Pa bhlâng năc, m’ma bé bơơn băn bâc bhlâng xooc đâu năc bé hêê lâng bé Bách Thảo

Chơơih m'ma

1. Bé căn: achăc đa đơơh, acọ k’tứi, n’hil, n’căr c’đă, xoc xa xil. Bé buôn bh’bhă (âi 6-7 c’xêê/ruuh), rưah bâc ca coon, choom băn ca coon, ca coon đơơh pâ.

2. Bé conh: Căh pay bé conh vel đong bhrợ m’ma, tu cơnh đêêc chơơih pay bé conh Bách Thảo, vêy pâ dơl, bhreh k’rơ, doó oom ooch, khuch goo, acọ ga măc, đệ, mang ga măc, măt ang, pa bhriêl, puôn dzung tih, dzoọng mâng, bơr cr’loong pâ ma mơ. Âi 20-25 bé căn năc choom vêy 1 bé conh Bách Thảo.

Đoọng ting conh

Đoọng g’đach mr’đoo aham, zâp c’moo năc choom xăl conh coh c’bhuh căn liêm glăp, căh đoọng bé conh ting bé mr’đoo ca căn, căh câ bé conh năc bé ca conh ting lâng ca coon, cha chau.

Ruuh đoọng ting conh g’luh tr’nơơp lăc bé căn lâh 7 c’xêê, bé conh m’ma Bách Thảo, bé lai 8-9 c’xêê.

Tơợ 18 - 21 t’ngay bé căn ting conh muy chu, muy chu 2-3 t’ngay. Đoọng ting conh moot t’ngay thứ 2 xang bêl vêy c’leh kiêng ting conh cơnh kiêng ăt đăn conh, bé căn havâng xooi, căh kiêng ca caach, dzooc ooy hoọng bé n’lơơng, anhự eh, bhrôông. Xang bêl ting conh 18-20 t’ngay ha dang căh bơơn lêy ca viêr, bé căn buôn kiêng cớ ting conh.

Ch’na đoọng ha bé

Bé caach cha bâc râu bhơi k’tang, cơnh ch’tang, pa neh, prí, arong, cr’choo… lâng zâp râu tơơm chr’noh n’lơơng. Ch’na ting bột pa zêng ha roo, abhoo, a rong, clang, ra tá… pa bhlâng năc c’bhuh clang, prí, ca đâc … năc râu bé kiêng cha.

Căh đoọng bé cha đợ ch’na lâh ma ih, cr’cool căh câ tr’clai lâng k’tiêc, chuôh. Căh choom băn p’loh bé đhị clung đac, lụ c’tiêr đoọng cha groong pr’luh cr’ay, amuôt m’mreh.

Zâp t’ngay băn p’loh tơợ 7-9 giờ/t’ngay. Moot hân noo ha ot buôn r’ngooh, căh lâh vêy k’tang, năc choom p’xoọng ch’na tơợ 3-5 kg k’tang bhơi/p’nong/t’ngay xang bêl keh chô đơơng ooy đong c’roọl bêl ha bu đăl. Đoọm ộm đac ch’ngaach bêl p’loh băn lâng xang bêl bé chô ooy c’roọl.

Chọ đơc tr’đuôh bhooh coh c’roọl đoọng bé liah, p’xoọng khoáng vi lượng zâp t’ngay.

X’mir lêy bé căn lâng bé lai

Bé bhung 150 t’ngay (năc tơợ 147-157) năc rưah. Xang bêl bé rưah choom pay đhr’nuum plun dzuut pa liêm gooh đac coh bum, moh đoọng g’đach acoon bé hêêp.

Xang bêl ruah 30 phút đoọng bé acoon măm đoọng vaih c’rơ zêl cr’ay.

Căh đoọng bé a căn đăh grọ. Đoọng bé acăn ộm đac aêêm luc bhooh 0,5% căh câ đac đường 10%.

Tươc 21-30 t’ngay xang rưah đoọng acoon bé ting cr’năn lươt ca caach.

