Đhr’niêng bhuôih dang tơơm z’nươu bêl tơơp c’moo bơơn đha nuôr k’đhơợng bhrợ tơợ lang n’nâu tươc lang n’tôh đoọng chăp hơnh abhô dang, dang crâng zư lêy đha nuôr choom bhreh k’rơ, têêm ngăn.

Tơợ bâc lang âi, ma nưih Dao Quần Chẹt coh chr’val Phú Xuyên, chr’hoong Đại Từ buôn xa xay đh’rưah ooy bh’rợ lươt bơơn z’nươu lâng uh bhrợ z’nươu. Apêê tơơm, ha la coh crâng bhơi cơnh lâng đha nuôr coh đâu zêng năc đợ bh’nơơn chr’năp âng crâng ca coong đơc đoọng đoọng cha groong lâng pa dưah pr’luh cr’ay.

Bhuôih dang tơơm z’nươu p’rá Dao moon năc “Ship đèng nòm menh miênz”. Ma nưih Dao Quần Chẹt moon, acoon ma nưih, tơơm n’loong n’cuông, bhơi nhâc zêng vêy r’vai. Tu cơnh đêêc, apêê ma nưih pa dưah đh’reh cr’ay tơợ tơơm z’nươu coh chr’val Phú Xuyên moon: dang tơơm z’nươu ta luôn zư lêy đha nuôr vêêl, zâp bh’rợ âng apêê bhrợ bh’rợ zư pa dưah cr’ay lâng tơơm z’nươu zêng bơơn dang t’nơơm ch’mêêt lêy. Amoó Dương Thị Kim Cảnh, ma nưih coh vêêl Tân Lập, chr’val Phú Xuyên xay moon:

“Tơợ a hay, apêê t’ha âi zư đơc bâc tơơm z’nươu chr’năp coh crâng bhơi. Đợ tơơm z’nươu n’năc vêy pr’đươi pa dưah apêê cr’ay cơnh, n’hang n’gloọng, azơi, ca ay luônh. Đhr’niêng bhuôih dang tơơm z’nươu năc ta bhrợ bêl tơơp c’moo đoọng chăp hơnh crâng ca coong âi đoọng đợ tơơm z’nươu chr’năp. Lâh n’năc, đha nuôr dzợ rơơm râu zư lêy âng apêê dang coh crâng ca coong, đhị đha nuôr buôn lươt bơơn z’nươu chr’năp”.

L’lăm a hay, bh’rợ bhuôih dang tơơm z’nươu bơơn đha nuôr Dao Quần Chẹt bhrợ coh ting pr’loọng đong, ta luôn lươt bơơn pay lâng đươi dua tơơm z’nươu. Xooc đâu, đhr’niêng bhuôih dang tơơm z’nươu bâc ta bhrợ coh apêê pr’loọng đong bhrợ bh’rợ uh bhrợ z’nươu pa dưah cr’ay. Đhr’niêng n’nâu buôn ta bhrợ moot tơơp c’moo t’mêê, xang Tết Nguyên đán. Công vêy pr’loọng đong bhuôih 2 chu coh c’moo năc tơơp c’moo t’mêê lâng m’pâng c’moo. T’cooh Triệu Văn Viên, c’la uh bhrợ z’nươu tơợ tơơm ha la coh vêêl Tân Lập, chr’val Phú Xuyên đoọng năl:

“Đhr’niêng bhuôih dang tơơm z’nươu tơơp c’moo âng ma nưih Dao Quần Chẹt zi năc muy đhr’niêng bh’rợ căh choom lơi jợ. Lâh n’năc, zâp chu moot ooy crâng bơơn z\nươu, lum tơơm z’nươu tr’nơơp năc pa nhưa zươc l’lăm, xang năc vêy choom têch rố chô đơơng. Z’nươu năc choom bơơn pay xooc mơ đhêêng, căh choom pay la lâh bâc, đoọng zâp ngai công vêy bơơn đươi dua cr’van âng crâng lâng công đoọng zư đơc cr’van âng crâng ca coong. Apêê lêy z’nươu năc choom p’ghit tươc boop p’rá, căh choom pa prá đh’cơnh đh’kị căh crêê tươc dang tơơm z’nươu, ha dang căh năc buôn pa crêê”.

