Bâc bh’rợ bhrợ cha, tr’câl tr’bhlêy vêy ta bhrợ t’vaih đươi tơợ xa nay bh’rợ “Zooi bhrợ pa dưr bh’rợ tr’câl tr’bhlêy bơr n’đăh đoọng pa dưr bh’rợ câl đươi pr’đươi coh zr’lụ đhanuôr acoon coh, da ding k’coong lâng đơơng pa câl đợ pr’đươi chr’năp ha vel đong”

Crâng âng cr’noon Ba Tầng, chr’val A Dơi vêy bâc rau a băng cơnh A Ho, A Le, Bát Độ. Coh đêêc, a băng A Ho năc bâc lâh mơ lâng buôn bhlâng ng’đêêh. A băng n’nâu năc đơp ba bặ, đha hum, ra bụ, buôn vêy ta uh chêện l’lăm bêl bhrợ pr’dzăm lâng công choom t’priêng. C’moo hân đoo hân noo boo tươc đơơh, coh tr’nơơp c’xêê 7 năc tơơp tươc hân noo a băng lâng tươc ooy c’xêê 11 năc x’rịa hân noo. Ha dang muy cha năc coh muy t’ngay bơơn đêêh 30kg a băng t’mêê năc bơơn k’dâng 150 r’bhâu đồng. Hân đhơ cơnh đêêc, cr’noon Ba Tầng ăt ch’ngai zr’lụ m’pâng chr’val, a băng t’mêê lâng pazêng rau r’veh r’đoong bêl pa câl công căh lâh bâc chr’năp lâng công căh lâh vêy manuyh câl, kiêng pa dưr rau chr’năp năc đơơng pa câl ooy lơơng, c’lâng lươt công ch’ngai.

C’moo 2023, Tổ hợp tác Ba Tầng vêy ta bhrợ t’vaih lâng 16 cha năc, năc zêng apêê pân đil manuyh Vân Kiều coh cr’noon Ba Tầng pr’ăt tr’mông dzợ bâc rau zr’năh k’đhap. Tơợ bêl pa bhrợ, tổ hợp tác ơy zooi pa dưr rau chr’năp âng a băng crâng lâng bâc pr’đươi chr’năp âng vel đong cơnh a moot, prớ, p’lêê tắt crâng… ting pa dưr rau bơơn pay pa chô. Pazêng đơn vị, vel đong zooi bhrợ têng pazêng rau pr’đươi chr’năp cơnh đong t’priêng đươi tr’clá âng p’răng, zr’lụ công trình chức năng đươi ha bh’rợ bhrợ a băng năc vêy ta bhrợ tơợ c’xêê 8/2023.

Amoó Hồ Thị Nhờ, coh cr’noon Ba Tầng, ch’val A Dơi prá xay, pr’ăt tr’mông âng pr’loọng đong năc đươi zêng ooy 2 héc ta k’tiếc choh arong lâng 2 sào ruộng, zập c’moo bơơn pay pa chô k’dâng 20 ức đồng. Lâh bh’rợ ha rêê đhuốch, đoo bêl doọ trơ vâng, amoó lâng apêê ađhi amoó coh cr’noon Ba Tầng năc pr’zước lướt đêêh a băng, bơơn r’veh đoọng pa câl lâng bhrợ pr’dzăm:

“Tơợ bêl Hợp tác xã, bh’rợ bhrợ cha âng đhanuôr công tr’xăl bâc lâh mơ, xoọc đâu căh dzợ lâh bhrợ ha rêê năc đhanuôr lướt đêêh a băng đoọng đơơng pa câl. Lâh n’năc đhanuôr công choh arong, choh keo, bh’rợ lươt bơơn a băng công pa chô zên bâc lâh mơ arong. Đhanuôr lươt đêêh a băng công bâc, pazêng manuyh coh pr’loọng đong lướt đêêh tươc 2 - 3 ch’đhung ga măc, muy pr’loọng đong bơơn pay pa chô tơợ 500 - 600 r’bhâu đồng coh muy t’ngay”.

