xoọng: “Bêl bhrợ têng ting cơnh xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiếc k’ruung pa dưr pr’ắt tr’mông zr’lụ đhanuôr acoon coh, ơy zooi bấc ha pr’ắt tr’mông, kinh tế zr’lụ đhanuôr acoon coh ting t’ngay vêy ta pa dưr k’rơ lâh mơ. Ooy xa nay bh’rợ zooi đhanuôr acoon coh m’bứi manuyh cơnh đhanuôr Chứt, đhanuôr dzợ vêy bấc râu zr’năh xr’dô năc azi t’bhlâng zooi pa dưr bh’rợ pa bhrợ, xay bhrợ ting cơnh Thông tư, bha ar bha tơ pa choom âng Trung ương lâng âng tỉnh, xay bhrợ tước ooy pazêng bhươl cr’noon”.

Pazêng Xa nay bh’rợ, chính sách ha đhanuôr acoon coh cơnh xa nay bh’rợ 134, 135, 30a, đăn đâu bhlâng năc Xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiếc k’ruung pa dưr pr’ắt tr’mông zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding k’coong cr’chăl c’moo 2021 - 2030 ơy zooi pr’ắt tr’mông âng đhanuôr Chứt vêy ta ha dưr dal. Bộ đội Biên phòng tỉnh Quảng Bình ắt pa bhrợ coh truih k’noong k’tiếc ơy vêy bấc bh’rợ zooi đhanuôr acoon coh pa dưr kinh tế, t’bil ha ul pa xiêr đharựt. Bấc bh’rợ liêm choom cơnh zooi đhanuôr Chứt coh cr’noon Ka Ai, chr’val Dân Hoá; cr’noon Lòm, chr’val Trọng Hoá cha bêệt ha roo ruộng, bh’rợ pa tr’ang zr’lụ k’noong k’tiếc zooi pa ang bhươl cr’noon, zooi đợ bh’rợ bhrợ cha, b’băn ch’choh. Thượng tá Ngô Anh Tuấn, Chính trị viên Đồn Biên phòng Cửa khẩu quốc tế Cha Lo, Bộ đội Biên phòng tỉnh Quảng Bình prá xay, Bộ đội Biên phòng zooi đhanuôr bhrợ t’vaih râu tr’xăl tơợ bh’rợ muy n’năl tal óch, chướt tước ooy bh’rợ bhrợ ha ruộng ting pa mâng bh’rợ bhrợ cha muy đhị, ắt mamông nhâm mâng muy zr’lụ, nhâm mâng pr’ắt tr’mông. Nâu đoo năc pr’đơợ đoọng đhanuôr Chứt coh pazêng bhươl cr’noon k’noong k’tiếc t’bhlâng t’bil lơi đharựt: “Coh bh’rợ ting xay bhrợ đợ bh’rợ zooi đhanuôr bhrợ ha roo ruộng năc đhanuôr coh truih k’noong k’tiếc ơy choom bhrợ t’vaih ha roo, ch’neh, tơợ đêêc vêy pr’ắt tr’mông nhâm mâng lâh mơ, hân đhơ căh k’van k’bhộ bhlâng năc vêy zập ch’neh ch’na. Đươi tơợ bh’rợ zooi đhanuôr acoon coh t’bil ha ul đharựt, năc đhanuôr pa bhlâng mâng loom ooy râu k’đhơợng xay âng Đảng, râu zooi đoọng âng Quân đội lâng chính quyền zập cấp, pa dưr k’rơ lâh mơ xa nay bh’rợ zr’ziêng đoàn kết nhâm mâng bhlưa bộ đội biên phòng lâng đhanuôr coh truih k’noong k’tiếc”./.

CUỘC SỐNG MỚI CỦA NGƯỜI CHỨT TRÊN ĐỈNH GIĂNG MÀN

Từ những nhóm người du canh, du cư, sống trong hang đá trên núi cao, người Chứt ở tỉnh Quảng Bình đã định cư thành các bản làng nhộn nhịp đông vui, biết thâm canh lúa nước, làm vườn, chăn nuôi phát triển kinh tế. Các chương trình mục tiêu quốc gia đã tạo cơ hội, động lực để cộng đồng Chứt vươn lên thoát khỏi đói nghèo.

