Đươi zay pa bhrợ, n’năl đươi dua rau liêm choom âng plêệng k’tiếc lâng rau liêm choom ơy vêy âng vel đong, đươi dua rau liêm choom âng khoa học - kỹ thuật, đh’rưah lâng chính sách t’đui đoọng âng Nhà nước, năc bâc đhanuôr ơy xay bhrợ liêm choom bh’rợ bhrợ cha tơợ bhươn - a bọc- c’rol- choh crâng. Pazêng bh’rợ n’năc năc căh muy zooi đhanuôr bơơn t’bil lơi đharựt, ting n’năc năc dzợ pa dưr cr’noọ t’bhlâng, pa dưr cr’noọ t’bhlâng bhrợ t’vaih cr’van cr’bhộ crêê cơnh coh zr’lụ cruung k’tiêc zr’năh k’đhap.

T’cooh Lê Văn Năm, Trưởng cr’noon Rê, chr’val Sông Kôn dưr lướt tơợ vel đong đay năc coh Duy Xuyên tươc bhrợ cha coh zr’lụ da ding k’coong tơợ c’moo 1979. Xoọc đêêc, Sông Kôn căh vêy lâh bâc manuyh ăt mamông, ta bhúch bâc rau. Tơợ acoon zên m’bứi, t’cooh Năm năc tơơp prưah bhrợ ha rêê, t’bhlâng bhrợ cha.

Ađoo xay truih, coh pazêng c’moo tr’nơơp tơơp bhrợ cha, rau căh bơơn bâc pa bhlâng năc ađoo doọ đhur loom. Ađoo bhrợ zập rau bh’rợ tr’nêng, coh đêêc vêy p’đhiêr xe tải, xe ben chở đơơng pr’đươi. Bêl pr’ăt tr’mông ting t’ngay nhâm mâng, ađoo văl bhrợ cớ bh’rợ bhươn coh da ding.

Tr’nơơp ađoo đơc 2,5 héc ta choh prí Thanh tiêu lâng prí avương, zập c’moo bơơn pay pa chô k’ha riêng ức đồng. Tu căh vêy zr’lụ pa câl nhâm mâng, bâc hân noo prí đọm năc ta lơi. Hân đhơ cơnh đêêc, ađoo năc dzợ pay đươi pazêng tơơm pay cha p’lêê tơợ miên Nam chô chóh, cơnh sầu riêng, pih bhung, măng cụt, pa neh Thái, vú sữa… đh’rưah lâng choh abhoo, atuông, chưah đoọng pay ếp băn đanh. Lâh n’năc, ađoo dzợ choh p’nang, băn a ọc, băn axiuy coh a boc bhưah 1.500m2. Ađoo xay truih: “Acu bhrợ vêy đợ rau bơơn pay pa chô mơ bơr pêê ha riêng ức đồng coh muy c’moo xang n’năc choh bhrợ cớ. Đhanuôr coh cr’noon Rê n’nâu năc vêy cr’noọ t’bhlâng bhrợ cha, ơy bhrợ đoọng ha cu năc apêê đoo ting bhrợ đh’rưah, pr’ăt tr’mông ting t’ngay vêy ta pa dưr. Kiêng ch’choh b’băn liêm choom bhlâng năc vêy zr’lụ pa câl nhâm mâng, pa choom ooy kỹ thuật, bhrợ bh’rợ pa choom ting cơnh xa nay pa choom ghít bhlâng ooy bh’rợ, vêy manuyh đương pa choom. Năc acu công tươc pa choom đoọng ha đhanuôr”.