Chr’val A Dơi ăt coh zr’lụ k’noong k’tiếc Việt - Lào, vêy lâh 2.200 pr’loọng đong lâng lâh 11.000 cha năc manuyh bâc bhlâng năc đhanuôr Vân Kiều, Pa Kô. Đhanuôr coh đâu choh arong, bhrợ ruộng muy c’moo muy hân noo lâng băn bh’năn, pr’ăt tr’mông dzợ bâc rau zr’năh k’đhap. Tơợ t’ngay vêy tổ hợp tác Ba Tầng, đhanuôr ơy tr’xăl ooy cr’noọ lâng bh’rợ pa bhrợ, n’năl cơnh tr’câl tr’bhlêy, choom lươt đêêh a băng crâng lâng pazêng rau pr’đươi chr’năp âng crâng chô đơơng bhrợ, pa câl đoọng ha tổ hợp tác. Tổ hợp tác năc bhrợ t’vaih pr’đươi chr’năp, liêm choom bâc lâh mơ đoọng đơơng pa câl năc bhrợ t’vaih pr’đươi liêm choom bâc lâh mơ đoọng đơơng pa câl bâc ooy. Tổ hợp tác Ba Tầng năc muy coh pazêng bh’rợ crêê cơnh coh bh’rợ tr’câl tr’bhlêy bơr n’đăh coh da ding k’coong, zr’lụ đhanuôr acoon coh.

Ha dợ, đhanuôr da ding k’coong chr’val Thượng Trạch ơy bhrợ t’vaih pr’đươi a banưg hất, a băng priêng vêy bâc ngai kiêng câl đươi tơợ a băng crâng chắt vaih coh prang da ding k’coong k’noong k’tiêc. Rơơm kiêng năc bhrợ t’vaih bh’rợ bhrợ cha coh đanh đươnh, nhâm mâng đoọng ha đhanuôr, chính quyền chr’val Thượng Trạch ơy bhrợ t’vaih Hợp tác xã Cà Roòng, câl pr’đươi máy moc pa bhrợ, t’priêng, pa dưr rau liêm choom âng pr’đươi, nhãn mác, ch’đhung la liêm ting pa dưr rau chr’năp. Pr’đươi a băng priêng Thượng Trạch năc đha năh a yêm coh vel đong n’nâu, vêy ta moon năc pr’đươi OCOP 3 sao cấp tỉnh lâng pr’đơc năc a băng priêng Cà Roòng. Hợp tác xã Cà Roòng câl a băng âng đhanuôr đơơng puah pa gooh, bhrợ t’vaih pr’đươi a băng a yêm, sạch đơơng pa câl coh xuôi. T’cooh Đinh Tiếng, coh cr’noon A Ky, chr’val Thượng Trạch prá xay:

“Đhanuôr đêêh a băng năc đơơng pa câl coh đâu, prang cr’noon vêy bêl pa câl lâh muy tạ ooy Hợp tác xã, lướt đêêh xang năc chô đơơng ooy Hợp tác xã bhrợ. Coh c’moo ahay bêl t’mêê bhrợ têng lêy bh’rợ lươt đêêh a băng chô đơơng ooy Hợp tác xã năc đoọng hợp tác bhrợ pr’đươi, acu năc lươt đêêh công bơơn tươc muy ch’đhung ga măc tơợ 6 - 7 kg a băng crâng”.

Xay bhrợ cơnh Quyết định số 1162/QĐ-TTg t’ngay 13/7/2021 âng Thủ tướng Chính phủ, tỉnh Quảng Trị ơy bhrợ Xa nay bh’rợ pa dưr tr’câl tr’bhlêy coh da ding k’coong, zr’lụ ch’ngai bha dăh lâng hải đảo cr’chăl c’moo 2021 - 2025. Muy coh pazêng rau xa nay chr’năp năc pazêng bh’rợ tr’câl tr’bhlêy bơr n’đăh năc vêy ta bhrợ đhị zr’lụ da ding k’coong lâng k’noong k’tiếc. T’cooh Đào Anh Tuấn, Phó Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Quảng Trị prá xay:

“Xang k’nặ 5 c’moo xay bhrợ, xa nay bh’rợ ơy bhrợ t’vaih bâc rau liêm choom. Ghít năc, Pr’đươi tr’câl tr’bhlêy coh zr’lụ da ding k’coong năc vêy ta pa liêm ghít bhlâng, bâc zr’lụ pa câl hàng t’mêê vêy ta bhrợ t’vaih. Đhanuôr buôn bơơn câl hàng hoá chr’năp, ting n’năc pazêng pr’đươi vel đong vêy ta câl đươi liêm buôn lâh mơ. Thị trường hàng hoá vêy ta bhrợ t’bhưah, rau chr’năp âng pr’đươi âng Quảng Trị năc vêy ta xay p’căh bhưah bâc ooy”./.

