Tơợ t’ngay pấh bhrợ Hợp tác xã Nông nghiệp lâng Du lịch vel bhươl chr’val Hoà Bắc, bh’rợ âng amoó Hồ Thị Thanh Toả cóh vel Giàn Bí, chr’val Hoà Bắc, chr’hoong Hoà Vang trơ vâng lấh mơ. Amoó Toả moon, cr’chăl đâu, đợ mơ ta mooi lướt ooy Hoà Bắc bấc lấh mơ, ooy đâu, vêy đợ học sinh, sinh viên lướt ting xa nay bh’rợ “Du lịch học tập cộng đồng”. Tu cơnh đêếc, bh’rợ zâp t’ngay âng mưy manứih pa bhrợ cóh Tổ bh’rợ ty chr’nắp Cơ Tu cơnh amoó cung zr’nắh lấh mơ. Đợ bêl bấc ta mooi lướt chi ớh, amoó trơ vâng tơợ ta rựp brương tước hi bu đăl, xang pấh bhrợ cóh Tổ ch’na đh’nắh, nắc lêy chi ớh p’cắh bh’rợ taanh n’đoóh a’doóh chr’nắp âng đhanuôr Cơ Tu. Amoó Hồ Thị Thanh Toả moon, bhiệc bhrợ trơ vâng hân đhơ cơnh đêếc, apêê a’đhi amoó Cơ Tu cóh đâu ngai cung bhui har tu vêy bh’rợ, vêy bơơn pa xoọng zên, n’jứah bhrợ pa dưr, zư lêy văn hoá âng acoon cóh:“Acu ắt cóh tổ du lịch bhui har vêy bơơn hơnh déh ta mooi. Acu vêy choom pa xoọng c’năl bh’rợ xang nặc xay moon đợ râu chr’nắp liêm đắh văn hoá âng đhanuôr Cơ Tu đoọng zâp ngai năl đoọng đh’rứah xay moon, p’cắh. Tơợ đêếc, vêy pa xoọng bấc ta mooi lướt ooy đâu đoọng chấc lêy năl pr’ắt tr’mung âng zi. Cơnh đêếc, azi vêy bơơn pa xoọng zên, váih kinh tế đoọng ha đhi amoó hêê, lâng azi choom chrooi pa xoọng bhrợ đoọng vel bhươl ting t’ngay ting pa dưr pa xớc, bhứah liêm”.

Bêl ahay, pr’loọng đông amoó Đinh Thị Thanh Phương cóh vel Nam Yên, chr’val Hoà Bắc lấh mơ nắc ắt ma mung g’nưm ooy ruộng ha roo, bhươn chóh bhơi r’véh, pr’ắt tr’mung cắh têêm ngăn. Tơợ t’ngay du lịch vel bhươl pa dưr pa xớc, amoó k’rong bhrợ homestay n’jứah bhrợ đoọng ha cr’noọ âng ta mooi lướt chi ớh, n’jứah xay moon đoọng apêê năl, pa câl zâp pr’đươi pr’dua âng pr’loọng đông bơơn bhrợ. Amoó Phương đoọng năl, tu vêy du lịch nắc pr’ắt tr’mung âng pr’loọng đông amoó ơy têêm ngăn lâng tơợp vêy râu đợc, râu cha:“Bh’rợ du lịch cóh đâu cung vêy râu p’têết pazưm lâng zâp bh’rợ âng apêê a’đhi amoó cóh chr’val. Vêy bấc c’bhúh ta mooi acu xay moon đoọng apêê chô lêy. Pa đhang moon cơnh đhị hợp tác xã âng amoó Trâm vêy c’bhúh ta mooi lướt nắc cung xay moon đoọng ha zi. Tơợ bêl vêy bh’rợ du lịch homestay đơơng chô bấc thu nhập ha pr’loọng đông, pr’ắt tr’mung têêm ngăn lấh mơ ahay”.