Công cơnh t’cooh Năm, t’cooh Võ Văn Hồng công ăt mamông coh chr’val Sông Kôn tơợ bêl k’tứi. K’conh k’căn căh dzợ, ađoo lêy coh đâu năc vel đong g’luh bơr âng đay. Tơợ bơr tr’pang têy k’gooh, ađoo t’bhlâng bhrợ cha, t’bhlâng k’rong zên câl k’tiêc bhrợ bh’rợ bhươn -a bọc - c’rol - crâng. Xoọc đâu, k’nặ 60 c’moo, t’cooh Hồng ơy vêy đhr’nong đong ga măc liêm, k’coon ch’chau bơơn lướt học liêm choom. Coh đhăm k’tiêc lâh 2 héc ta, ađoo choh bâc rau tơơm pay cha p’lêê, bhrợ t’vaih pr’ăt tr’mông nhâm mâng. Bêl đêêc ahay,vêy Nhà nước zooi đoọng lâh 50 ức đồng, ađoo đươi bhrợ t’bhưah bhươn. Ađoo bhui har prá xay: “Acu vêy 3 bhươn k’dâng 2 héc ta choh vải, nhãn, sầu riêng, bơ, xoài, pa neh Thái, pa neh Malaysia… zêng vêy. Ng’moon zazum rau bơơn pa chô năc bấc. T’mêê bêl đêêc ahay kinh tế bhươn đoọng phân bón, m’ma chr’noh, g’roong… Acu bhrợ lứch lâh 100 ức đồng, nhà nước đoọng lâh 50 ức đồng. Acu công lướt lêy bâc ooy năc lêy bhrợ kinh tế bhươn liêm choom lâh mơ, ha dợ choh keo rau la lua cậ zên prặ k’dua apêê bhrợ, câl m’ma… năc căh dzợ rau ha đay”.

Lâng bh’rợ năc trưởng cr’noon, t’cooh Lê Văn Năm căh muy bhrợ cha choom, ting n’năc năc dzợ t’vaih bh’rợ tr’nêng đoọng ha lâh 10 cha năc manuyh pa bhrợ năc manuyh Cơ Tu, pa choom đhanuôr ch’choh, b’băn, zooi bâc pr’loọng đong ơy choom t’bil lơi đharựt. Xoọc đâu cr’noon Rê vêy k’dâng 5 bh’rợ bhươn - abọc- c’rol- crâng liêm choom, đợ zên bơơn pay pa chô tơợ 100 ức đồng têh ooy piing coh zập c’moo. Pazêng bh’rợ n’nâu năc ơy chr’val cr’noọ xa nay ma bhrợ, pa dưr cr’noọ t’bhlâng pa dưr kinh tế coh đhanuôr coh đâu.

T’cooh A Lăng Bhươl, cr’noon Rê xay truih rau chăp hơnh lâng pazêng c’la b’băn cơnh t’cooh Năm, t’cooh Hồng: “Pazêng bh’rợ bhrợ cha n’nâu xoọc vêy ta bhrợ bâc. Ba bi cơnh bh’rợ choh sầu riêng, prí… ga măc bhlâng, muy prí zập c’xêê apêê đoo pay pa chô tơợ 5 -7 tươc 10 ức đồng. Rau la lua bơr pêê chu tươc học tập, lâh muy zệt chu lêy apêê đoo bhrợ. Apêê đoo bhrợ liêm choom bhlâng, manuyh Cơ Tu căh mặ bhrợ. Bâc bêl apêê đoo bhrợ 3,4 pr’loọng. Apêê đoo pa choom ha đay ooy kỹ thuật đoọng ađay bhrợ, ađay bhrợ mơ 2 hân noo năc zêng căh dzợ mặ bhrợ, apêê đoo choh liêm pa bhlâng”.

Xang bêl pazum lâng Quảng Nam, thành phố Đà Nẵng vêy 33 chr’val da ding k’coong, zr’lụ đhanuôr acoon coh. Coh pazêng c’moo đăn đâu, đươi vêy k’rong bhrợ tơợ pazêng xa nay, dự án âng Nhà nước, pa bhlâng năc Cr’noọ xa nay âng k’tiêc k’ruung pa dưr kinh tế - xã hội zr’lụ da ding k’coong lâng zr’lụ đhanuôr acoon coh, c’lâng p’rang vêy ta bhrợ liêm xang. Cán bộ khuyến nông ta luôn pa choom kỹ thuật, zooi m’ma chr’noh, m’ma bh’năn crêê cơnh lâng pazêng zr’lụ, zooi đhanuôr pa dưr rau bơơn pay pa chô, t’bhlâng z’lâh đharựt nhâm mâng.