Bha nuôih bhuôih dang tơơm z’nươu âng ma nưih Dao Quần Chẹt dóo râu bâc, pa zêng m’bứi lêệ, 1 p’nong a tưch căh câ năc 2 c’lat đậu khuông, 2 cr’liêng a tưch, muy c’bat ch’nêêh… Năc ting ooy pr’đơợ lâng loom luônh âng c’la đong năc choom bhuôih vêy bha nuôih n’hâu. N’đhơ bha nuôih căh mơ lâh bâc, n’đhang bha nuôih n’đoo công căh choom căh vêy zên bha ar bhrợ tơợ bha ar vêêl âng ma nưih Dao.

“T’ngay đâu năc t’ngay crêê c’xêê liêm, pr’loọng đong zi vêy a pươih bha nuôih pa zêng a tưch, bánh, zên pră. Azi nhăn chăp hơnh abhô dang, chăp hơnh dang tơơm z’nươu. Rơơm kiêng apêê dang chô pâh đăh cha lâng zư lêy pa liêm bh’rợ uh bhrợ z’nươu âng pr’loọng đong, ca văr bhreh k’rơ ha zâp ngai”.

Ting ma nưih ma dang Phùng Văn Lầm, bhuôih dang tơơm z’nươu cơnh lâng ma nưih Dao Quần Chẹt năc muy k’đươi ma nưih bh’bhuôih bhuôih dhị pa pan bha nuôih pr’loọng đong năc choom ă. Ha dợ ma nưih Dao Bhrôông năc k’đươi tươc 2 cha năc bha bhuôih, muy cha năc bhuôih coh đong, muy cha năc bhuôih coh tang căh câ đăn crâng.

Bhuôih xang, apêê coh đong pa gluh bha nuôih đhị pa pan bha nuôih lâng đh’rưah cha đăh. Xooc đâu, apêê z’nươu âng ma nưih Dao Quần Chẹt coh chr’val Phú Xuyên, chr’hoong Đại Từ dưr vaih bh’nơơn du lịch lâng bơơn bâc ngai pay câl. Dhr’niêng bhuôih dang tơơm z’nươu âng đha nuôr coh đâu zư đơc, xơợng bhrợ, ca văr bhreh k’rơ lâng rơơm kiêng bh’rợ uh bhrợ z’nươu tơợ a hay ting t’ngay ting dưr k’rơ liêm./.

LỄ CÚNG THẦN CÂY THUỐC RỪNG CẦU SỨC KHỎE, BÌNH AN CỦA NGƯỜI DAO QUẦN CHẸT

Thôn Tân Lập, xã Phú Xuyên, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên có 100% người Dao sinh sống. Nơi này từ lâu nổi tiếng về nghề thuốc nam gia truyền. Tục cúng thần cây thuốc rừng dịp đầu năm được bà con lưu truyền từ đời này sang đời khác để cảm ơn tổ tiên, thần rừng phù hộ cho bà con có nhiều sức khỏe, bình an.

Từ nhiều đời nay, người Dao Quần Chẹt ở xã Phú Xuyên, huyện Đại Từ truyền cho nhau nghề hái thuốc và bốc thuốc nam. Các loại cây, lá trong rừng đối với người dân nơi đây đều là những sản vật quý của núi rừng ban tặng để phòng trừ và chữa các loại bệnh tật.