Bhrợ cơnh cr’noọ bh’rợ zư lêy zâp râu chr’nắp âng vel đông lâng bhrợ đoọng bhiệc bhrợ ha đhanuôr, lêy chô zư lêy crâng k’coong, tơợp c’moo đâu, bh’rợ Hợp tác xã Nông nghiệp lâng Du lịch vel bhươl Hoà Bắc nắc ơy bhrợ pa dưr. Amoó Đỗ Thị Huyền Trâm, Giám đốc Hợp tác xã nâu đoọng năl, hân đhơ t’mêê moót bhrợ hân đhơ cơnh đêếc Hợp tác xã nắc ơy dưr váih đhị za nươr g’nưm tin đươi âng bấc apêê a’đhi amoó. Xọoc, lấh mơ 19 cha nặc bha lâng, Hợp tác xã vêy bấc tổ, dứp hợp tác xã dzợ vêy tổ nông nghiệp, tổ bh’rợ ty chr’nắp, tổ văn hoá pr’hát xa nưl, tổ ch’na đh’nắh, âng đơơng, tour, tuyến...:“Zâp tổ nâu bhrợ liêm choom vêy bấc pân đil ting pấh bhrợ. Cr’chăl lêy t’bơơn tr’mung nắc dzợ vêy bơơn zư lêy bh’rợ taanh n’đoóh a’doóh, bhrợ bánh... lâng vêy pa xoọng zên tơợ bh’rợ ty chr’nắp. Lâng cóh zr’lụ đhanuôr acoon cóh Cơ Tu, acu đơơng bh’nơơn pr’đươi bơơn bhrợ lâng crâng moót ooy bhiệc pa choom bh’rợ âng Hợp tác xã. Tị bh’rợ âng apêê ơy váih choom bơơn zên, xoọc đâu vêy du lịch nắc apêê vêy pa xoọng zên âng ta mooi đoọng nắc apêê n’jứah zư lêy bh’rợ n’jứah pa xoọng chr’nắp âng bh’rợ nâu. Tơợ đêếc, apêê vêy pa xoọng zên lâng ting chắp kiêng bh’rợ âng apêê xoọc k’đhơợng zư, vêy bh’rợ tr’nêng đoọng lêy chô tước bhiệc zư crâng”.

Cóh vel đông thành phố Đà Nẵng xoọc vêy k’noọ 1.200 đhanuôr Cơ Tu, ắt ma mung pa zưm đhị zâp chr’val Hoà Bắc, Hoà Phú lâng Hoà Ninh, chr’hoong Hoà Vang. Cr’chăl hanua, chính quyền vel đông ơy t’đui đoọng zâp râu c’rơ bh’rợ đoọng k’rong bhrợ liêm choom, c’rơ đắh du lịch, lấh mơ nắc du lịch vel bhươl. Ooy đâu, bh’rợ âng Hợp tác xã Nông nghiệp lâng Du lịch vel bhươl Hoà Bắc glúh váih cắh mưy pa dưr du lịch pa dưr pa xớc nắc dzợ bhrợ pa dưr pr’ắt tr’mung, pa xoọng thu nhập ha pân đil Cơ Tu. Ooy bh’rợ âng Hợp tác xã cung ơy chrooi pa xoọng zư lêy zâp râu chr’nắp âng vel đông, ooy đâu vêy zâp râu chr’nắp văn hoá ty âng đhanuôr Cơ Tu. T’coóh Nguyễn Thúc Dũng, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Hoà Vang, thành phố Đà Nẵng đoọng năl:“Bhiệc lêy pay bhrợ liêm choom pr’đươi ơy váih, văn hoá vel đông, pa zưm pa dưr pa xớc du lịch vel bhươl p’têết pazưm lâng ha rêê đhuốch, cruung k’tiếc, chr’nắp liêm sinh học lâng zư lêy văn hoá ty ơy chrooi pa xoọng pa dưr pa xớc du lịch vel bhươl nhâm mâng, bhrợ đoọng bh’rợ tr’mung ha đhanuôr, chrooi pa xoọng pa dưr pr’ắt tr’mung zr’nưm âng vel đông”./.

Mô hình Hợp tác xã Nông nghiệp

và Du lịch sinh thái tạo sinh kế cho phụ nữ miền núi

Mới đi vào hoạt đồng chưa đầy 1 năm nhưng mô hình Hợp tác xã Nông nghiệp và Du lịch sinh thái Hòa Bắc, huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng đã trở thành địa chỉ tin cậy đối với nhiều phụ nữ miền núi, trong đó chủ yếu là chị em Cơ Tu. Tham gia Hợp tác xã, chị em không chỉ có thêm sinh kế, tăng thu nhập, mà còn có điều kiện trình diễn, bảo tồn các giá trị bản địa và văn hóa truyền thống Cơ Tu.

Từ ngày tham gia Hợp tác Nông nghiệp và Du lịch sinh thái xã Hòa Bắc, công việc của chị Hồ Thị Thanh Tỏa ở thôn Giàn Bí, xã Hòa Bắc, huyện Hòa Vang bận rộn hơn. Chị Tỏa cho biết, thời gian gần đây, lượng khách đến Hòa Bắc đông, trong đó có cả học sinh, sinh viên đến theo chương trình “Du lịch học tập cộng đồng”. Vì thế, công việc thường ngày của một thành viên Tổ nghề truyền thống Cơ Tu như chị cũng khá vất vả. Những hôm đông khách du lịch, chị tất bật từ sáng đến tối, hết tham gia Tổ ẩm thực, lại trình diễn nghề dệt thổ cẩm truyền thống, kiêm luôn người dân chương trình giới thiệu văn hóa đặc sắc của đồng bào Cơ Tu. Chị Hồ Thị Thanh Tỏa chia sẻ, công việc tất bật nhưng chị em Cơ Tu ai cũng vui vì có cơ hội làm nghề, vừa tăng thêm thu nhập, vừa khôi phục, gìn giữ được văn hóa của dân tộc:“Tôi nằm trong tổ du lịch rất vui mừng được đón đoàn rất là vinh dự. Mình có thể trau đồi kiến thức rồi giới thiệu những bản sắc văn hóa đặc trưng của đồng bào Cơ Tu để mọi người cùng biết để mà cùng giới thiệu, quảng bá.Từ đó, tăng lượng khách đến đây để tìm hiểu đời sống của mình. Như vậy, mình có thể tăng được thu nhập, có kinh tế cho chị em, đồng thời mình có thể góp phần làm cho thôn xóm mình ngày càng phát triển, khang trang”.