P’căn Bùi Thị Bích Hậu, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp lâng Môi trường thành phố Đà Nẵng prá xay: “Azi công xoọc bhrợ bhiệc lâng pazêng vel đong đoọng ch’mêệt lêy cớ pazêng chính sách anag tỉnh Quảng Nam ty ahay bhrợ têng đoọng h’cơnh choom pazêng chính sách, bh’rợ n’năc pa dưr rau liêm choom ha đhanuôr. Azi kiêng pa choom rau liêm choom âng khoa học kỹ thuật đoọng ha pazêng bh’rợ n’năc. Azi ta đang moon cán bộ khuyến nông xiêr ooy đhanuôr, bhrợ pa dưr đợ bh’rợ nhâm mâng ooy kỹ thuật, liêm choom, pa liêm pa crêê pr’ăt tr’mông âng đhanuôr, chr’năp bhlâng năc coh pazêng chr’val da ding k’coong”./.

NHÂN RỘNG MÔ HÌNH V-A-C-R,  PHÁT TRIỂN KINH TẾ Ở VÙNG CAO ĐÀ NẴNG

Những năm qua, nhiều người từ miền xuôi đã chọn lên vùng cao lập nghiệp, tìm cơ hội làm ăn, phát triển kinh tế. Nhờ chịu khó, biết tận dụng đất đai, khí hậu, lại mạnh dạn áp dụng khoa học kỹ thuật và chính sách hỗ trợ của Nhà nước, nhiều hộ đã thành công với mô hình vườn - ao - chuồng - rừng (V-A-C-R). Những mô hình này không chỉ giúp bà con thoát nghèo, mà còn lan tỏa tinh thần tự lực, khơi dậy ý chí làm giàu ngay trên vùng đất khó.

Ông Lê Văn Năm, Trưởng thôn Rê, xã Sông Kôn rời quê Duy Xuyên lên lập nghiệp ở vùng núi từ năm 1979. Khi ấy, Sông Kôn còn hoang vu, thiếu thốn trăm bề. Từ số vốn ít ỏi mang theo, ông Năm bắt đầu khai hoang, làm rẫy, vất vả mưu sinh.

Ông kể, những năm đầu khởi nghiệp, thất bại nhiều lần nhưng không nản chí. Ông thử làm đủ nghề, kể cả lái xe tải, xe ben chở thuê. Khi cuộc sống dần ổn định, ông quay lại gắn bó với kinh tế vườn đồi.

Ban đầu, ông dành 2,5 ha trồng chuối Thanh tiêu và chuối lùn, mỗi năm thu vài trăm triệu đồng. Nhưng do không có đầu ra ổn định, nhiều vụ chuối chín phải đổ bỏ. Không nản lòng, ông tìm cách đưa các loại cây ăn quả miền Nam về trồng, như sầu riêng, bưởi da xanh, măng cụt, mít Thái, vú sữa… xen canh với bắp, đậu, thơm để lấy ngắn nuôi dài. Ngoài ra, ông còn trồng cau, nuôi heo bản địa, thả cá trong hồ 1.500m². Ông chia sẻ: “Mình làm có thu nhập vài trăm triệu đồng/ năm rồi tái đầu tư tiếp. Dân thôn Rê, bà con có ý thức làm ăn phát triển kinh tế, làm cho tôi rồi làm theo, bà con từng bước đi lên. Muốn trồng trọt hiệu quả thứ nhất phải có đầu ra ổn định, hướng dẫn kỹ thuật, tổ chức tập huấn theo lối cầm tay chỉ việc, phải có người đứng điểm. Đích thân tôi cũng phải cầm tay chỉ việc cho bà con”.