Acoon bé lai xang 3 c’xêê rưah, đơc la lay bé conh, bé căn, apêê bé lai đhị 3 c’xêê lâng bé đăh l’lăm bêl pa câl 1-2 c’xêê năc choom p’xoọng 0,1 - 03kg abhoo, clang, arong/p’nong/t’ngay.

C’roọl

Băn bé năc choom bhrợ đong đh’rơơng đhị k’tiêc dal 50 -80cm. C’roọl ta luôn gooh, đh’hi đhí hân noo ch’noọng lâng bơơn g’đach đhí hân noo ha ot.

Leh ta bhrợ pr’naach lâng n’loong căh câ ra dzul tih, mâng vêy boọng bhưah 1,5-2cm đhiêp blướch êế lâng g’đach ha bé doó crêê k’đoong dzung.

Choom bhrợ c’roọl la lay ha:

+ Bé conh, bé conh xang ting căn.

+ Bé k’noọ rưah, bé t’mêê rưah ca coon lâng ca coon n’dup 3 tuần.

+ Đoọng apêê bé n’lơơng.

- Vêy tr’đuôh k’tang lâng tr’đuôh đac ộm.

Vêy tang cha ơh dal liêm tân taach, doó tân nong đac. Bơr pêê t’ngay prih pa liêm êế coh c’roọl lâng xái vôi muy c’xêê/chu.

K’đhơợng đhăm bhưah c’roọl:

+Bé lâh 6 c’xêê năc 0,7 - 1m2/p’nong.

+ Bé n’dup 6 c’xêê: 0,3 -0,5 m2/p’nong.

Cha groong lâng pa dưah cr’ay

Cha groong cr’ay: Ta luôn 6 c’xêê tiêm cha groong zâp râu vacxin ca ay luônh ha bé 1 chu.

Zâp t’ngay ch’mêêt lêy 2 chu l’lăm bêl băn p’loh lâng xang bêl chô ooy c’roọl bơơn lêy đợ be căh ca caach, jeh ca ay, pr’đôm bum, pa xưưng luônh đoọng đơơh năl cơnh zư pa dưah./.

                   KỸ THUẬT CHĂN NUÔI DÊ CỎ, DÊ LAI                                                 

Dê thuộc loại nhai lại, tạp ăn. Dê dễ nuôi, sinh sản nhanh, chống đỡ bệnh tật tốt, đầu tư vốn ban đầu ít, hiệu quả kinh tế cao, thời gian thu hồi vốn nhanh… là những yếu tố được nhiều người chọn phát triển kinh tế gia đình từ nuôi dê. Đặc biệt, loại giống dê được nuôi phổ biến hiện nay là dê cỏ và dê Bách Thảo. 

Chọn giống

1. Dê cái sinh sản: Thân hình thanh, mảnh, đầu nhỏ, nhẹ, da mỏng, lông mịn. Dê cái mắn đẻ (cứ 6-7 tháng/lứa), đẻ sai con, nuôi con khéo, dê con mau lớn.

2. Dê đực giống: Không dùng dê đực cỏ địa phương làm giống, nên chọn mua đực giống dê Bách Thảo, có tầm vóc to, thân hình cân đối, khoẻ mạnh, không khuyết tật, đầu to, ngắn, trán rộng, mắt sáng, tinh nhanh, bốn chân thẳng, khoẻ, đi đứng vững chắc, hai hòn cà đều, cân đối. Cứ 20-25 dê cái cần 1 dê đực giống Bách Thảo hoặc dê đực ngoại.

Cách phối giống

Để tránh đồng huyết, hàng năm cần chuyển đổi đực giống trong đàn cái hợp lý, không cho dê đực giống là anh giao phối với em, hoặc dê đực giống là bố giao phối với con, cháu.

Tuổi phối giống lần đầu đối với dê cai >7 tháng tuổi, dê đực giống Bách Thảo, dê ngoại, dê lai 8 - 9 tháng tuổi.

Từ 18-21 ngày dê cái động dục một lần, mỗi làn 2-3 ngày. Phối giống vào ngày thứ 2 sau khi có biểu hiện động dục như thích gần con đực, dê cái ve vẩy đuôi, kém ăn, nhảy lên lưng con khác, âm hộ sưng, niêm mạc âm hộ đỏ, hồng, niêm dịch từ âm đạo chảy da. Sau khi phối 18-20 ngày nếu không thấy thụ thai, dê cái sẽ động dục lại.

