Lâng cr’noọ bh’rợ doọ châc k’rang k’noọ zr’năh k’đhạp, bâc đhanuôr ơy lêy pay râu liêm choom coh vêêl đông, grơơ nhool k’rong bhrợ bh’rợ bhươn - a’bóc - c’roọl, đơơng chô bh’nơơn k’tỷ đồng zâp c’moo.

Pr’loọng đông t’cooh Mai Lưu Luyến coh chr’val Ia Tơi năc mưy ooy đợ pr’loọng zi lâh đha rưt đươi vêy bh’rợ bhươn - a’bóc - c’roọl. C’moo 2019, tu căh liêm crêê âng pr’luh pa zruah a’ọc châu Phi, đợ t’nooi a’ọc k’noọ 70 p’nong âng pr’loọng đông zêng ta c’chêêt tập lơi. Xang nặc, đươi vêy UBND chr’val zooi đoọng 10 ực đồng, t’cooh lêy vặ pa xoọng zên âng Ngân hàng Chính sách Xã hội bhrợ pa liêm cớ c’roọl bh’năn lâng băn pa dưr cớ. T’cooh dzợ pêch pa xoọng 3 a’bọc băn a’xiu, pa dưr pa xơc 3ha cà phê lâng sầu riêng. Tươc đâu, pr’loọng đông ơy vêy 50 p’nong a’ọc, lâh mơ, cà phê lâng sầu riêng cung bơơn bhrợ bâc, pa câl bâc zên ting bhui har lâh mơ. Ha dợ ooy c’moo 2024, bh’rợ bhươn - a’bóc - c’roọl đơơng chô ha pr’loọng đông t’coóh bơơn bhrợ k’noọ 1 tỷ đồng. T’cooh Luyến moon: “Tơợ bêl pa dưr pa xơc bh’rợ nâu năc pr’loọng đông zi vêy zên pa chô têêm ngăn. Kiêng bhrợ đoọng bh’rợ nâu liêm choom bhlâng, lêy bhrợ t’bhưah tươc ooy zâp pr’loọng đhanuôr lơơng coh zr’lụ đâu ting bhrợ, đoọng đh’rưah pa dưr pa xơc. Zâp c’moo lêy bhrợ mưy râu tr’bứi, năc vêy choom bhrợ pa dưr, zâp c’moo vêy bơơn bhrợ pa xoọng lâh mơ, ting pa dưr lâh mơ”.

Pr’loọng đông t’cooh Hoàng Thanh Luyến coh chr’val Bờ Y cung năc mưy pr’loọng dưr zi lâh bhrợ cha k’van nhâm mâng đươi bhrợ bhrợ têng liêm choom bh’rợ bhươn - a’bóc - c’roọl. T’cooh Luyến đoọng năl, c’moo 1998, pr’loọng đông t’cooh dưr lươt tợơ Hà Tĩnh chô bhrợ cha đhị chr’val Bờ Y. Đhị k’tiêc bhưah 1 hécta, tr’nơợp t’cooh choh a’rong, zên pa chô căh ha mơ. Lâng cr’noọ t’bhlâng bhrợ cha k’van đhị zr’lụ k’tiêc t’mêê, c’moo 2008, t’cooh vặ zên k’rong bhrợ, t’bhưah k’tiêc choh bhrợ dzoọc k’dâng 10hecta, bhrợ pa dưr c’roọl bh’năn pa zưm đh’rưah. Ooy đâu vêy 3 hecta cao su, 3 hécta cà phê, 2 hécta a’boc băn a’xiu; dzợ ha mơ năc choh sầu riêng lâng băn a’tưch a’đha. T’cooh Luyến moon: “Tr’nơợp acu ăt coh Hà Tĩnh chô moot bhrợ cha coh đâu, moon zr’nưm bêl đêêc pr’ăt tr’mung zr’năh k’đhạp, acu lươt bhrợ thuê t’bơơn zên câl ha rêê. Câl 10 chu năc vêy bơơn mơ đâu, vêy choom tơợp bhrợ cha. Moon zr’nưm ooy cr’chăl câl ha rêê, tr’nơợp bhrợ tơơm cà phê, t’tưn năc vêy pa xoọng m’bứi tơơm cha p’lêê cơnh sầu riêng, măng cụt, bâc râu tơơm cha p’lêê, acu băn a’xiu, băn a’đha a’tưch. Tươc đâu acu ơy vêy c’roọl bh’năn băn bhrợ pa zưm lâng bâc râu tơơm chr’noh”.

