Tơợ đơơh ra diu, đong văn hóa za zum vêêl Khal, chr’val Cư Pơng, âi xu blu ma nưih luh moot ra văng đhr’niêng moot đong t’mêê. T’cooh vêêl lâng apêê bâc ngai chăp coh vêêl ra pă bha nuôih, tâm xơợng đh’riêng chiing; đha đhâm c’mọor năc ra văng a lăc, lêệ lâng ra pă tr’nơt pa pan; pân đil năc liêm cra đhị xa nâp âng acoon coh c’cloh, z’zêệ. Muy ngai muy bh’rợ, bhrợ t’vaih râu bhui har, r’rộ r’răm. Amoó H’Hinh Niê, coh vêêl Khal, xay moon: “Tơợ đơơh ra diu ađhi amoó âi ra văng bh’rợ, đâc ooy đâu đoọng zooi apêê bh’rợ cơnh uh zêệ, ra văng apêê ch’na, ra găh pa liêm coh đong đoọng hơnh deh apêê t’mooi chr’năp. C’la cu pa bhlâng bhui har, bhui har tu k’đhơợng bhrợ đhr’niêng bh’rợ âng ma nưih Êđê tơợ a hay tươc đâu”.

Đhr’niêng moot đong t’mêê bơơn xơợng bhrợ ting đhr’niêng cơnh a hay âng ma nưih Êđê, đoọng hơnh đong văn hóa za zum vêêl Khal - “đhr’nong đong za zum” âng vêêl bơơn choh xang. Tu năc đhr’nong đong za zum tu cơnh đêêc pa zêng đha nuôr đh’rưah ra văng bhuôih. Bha nuôih pa zêng: 1 p’nong a oc, 1 p’nong a tưch, 6 n’tơơm n’dza đh’rưah lâng muy bơr ch’na đh’năh âng đha nuôr ma bhrợ t’vaih.

Bêl apêê bha nuôih âi bơơn ra pă liêm xang, xa nul chiing hơnh t’mooi dưr đơơr xay moon năc đhr’niêng bhuôih caih năc âi tơơp. Ma nưih bh’bhuôih năc tơơp bhuôih. Cr’liêng pa nhưa c’chăl lâng xa nul chiing goong p’têêt pa zum đha nuôr vêêl, đơơng âng cr’noọ cr’niêng âng đha nuôr ooy râu zư lêy, ha dưr ha dooc ha đhr’nong đong lâng zâp ngai têêm ngăn, bhreh k’rơ, đoàn kết, pr’ăt tr’mông ca bhố ca van, ha roo abhoo choor châc.

Ting mư nưih bh’bhuôih Y H’Liêm Mlô (Aê Phước) - T’cooh vêêl Khal, l’lăm a hay đhr’niêng moot đong t’mêê âng ma nưih Êđê năc vêy 5 bhr’dzang: Tr’nơơp năc bhuôih xay truih lâng abhô dang ooy đong t’mêê, xang năc bhuôih abhuuc avụa căh dzợ, bhuôih rao đong, bhuôih hơnh c’rơ tr’mông lâng hơnh deh c’la đong vêy đhr’nong đong t’mêê. Nâu câi, đhr’niêng bhuôih n’đoo công bơơn pa xiêr tr’bứi năc ting pr’đơợ âng pr’loọng đong. “Cr’liêng chr’năp âng đhr’niêng bhuôih đong t’mêê ting cơnh ahay coh apêê vêêl bhươl năc tu cr’chăl pay n’loong choh đong năc buôn crêê gợ ooy râu căh liêm, tu cơnh đêêc năc choom bhrợ đhr’niêng bhuôih đoọng pruh pa đhâc lơi râu môp bênh, k’đhơợng đơc đợ râu liêm crêê ha pr’loọng đong, đoọng c’la đong bơơn pr’đoọng pr’đhooi, ma mông mameh, bhreh k’rơ”.

Xa nul chr’va âng chiing bh’nhăn dưr đơơr ga ngoong bêl đhr’niêng bh’rợ k’noọ lưch, tu cơnh đêêc công năc bêl bh’rợ chr’ơh bhui har năc tơơp lâng g’luh cha cha za zum âng vêêl lâng đợ tơơm n’dza bơơn toong t’bing. Coh đhr’nong đong t’mêê, zâp ngai năc k’rong pa zum đh’rưah cha ộm đợ ch’na, pr’ộm lâng hr’luc a đay lâng xa nul chiing goong ca dzriinng. T’cooh Y Yuynh Kbuôr, Trưởng vêêl Khal đoọng năl: “Đhr’niêng bhuôih đong t’mêê công năc bêl đoọng đha nuôr k’rong pa zum, bhrợ pa căh chiing goong, ộm n’dza lâng zư đơc văn hóa acoon coh. Azi bh’nhăn bhui har, đh’rưah bhrợ cha, pa dưr vêêl bhươl k’rơ liêm”.