Thức ăn cho dê

Dê ăn được nhiều loại cỏ, lá cây như lá xoan, lá mít, lá dâm bụt, lá chuối, sắn dây, lá dâu, sim mua… và các loại cỏ trồng, cỏ tự nhiên
Thức ăn tinh, gồm thóc, ngô, sán, khoai lang, lạc.. thức ăn củ như bí đỏ, khoai lang tươi, chuối .. dê rất thích ăn.

Không cho dê ăn những thức ăn đã ôi thối, mốc hoặc lẫn đất, cát. Không chăn thả dê nơi trũng, lầy, có nước tù đọng để phòng ngừa bệnh giun sán cho dê.

Hàng ngày chăn thả từ 7-9 giờ/ngày. Vào mùa đông thường khô hanh, ít cỏ, cần bổ thức thức ăn từ 3-5kg cỏ, lá tươi/con/ngày sau khi lùa dê vào chuồng lúc chiều tối. Cho uống nước sạch trước khi chăn thả và sau khi dê về chuồng.

Cố định ống bương nuối trong chuồng cho dê liếm láp, bổ sung khoáng vi lượng hàng ngày.

Chăm sóc dê mẹ và dê lai

Dê chửa 150 ngày (dao động từ 147-157) thì đẻ. Sau khi đẻ cần lấy khăn mềm, sạch lau khô lớp màng nhầy ở mồm, mũi để tránh ngạt thở dê con.

Sau khi đẻ 30 phút cho dê con bú sữa đầu ngay nhằm tăng cường sức khoẻ, sức đề kháng dê con.

Không cho dê mẹ ăn nhau thai. Cho dê mẹ uống nước ấm pha muối 0,5% hoặc nước đường 10%.

Nuôi nhốt dê mẹ và dê con tại chuồng 3-5 ngày đầu tiên với thức ăn xanh non, ngon, dễ tiêu, sau đó chăn thả gần nhà tối về chuồng cho dê mẹ ăn thêm 0,2-0,3kg thức ăn xanh/ngày.

Đến 21-30 ngày tuổi cho dê con chăn thả theo đàn.

Dê con lai sau 3 tháng tuổi, tách riêng dê đực, cái, các loại dê lai trên 3 tháng tuổi và dê thịt trước khi bán 1-2 tháng cần bổ sung thêm 0,1-0,3kg  ngô, khoai, sắn/con/ngày.

Chuồng trại

Nuôi dê phải làm chuồng sàn cách mặt đất 50-80cm. Chuồng luôn khô, sạch, thoáng mát mùa hè và tránh được gió mùa đông.

Sàn bằng gỗ hoặc tre phẳng, chắc có khe rộng 1,5-2cm đủ lọt phân và tránh cho dê không bị kẹt chân.

Nên có ngăn riêng cho: 

+ Dê đực giống, dê đực hậu bị.

+ Dê chửa gần đẻ, dê mẹ và dê con dưới 3 tuần tuổi.

+ Cho các loại dê khác. 

- Có máng cỏ và máng uống nước.

Có sân chơi cao ráo, không đọng nước. Định kỳ lấy phân ra khỏi chuồng và vệ sinh tẩy uế bằng vôi bột 1 tháng/lần.

Đảm bảo diện tích chuồng nuôi: 

+ Dê trên 6 tháng tuổi: 0,7-1 m2/con.

+ Dê dưới 6 tháng tuổi: 0,3-0,5 m2/con. 

Phòng và trị bệnh

Phòng bệnh: định kỳ 6 tháng tiêm phòng các loại vacxin tụ huyết trùng .. và tẩy giun sán cho dê/1 lần.

Hàng ngày kiểm tra 2 lần trước khi chăn thả và sau khi về chuồng phát hiện những con dê bỏ ăn, đau ốm, loét miệng, chướng bụng đầu hơi để kịp thời trị bệnh./.