Pr’loọng đông t’cooh Hoàng Thanh Luyến lêy pay bhrợ ting c’lâng choh bâc tơơm chr’noh, pa zưm lâng b’băn ting bh’rợ bhươn - a’bóc - c’roọl, n’jưah m’bứi zên bhrợ têng, n’jưah bhrợ pa dưr liêm choom bhiệc bhrợ cha. Êệ a’tưch a’đha choom ủ lâng gruh cà phê lâng men vi sinh, xang nặc lêy bón đoọng ha tơơm chr’noh, k’miah zên lâng liêm crêê cơnh lâng môi trường. Bhiệc bhrợ nâu zooi đoọng pr’loọng đông bhrợ têng liêm choom, zư lêy zên bơơn bhrợ têêm ngăn mơ 3 tươc 4 tỷ đồng zâp c’moo. T’cooh Luyến moon cớ: “Moon zr’nưm bêl tr’nơợp cung zr’năh k’đhạp, hân đhơ cơnh đêêc, ting ăt k’rong câl, nâu cơy cung zăng liêm choom. Xọoc đâu pa zêng đợ k’tiêc ha rêê âng cu k’dâng k’zệt hecta. Ooy đâu zêng choh băn liêm prang đợ tơơm chr’noh lâng a’bóc băn a’xiu, tơơm cao su, cà phê, tơơm cha p’lêê. Tu k’rong pa zưm bâc râu, năc vêy vaih mưy đhị bơơn bhrợ zên bâc”.

Đợ bh’rợ bhươn - a’bóc - c’roọl n’lơơp cơnh âng pr’loọng đông t’cooh Mai Lưu Luyến lâng t’cooh Hoàng Thanh Luyến xoọc n’leh vaih ting t’ngay ting bâc coh zr’lụ đăh Tây Quảng Ngãi. Lâng mưy đhị ăt j’đâc, đhanuôr ăt ma mung căh pa zưm, đac đoong bâc... bhiệc bhrợ pa dưr zâp bh’rợ bhrợ cha ting c’lâng tuần hoàn ơy đơơng chô chr’năp liêm đoọng ha đhanuôr lâng bhrợ liêm crêê tươc môi trường. Chrooi pa xoọng pa dưr pa xơc bh’rợ t’viêng liêm ting c’lâng “bhươn chr’noh, a’bóc băn a’xiu, c’roọl bh’năn băn a’tưch a’đha”. Tơợ đêêc, bhrợ pa dưr sinh thái n’lơơp, pa dưr pa xơc n’juông chr’năp liêm, pa chô zên bơơn bhrợ bâc ha đhanuôr/.

MÔ HÌNH VƯỜN – AO - CHUỒNG: CÁCH LÀ ĂN HIỆU QUẢ

Thời gian qua, ở khu vực phía Tây tỉnh Quảng Ngãi đã xuất hiện nhiều tập thể, cá nhân tiêu biểu với những mô hình phát triển kinh tế hiệu quả. Với ý chí không ngại khó, không ngại khổ, nhiều nông dân đã biết tận dụng lợi thế địa phương, mạnh dạn đầu tư mô hình vườn – ao – chuồng, mang lại thu nhập hàng tỷ đồng mỗi năm:

Gia đình ông Mai Lưu Luyến ở xã Ia Tơi là một trong những hộ thoát nghèo nhờ mô hình vườn – ao - chuồng. Năm 2019, do ảnh hưởng dịch tả lợn châu Phi, đàn heo gần 70 con của gia đình bị tiêu hủy toàn bộ. Sau đó, nhờ được UBND xã hỗ trợ 10 triệu đồng, ông mạnh dạn vay thêm vốn của Ngân hàng Chính sách Xã hội cải tạo chuồng trại và tái đàn. Đồng thời, ông còn đào thêm 3 ao nuôi cá, phát triển 3 hécta cà phê và sầu riêng.  Đến nay, gia đình đã có đàn heo gần 50 con, niềm vui nhân lên khi cà phê và sầu riêng được mùa, được giá. Riêng trong năm 2024, mô hình vườn – ao – chuồng mang lại cho gia đình ông thu nhập gần 1 tỷ đồng. Ông Luyến nói: “Từ khi phát triển mô hình này thì gia đình tôi có thu nhập ổn định hơn. Muốn là làm để cho mô hình thật hiệu quả, thật tốt để nhân rộng ra các hộ dân khác ở quanh đây làm cùng, để mà cùng phát triển. Mỗi một năm nhà nông mà, mỗi thứ 1 ít, thì nó có hình thành, nguồn gốc rồi, mỗi năm thì nó mức thu nhập của nó cũng càng cao lên 1 chút, nó có cải thiện hơn”.