Đhr’niêng moot đong t’mêê âng pr’loọng đong ma nưih Êđê cơnh lâng chr’năp năc chăp hơnh abhô dang âi zư lêy pr’loọng đong, ha roo abhoo choor châc lâng vêy bơơn pr’đơợ bhrợ đong t’mêê. Cơnh lâng đong za zum âng vêêl, đhr’niêng bhuôih n’nâu năc đơơng chr’năp p’têêt pa zum ma nưih lâng pa căh loom xơợng đươi ooy râu k’đhơợng xay âng Đảng, Nhà nước coh bh’rợ zư đơc lâng pa dưr apêê chr’năp văn hóa liêm pr’hay âng acoon coh./.

ĐỘC ĐÁO LỄ CÚNG MỪNG NHÀ MỚI CỦA NGƯỜI ÊĐÊ Ở ĐẮK LẮK

Vào mùa "Ăn năm uống tháng" ở Tây Nguyên, khi ngôi nhà dài đã hoàn thiện vững chắc, người Êđê tại xã Cư Pơng, huyện Krông Búk, tỉnh Đắk Lắk làm lễ cúng mừng ngôi nhà văn hóa cộng đồng vừa mới xây dựng. 

Từ sáng sớm, nhà văn hóa cộng đồng buôn Khal, xã Cư Pơng, đã tất bật người ra vào chuẩn bị lễ cúng mừng nhà mới. Già làng và những người uy tín trong buôn sắp xếp lễ vật cúng, thử chiêng; thanh niên chuẩn bị rượu, thịt và xếp bàn ghế; phụ nữ xúng xính trong trang phục thổ cẩm giã gạo, nhặt rau, nổi lửa chế biến món ăn. Mỗi người một việc, tạo nên không khí rộn ràng, sôi nổi. Chị H Hinh Niê, ở buôn Khal, chia sẻ: “Từ sáng sớm chị em đã chuẩn bị tinh thần, lên đây để phụ giúp các công việc như là nấu nướng, chuẩn bị các món ăn, dọn dẹp lại trong nhà để chào đón các vị khách quý. Bản thân tôi rất phấn khởi, vui mừng vì duy trì cũng như bảo tồn lại truyền thống văn hóa của người Êđê từ xưa đến nay”.

Lễ cúng nhà mới được thực hiện theo nghi thức truyền thống của người Êđê, để mừng nhà văn hóa cộng đồng buôn Khal - "ngôi nhà chung" của buôn làng vừa được xây dựng hoàn thiện. Vì là ngôi nhà chung nên cả cộng đồng cùng chuẩn bị lễ cúng. Lễ vật gồm: 1 con heo, 1 con gà, 6 ché rượu cần cùng một số loại thực phẩm do bà con tự sản xuất.

Khi các lễ vật được bày biện tươm tất, bài chiêng đón khách vang lên báo hiệu lễ cúng bắt đầu. Thầy cúng thực hiện các nghi thức cúng theo trình tự. Lời khấn xen trong tiếng cồng chiêng kết nối cộng đồng, mang theo ước vọng của người dân về sự bảo vệ, chở che cho ngôi nhà và mọi người dân bình an, mạnh khỏe, đoàn kết, gắn bó, cuộc sống sung túc, mùa màng bội thu.

Theo thầy cúng Y H’Liêm Mlô (aê Phước) – già làng buôn Khal, trước đây nghi lễ cúng nhà mới của người Êđê trải qua 5 bước: đầu tiên là cúng báo cáo với thần linh về ngôi nhà mới, sau đó cúng ông bà tổ tiên, cúng rửa nhà, cúng mừng sức khỏe và chúc mừng gia chủ có ngôi nhà mới. Ngày nay, lễ cúng phần nào được lược giản tùy vào hoàn cảnh, điều kiện của từng gia đình. “Ý nghĩa quan trọng của lễ cúng mừng nhà mới theo như truyền thống ông bà xưa ở các buôn làng là vì trong quá trình cất gỗ dựng nhà thì có thể phạm phải những điều không tốt cho nên phải làm lễ cúng để xua đi những điều xấu, giữ lại những điều tốt đẹp để gia chủ được nhiều may mắn, sức khỏe”.

Âm vang của chiêng càng trở nên rộn rã hơn khi nghi lễ sắp kết thúc, bởi đó cũng là lúc phần hội bắt đầu với bữa cơm cộng đồng và những ché rượu cần được châm đầy. Trong ngôi nhà mới, mọi người quây quần bên nhau cùng thưởng thức các món ăn, rượu cần và hòa mình vào giai điệu độc đáo của cồng chiêng. Ông Y Yuynh Kbuôr, Trưởng buôn Khal cho biết: “Lễ cúng nhà mới cũng là dịp để bà con tụ họp, ôn lại văn hóa cồng chiêng, thưởng thức rượu cần và gìn giữ bản sắc dân tộc. Chúng tôi càng thêm vui tươi phấn khởi, gần gũi, cùng làm ăn, phát triển buôn làng mình”.

Cúng mừng nhà mới của gia đình người Êđê với ý nghĩa tín ngưỡng tâm linh tạ ơn các thần đã phù hộ cho gia chủ mùa màng bội thu và có được điều kiện làm ngôi nhà mới. Với ngôi nhà chung của cộng đồng, lễ cúng này mang ý nghĩa kết nối mọi người, và thể hiện niềm tin vào sự quan tâm của Đảng, Nhà nước trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc./.