Trước đây, người Chứt ở bản K Ai, xã Dân Hóa, huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình thiếu đói quanh năm vì chủ yếu dựa vào phát đốt, cốt trỉa, sản xuất lạc hậu. 10 năm trở lại đây, Bộ đội Biên phòng đóng quân trên biên giới đã đưa lúa nước về bản, giải quyết đúng gốc rễ cái đói mà đồng bào phải đối mặt.

Năm 2011, Bộ đội biên phòng làm thí điểm mô hình trồng lúa nước. Ngay vụ đầu tiên, lúa đã cho năng suất cao. Căn cứ vào kết quả đó, Bộ đội Biên phòng đã tham mưu cho UBND tỉnh Quảng Bình xây dựng mô hình phát triển kinh tế - xã hội, giúp dân bản K Ai vươn lên. Những mùa vàng ở K Ai đã góp phần giúp dân tộc Chứt đảm bảo được lương thực, từng bước vươn lên giảm nghèo, ổn định cuộc sống.

Ông Hồ Thiên, ở bản K Ai, xã Dân Hóa, huyện Minh Hóa nói rằng, bộ đội cầm tay chỉ việc, hướng dẫn dân bản từ cách cày đất, ngâm ủ hạt giống, cách chăm bón để cây lúa tốt tươi. Vụ mùa vừa qua cũng rất hiệu quả, đánh dấu mốc sự kiện 10 năm hình thành ruộng lúa nước bản K Ai với mỗi năm 2 vụ. Trải qua 20 vụ mùa, người dân tộc Chứt ở bản K. Ai  đã thành thạo việc canh tác lúa nước. Những chiếc ống nhựa đen, nằm vắt dài qua con suối đến thẳng cánh đồng là hệ thống dẫn nước do Bộ đội biên phòng kéo từ chân dãy Giăng Màn, đem nước về tưới cho lúa thêm tốt tươi. Theo ông Hồ Thiên, chuyện đói ăn, đứt bữa đã lùi xa theo quá khứ. Từ Dự án, những mùa vàng ở K Ai đã góp phần giúp đồng bào vươn lên thoát nghèo ngay chính trên mảnh đất mà họ sinh sống. “Người dân tộc Chứt tại bản K Ai trước đây sống du canh du cư, hiện nay đã được Đảng, Nhà nước, đồn biên phòng rất quan tâm, đầu tư điện, đường, trường trạm và cả ruộng lúa nước. Đồn biên phòng trên tuyến luôn qua tâm giúp đồng bào làm lúa nước, đầu tư, tu sửa nguồn nước tưới đảm bảo, nâng đỡ để cuộc sống đồng bào ngày 1 nâng lên”.

Xã Dân Hóa có 11 bản với hơn 4.500 người dân, 90% dân số là dân tộc Chứt. Cùng các chính sách của Đảng, Nhà nước hỗ trợ cho bà con, Bộ đội Biên phòng đứng chân trên địa bàn đã cùng chung sức với người dân trong xây dựng bản làng. Đến nay 100% số bản ở xã Dân Hóa được đầu tư xây dựng công trình “ánh sáng vùng biên” với chiều dài hơn 16 km; 20 ngôi nhà tình nghĩa, nhà “Đại đoàn kết”, nhà đồng đội được triển khai xây dựng và tặng cho hộ nghèo với trị giá hơn 1 tỷ đồng. Cùng với đó mô hình “con nuôi đồn biên phòng”; mô hình giúp đồng bào Chứt trồng lúa nước, đã tạo niềm tin để bà con đồng hành trong phát triển kinh tế, giữ gìn an ninh chính trị vùng biên.

Ông Hồ Xy, Bí thư Đảng ủy xã Dân Hóa, huyện Minh Hóa cho biết, người Chứt đã tự vươn lên phát triển kinh tế và ý thức trách nhiệm trong việc góp phần bảo đảm an ninh trật tự của người dân đã từng bước xây dựng được bản làng ấm no, hạnh phúc. “Từ các chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã hỗ trợ các mô hình, nước sinh hoạt tập trung, cơ sở hạ tầng điện đường trường trạm, ruộng lúa nước ở bản K Ai, các mô hình phát triển kinh tế chăn nuôi, giúp bà con có những thụ hưởng, tạo sự ổn định trong đời sống, phát triển kinh tế và xóa đói giảm nghèo trên địa bàn”.