Giống như ông Năm, ông Võ Văn Hồng cũng gắn bó với xã Sông Kôn từ nhỏ. Cha mẹ mất, ông chọn nơi đây làm quê hương thứ hai. Từ hai bàn tay trắng, ông chăm chỉ làm ăn, tích góp mua đất phát triển mô hình V-A-C-R.
Giờ đây, ở tuổi gần 60, ông Hồng đã có cơ ngơi khang trang, con cái học hành đàng hoàng. Trên diện tích hơn 2 ha, ông trồng đủ loại cây ăn trái, mang lại cuộc sống ổn định. Vừa qua, được Nhà nước hỗ trợ hơn 50 triệu đồng, ông tiếp tục đầu tư mở rộng kinh tế vườn. Ông vui vẻ nói: “Tôi có 3 vườn khoảng gần 2 ha trồng vải, nhãn, sầu riêng,  bơ, xoài, mít thái, mít Malaysia…có hết. Nói chung thu thì nhiều. Vừa rồi kinh tế vườn hỗ trợ phân bón, cây giống, hàng rào nước…Tôi làm hết hơn 100 triệu, nhà nước hơn 50 triệu đồng. Mình cũng đi tham quan nhiều chỗ thấy làm kinh tế vườn hiệu quả hơn chứ trồng keo thực ra công cán này kia, mua giống…thực tế không còn gì cho mình”.

Với vai trò Trưởng thôn, ông Lê Văn Năm không chỉ làm kinh tế giỏi, mà còn tạo việc làm cho hơn 10 lao động là đồng bào Cơ Tu, hướng dẫn bà con trồng trọt, chăn nuôi, giúp nhiều hộ thoát nghèo. Hiện thôn Rê có khoảng 5 mô hình V-A-C-R hiệu quả, thu nhập mỗi hộ từ 100 triệu đồng trở lên mỗi năm. Những mô hình này đã lan tỏa tinh thần tự lực, khơi dậy ý chí vươn lên phát triển kinh tế trong đồng bào nơi đây.

Già A Lăng Phương thôn Rê bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với các chủ trang trại như ông Năm, ông Hồng: “Những mô hình làm ăn kinh tế này đang phát triển. Chẳng hạn như mô hình trồng sầu riêng, chuối…lớn lắm, chỉ riêng chuối không mỗi tháng người ta thu nhập 5-7 đến 10 triệu đồng. Thực tế mấy lần đi học tập, hơn chục lần đi xem họ làm. Họ làm bài bản lắm, đẹp lắm, sạch sẽ nhưng người Cơ Tu làm không có sức. Nhiều khi họ làm 3, 4 hộ. Họ bày cho mình kỹ thuật để mình làm nhưng mình chỉ làm được 2 vụ thôi rồi là teo tóp hết, chết hết mà họ trồng thì đẹp lắm”.

Sau hợp nhất với Quảng Nam, thành phố Đà Nẵng hiện có 33 xã miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Những năm gần đây, nhờ được đầu tư từ các chương trình, dự án của Nhà nước, nhất là Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng miền núi và dân tộc thiểu số, hạ tầng nông thôn được cải thiện rõ rệt.Cán bộ khuyến nông thường xuyên hướng dẫn kỹ thuật, hỗ trợ cây con giống phù hợp với từng vùng, giúp bà con nâng cao thu nhập, vươn lên thoát nghèo bền vững.

Bà Vũ Thị Bích Hậu, Phó Giám đốc sở Nông nghiệp và Môi trường thành phố Đà Nẵng cho biết: “Chúng tôi cũng đang làm việc với các địa phương để rà soát lại những chính sách của tỉnh Quảng Nam cũ đã ban hành để làm sao những chính sách, mô hình đó mang lại hiệu quả cho bà con. Chúng tôi muốn chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật cho các mô hình đó. Chúng tôi yêu cầu cán bộ khuyến nông đứng điểm, xuống tận nơi để cùng với bà con xây dựng các mô hình, đảm bảo về kỹ thuật, có hiệu quả nhất định, cải thiện đời sống của người dân, đặc biệt là ở những xã vùng cao”./.