Cúng thần cây thuốc rừng tiếng Dao gọi là “Ship đèng nòm menh miênz”. Người Dao Quần Chẹt quan niệm, con người, cây cối, vạn vật xung quanh đều có linh hồn. Vì thế, các thầy bốc thuốc nam ở xã Phú Xuyên cho rằng: thần cây thuốc luôn bảo vệ, che chở cho dân làng, mọi hoạt động của những người làm nghề bốc thuốc nam đều được các thần cây quan sát, theo dõi. Chị Dương Thị Kim Cảnh, người dân ở thôn Tân Lập, xã Phú Xuyên chia sẻ:

“Từ xưa, các cụ đã lưu truyền những cây thuốc quý ở trên rừng. Những cây thuốc đó có nhiều tác dụng chữa khỏi các bệnh, như xương khớp, đau bụng. Nghi thức cúng cây thuốc rừng diễn ra dịp đầu năm để tạ ơn, trả ơn rừng đã cho những cây thuốc quý. Ngoài ra, người dân còn mong sự phù hộ độ trì của các thần linh cai quản cánh rừng, nơi bà con hái những cây thuốc quý”.

Trước đây, việc thờ cúng thần cây thuốc rừng được người Dao Quần Chẹt thực hiện trong phạm vi từng gia đình thường xuyên hái và sử dụng cây thuốc. Hiện nay, nghi lễ thờ cúng cây thuốc rừng chủ yếu diễn ra ở các gia đình hành nghề bốc thuốc nam chữa bệnh. Nghi thức này thường diễn ra vào đầu năm mới, sau dịp Tết Nguyên đán. Cũng có gia đình cúng 2 lần trong năm vào đầu năm mới và giữa năm. Ông Triệu Văn Viên, chủ hộ bốc thuốc nam ở thôn Tân Lập, xã Phú Xuyên cho biết:

 “Tục cúng cây thuốc rừng dịp đầu năm của người Dao Quần Chẹt chúng tôi là một nghi lễ không thể bỏ được. Ngoài ra, mỗi lần vào rừng hái thuốc, gặp cây thuốc đầu tiên phải đọc lời khấn xin, sau đó mới được lấy cây thuốc về. Thuốc chỉ được hái với số lượng vừa đủ, không hái quá nhiều, để ai cũng được hưởng lộc của rừng và cũng để bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên. Người thấy thuốc phải cẩn trọng lời ăn, tiếng nói, tránh mạo phạm đến thần cây thuốc rừng nếu không không sẽ bị quở trách”. 

Lễ vật cúng thần cây thuốc rừng của người Dao Quần Chẹt khá đơn giản, gồm 1 miếng thịt, 1 con gà hoặc chỉ là 2 lát đậu khuôn, 2 quả trứng, một bát gạo… Tùy vào điều kiện và tâm ý gia chủ mà có thể cúng mặn hoặc chay. Tuy  lễ vật cúng đơn giản nhưng nhất thiết mâm cúng nào cũng phải có giấy tiền vàng làm từ giấy bản của người Dao.    

"Hôm nay là ngày lành tháng tốt, gia đình chúng tôi có mâm cơm gôm có gà, bánh, tiền bạc. Chúng tôi xin ta ơn tổ tiên, cảm ơn thần cây thuốc rừng. Mong các vị về thụ hưởng lễ vật và phù hộ cho nghề thuốc của gia đình, cầu sức khỏe cho mọi người.”

Theo thầy cúng Phùng Văn Lầm, cúng thần cây thuốc rừng với người Dao Quần Chẹt chỉ cần mời một thầy cúng thực hiện nghi lễ trước bàn thờ gia tiên. Còn với người Dao Đỏ thì cần đến hai thầy cúng, một thầy cúng ở nhà, một thầy cúng ở ngoài sân hoặc ở cạnh bìa rừng.

Cúng xong, các thành viên trong gia đình hạ lễ và cùng nhau thụ lộc. Hiện nay, các bài thuốc nam của người Dao Quần Chẹt ở xã Phú Xuyên, huyện Đại Từ trở thành sản phẩm du lịch và được nhiều người đặt mua. Tục cúng thần cây thuốc rừng của bà con nơi đây gìn giữ, thực hiện, cầu mong sức khỏe và ước muốn nghề bốc thuốc nam truyền thống ngày càng phát triển./.