Những ruộng lúa nước hình bậc thang của đồng bào Chứt ở xã Trọng Hóa, huyện Minh Hóa phủ mây sớm trên đỉnh Giăng Màn. Người Chứt ở bản Lòm sống cách trung tâm xã Trọng Hóa gần 20 km, đường sá gập ghềnh khó đi. Khác với một thời du canh du cư khắp những cánh rừng dưới chân dãy Giăng Màn đói nghèo bủa vây, ngày nay dân tộc Chứt về sống định cư thành bản thành làng, cùng xây dựng cuộc sống ấm no. Đời ông cha chỉ trỉa ngô, trồng sắn và làm lúa ở trên rẫy, đến đời con cháu cũng chỉ trồng lúa và trỉa ngô ở lưng chừng đồi. Do vậy mùa giáp hạt năm nào, dân tộc Chứt ở đây cũng thiếu đói, phải trông chờ vào gạo Nhà nước hỗ trợ. Giờ có dự án lúa nước, dân bản vui lắm. Nhà nước cũng đầu tư công trình thủy lợi làm lúa nước cho đồng bào Chứt ở bản Lòm. Đây được coi là bước khởi đầu trong hành trình đưa ấm no về với dân bản. Hiện nay, dân tộc Chứt ở bản Lòm không chỉ no đủ nhờ trồng lúa nước mà đời sống cũng khấm khá hơn nhờ chăn nuôi trâu, bò và trồng rừng.

Ông Hồ Phin, Chủ tịch UBND xã Trọng Hóa, huyện Minh Hóa cho biết, dự án làm ruộng lúa nước cho dân tộc Chứt ở bản Lòm có quy mô hơn 6 ha, tổng mức đầu tư 5 tỷ đồng từ nguồn Chương trình Mục tiêu Quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Dự án được thi công theo hình thức cắt lớp, phân tầng ruộng theo dạng bậc thang. Cùng với đó là công trình thủy lợi đã bắt đầu ngăn đập tích nước phục vụ sản xuất lúa nước ở bản Lòm. Khi Dự án hoàn thành, mỗi hộ dân ở bản Lòm được chia 1,5 sào ruộng lúa nước. Đây là sinh kế quan trọng, có ý nghĩa lớn trong việc giải quyết vấn đề thiếu lương thực của đồng bào ở bản Lòm bấy lâu nay. Ông Hồ Phin cho biết thêm: “Trong thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, đã hỗ trợ nhiều cho đời sống, kinh tế vùng đồng bào dân tộc ngày càng phát triển hơn. Về hỗ trợ cho đồng bào dân tộc thiểu số rất ít người như dân tộc Chứt, dân tộc đặc thù thì chúng tôi tập trung hỗ trợ phát triển sản xuất, thực hiện theo các Thông tư, văn bản hướng dẫn của Trương ương và của tỉnh, triển khai đến từng thôn bản”.

Các Chương trình, chính sách dân tộc như chương trình 134, 135, 30a, gần đây nhất là Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030 đã giúp đời sống dân tộc Chứt được nâng lên. Bộ đội Biên phòng tỉnh Quảng Bình đóng quân trên tuyên biên giới đã có nhiều giải pháp giúp đỡ để đồng bào phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo. Nhiều mô hình tiêu biểu như giúp dân tộc Chứt ở bản Ka Ai, xã Dân Hóa; bản Lòm, xã Trọng Hóa trồng lúa nước, mô hình ánh sáng vùng biên giúp thắp sáng bản làng, hỗ trợ các mô hình sinh kế, chăn nuôi. Thượng tá Ngô Anh Tuấn, Chính trị viên Đồn Biên phòng Cửa khẩu quốc tế Cha Lo, Bộ đội Biên phòng tỉnh Quảng Bình cho biết, Bộ đội Biên phòng giúp đồng bào tạo ra bước chuyển đổi từ “cắt đốt, cốt trỉa” sang trồng lúa nước góp phần định canh, định cư, ổn định bền vững. Đây cũng chính là tiền đề tạo động lực cho dân tộc Chứt ở các bản làng biên giới vươn lên, từng bước thoát nghèo. “Trong việc tham gia mô hình giúp dân làm lúa nước thì nhân dân trên tuyến biên giới đã tự chủ được một phần lương thực, từ đó có cuộc sống ổn định hơn dù không giàu sang nhưng đầy đủ lương thực. Thông qua hoạt động giúp đồng bào xóa đói giảm nghèo, bà con rất tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, sự giúp đỡ của Quân đội và chính quyền các cấp, tăng thêm mối quan hệ đoàn kết gắn bó giữa bộ đội biên phòng với nhân dân trên tuyến biên giới”./.