Trước đây, gia đình chị Đinh Thị Thanh Phương ở thôn Nam Yên, xã Hòa Bắc chủ yếu sống dựa vào ruộng lúa, vườn rau, cuộc sống bấp bênh. Từ ngày du lịch sinh thái cộng đồng phát triển, chị đầu tư mở homestay vừa phục vụ nhu cầu khách du lịch, vừa giới thiệu, tiêu thụ các mặt hàng nông sản của gia đình. Chị Phương cho biết, nhờ du lịch cuộc sống của gia đình chị giờ đã ổn định và bắt đầu có của ăn, của để:“Mô hình du lịch ở đây cũng có sự kết nối với các mô hình của các chị em trong xã. Có nhiều đoàn khách mình cũng giới thiệu qua lại. Ví dụ chỗ hợp tác xã của chị Trâm có khách đoàn thì cũng giới cho chị em. Từ khi có mô hình du lịch homestay đem lại nhiều nguồn thu nhập cho gia đình, kinh tế ổn hơn so với trước”.

Thực hiện mục tiêu bảo tồn các giá trị bản địa và tạo sinh kế tạo sinh kế cộng đồng, hướng tới bảo vệ rừng đầu nguồn, đầu năm nay, mô hình Hợp tác xã Nông nghiệp và Du lịch sinh thái Hòa Bắc chính thức được thành lập. Chị Đỗ Thị Huyền Trâm, Giám đốc Hợp tác xã này cho biết, tuy mới đi vào hoạt động nhưng Hợp tác xã đã trở thành chỗ dựa tin cậy của nhiều chị em. Hiện, ngoài 19 xã viên chính thức, Hợp tác xã còn thu hút rất đông thành viên liên kết trải rộng khắp 7 thôn trong xã.  Hợp tác xã có rất nhiều tổ, dưới hợp tác xã còn có tổ nông nghiệp, tổ nghề truyền thống, tổ văn hóa văn nghệ, tổ ẩm thực, vận chuyển, tour, tuyến…:“Các tổ này huy động rất nhiều phụ nữ tham gia. Bên cạnh sinh kế họ giữ được nghề truyền thống đan lát, dệt thổ cẩm, làm bánh… và có thêm thu nhập từ nghề truyền thống. Và ở vùng đồng bào dân tộc Cơ Tu, mình đưa nông nghiệp và rừng vào chương trình học tập hoạt động của Hợp tác xã. Bình thường nghề của họ đã có thu nhập, giờ có du lịch họ có thêm tiền du khách trả nữa nên họ vừa giữ được nghề vừa tăng thêm giá trị của nghề lên. Từ đó, họ có thêm thu nhập và thêm trân trọng yêu quý nghề mà họ đang giữ gìn, có sinh kế để hướng đến việc giữ rừng”.

Trên địa bàn thành phố Đà Nẵng hiện có gần 1.200 đồng bào Cơ Tu, sống tập trung ở các xã Hòa Bắc, Hòa Phú và Hòa Ninh, huyện Hòa Vang. Thời gian qua, chính quyền địa phương đã ưu tiên mọi nguồn lực để đầu tư, khai thác hiệu quả tiềm năng, thế mạnh về du lịch, nhất là du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái. Trong đó, hoạt động của Hợp tác xã Nông nghiệp và du lịch sinh thái Hòa Bắc ra đời không chỉ thúc đẩy du lịch phát triển mà còn tạo sinh kế, tăng thu nhập cho phụ nữ, đặc biệt là chị em Cơ Tu. Thông qua hoạt động của Hợp tác xã cũng đã góp phần gìn giữ, bảo tồn các giá trị bản địa, trong đó có các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu. Ông Nguyễn Thúc Dũng, Phó Chủ tịch UBND huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng cho biết:“Việc khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên, văn hóa bản địa, tập trung phát triển du lịch sinh thái cộng đồng gắn với nông nghiệp, cảnh quan thiên nhiên, đa dạng sinh học và bảo tồn văn hóa truyền thống đã góp phần phát triển du lịch sinh thái bền vững, tạo sinh kế cho người người dân, góp phần phát triển kinh tế chung của địa phương”./.