Tương tự, gia đình ông Hoàng Thanh Luyến ở xã Bờ Y cũng là hộ vươn lên làm giàu bền vững nhờ khai thác có hiệu quả mô hình vườn – ao - chuồng. Ông Luyến cho biết, năm 1998, gia đình ông rời Hà Tĩnh vào lập nghiệp tại xã Bờ Y. Trên diện tích 1 hécta đất, ban đầu ông chỉ trồng mì, thu nhập bấp bênh. Với quyết tâm làm giàu trên vùng đất mới, năm 2008, ông mạnh dạn vay vốn đầu tư, mở rộng diện tích sản xuất lên khoảng 10 hécta, hình thành mô hình trang trại tổng hợp. Trong đó có 3 hécta cao su, 3 hécta cà phê, 2 hécta ao nuôi cá; phần còn lại trồng sầu riêng và chăn nuôi gia cầm. Ông Luyến nói: “Ban đầu tôi ở ngoài Hà Tĩnh vào đây lập nghiệp, nói chung hồi đó kinh tế đang khó khăn, tôi đi làm thuê làm mướn rồi kiếm tiền để mua rẫy. Mua 10 lần thì mới được chừng này thì khi đó mới lập nghiệp được. Nói chung qua quá trình tôi mua rẫy, gom rẫy, ban đầu làm cây cà phê, sau này là có 1 ít cây ăn quả như sầu riêng, măng cụt, rồi nói chung cũng đủ các loại cây ăn quả, tôi làm hồ nuôi cá, chăn nuôi gà vịt. Đến nay tôi đã có trang trại tổng hợp đủ các loại cây, con”.

Gia đình ông Hoàng Thanh Luyến chọn hướng đa dạng hóa cây trồng, kết hợp chăn nuôi theo mô hình vườn – ao – chuồng, vừa giảm chi phí sản xuất, vừa nâng cao hiệu quả kinh tế. Phân gia cầm được ông ủ với vỏ cà phê và men vi sinh, sau đó dùng bón lại cho cây, vừa tiết kiệm, vừa thân thiện môi trường. Cách làm này giúp gia đình khai thác hiệu quả đất đai, duy trì nguồn thu ổn định từ 3 đến 4 tỷ đồng mỗi năm. Ông Luyến nói thêm: “Nói chung thì ban đầu cũng hơi vất vả về kinh tế, nhưng mà cứ gom dần dần, như bây giờ thì nó cũng tương đối hoàn thiện. Hiện nay tổng diện tích rẫy của tôi thì cũng khoảng chục héc. Trong đó thì kín hết các loại cây và ao cá rồi, cây cao su, cà phê, cây ăn quả. Mô hình trang trại thì nó có 1 cái là thu nhập được hết từ các loại, cây như cà phê, cao su, ao cá, cây ăn quả. Bởi vì nó tổng hợp nhiều cái lại, nó trở thành một cái nguồn thu lớn”.

Những mô hình vườn – ao - chuồng khép kín như của gia đình ông Mai Lưu Luyến, ông Hoàng Thanh Luyến đang xuất hiện ngày càng nhiều ở khu vực phía Tây Quảng Ngãi. Với đặc thù địa hình dốc, dân cư thưa, nguồn nước dồi dào…, việc hình thành các mô hình kinh tế nông nghiệp theo hướng tuần hoàn đã mang lại lợi ích kép cho nông dân và tác động tích cực tới môi trường. Góp phần phát triển nền nông xanh, sạch với nguyên lý “vườn trồng cây, ao nuôi cá, chuồng nuôi gia cầm, gia súc”. Từ đó, tạo ra hệ sinh thái khép kín, gia tăng chuỗi giá trị và hiệu quả thu nhập cho người dân./.