MÔ HÌNH THƯƠNG MẠI HAI CHIỀU

TẠO ĐỘNG LỰC PHÁT TRIỂN KINH TẾ MIỀN NÚI

Những năm gần đây, cuộc sống của đồng bào dân tộc thiểu số ở tỉnh Quảng Trị ngày càng được cải thiện. Nhiều mô hình kinh doanh vùng miền núi được hình thành nhờ chương trình “Hỗ trợ xây dựng mô hình thương mại hai chiều nhằm thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi và cung ứng mặt hàng thiết yếu cho địa phương”

Rừng cộng đồng của thôn Ba Tầng, xã A Dơi có nhiều loại măng khác nhau như A Ho, A Le, Bát Độ. Trong đó, măng A Ho có trữ lượng khá nhiều và dễ thu hái. Loại măng này có vị ngọt, thơm, mềm, thường được luộc chín trước khi chế biến thành các món ăn và cũng có thể sấy khô. Năm nào mưa đến sớm, đầu tháng 7 là bắt đầu mùa măng và đến tháng 11 thì kết thúc. Nếu một người trong một ngày hái được 30kg măng tươi thì sẽ có thu nhập khoảng 150 nghìn đồng. Tuy nhiên, thôn Ba Tầng ở xa trung tâm, măng tươi và các loại nông sản đều bán rất rẻ và cũng ít người mua, muốn được giá phải đi bán nơi khác, quãng đường đi lại rất xa.

Năm 2023, Tổ hợp tác Ba Tầng ra đời với 16 thành viên, hầu hết là phụ nữ nghèo người dân tộc thiểu số Vân Kiều ở thôn Ba Tầng. Từ khi đi vào hoạt động, tổ hợp tác đã giúp nâng cao giá trị của măng rừng và nhiều đặc sản của địa phương như tiêu rừng, ớt rừng, quả tắt rừng... góp phần cải thiện thu nhập. Các đơn vị, địa phương hỗ trợ xây dựng cơ sở vật chất cần thiết như nhà sấy sử dụng nguồn năng lượng mặt trời, cụm công trình chức năng phục vụ sơ chế măng chính thức đi vào sản xuất từ tháng 8/2023.

Chị Hồ Thị Nhờ, ở thôn Ba Tầng, xã A Dơi cho biết, kinh tế gia đình dựa vào 2 ha đất trồng sắn và 2 sào ruộng nước, mỗi năm thu nhập khoảng 20 triệu đồng. Ngoài công việc nương rẫy, những lúc nông nhàn, chị thường cùng một số phụ nữ ở thôn Ba Tầng vào rừng hái măng, hái rau để bán và làm thực phẩm.

“Từ khi có Hợp tác xã, cách nghĩ về làm kinh tế của bà con cũng thay đổi nhiều, bữa nay diện tích nương rẫy cũng ít nên bà con chủ động đi lấy măng rừng để bán. Ngoài ra bà con cũng trồng sắn, trồng keo, nhưng việc lấy măng rừng cũng cho thu nhập nhiều hơn cả trồng sắn. Bà con đi lấy số lượng măng cũng nhiều, có khi đi cả gia đình được 2- 3 bao to, mỗi gia đình có khi thu nhập được 500- 600 ngàn đồng/ngày”.

Xã A Dơi nằm ở khu vực biên giới Việt – Lào, có hơn 2.200 hộ dân với hơn 11.000 nhân khẩu chủ yếu là đồng bào Vân Kiều, Pa Kô. Bà con ở đây trồng sắn, gieo cấy lúa nước mỗi năm một vụ và chăn nuôi gia súc, gia cầm, đời sống còn gặp không ít khó khăn, vất vả. Từ ngày có tổ hợp tác Ba Tầng, bà con thay đổi tư duy và cách thức sản xuất, biết trao đổi mua bán, có thể đi lấy măng rừng và các loại đặc sản rừng về sơ chế, bán cho tổ hợp tác. Tổ hợp tác sẽ chế biến tạo ra sản phẩm hoàn chỉnh, chất lượng cao hơn để đưa đi tiêu thụ các nơi. Tổ hợp tác Ba Tầng là một hình thức phù hợp trong mô hình thương mại hai chiều ở miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Trong khi đó, đồng bào miền núi xã Thượng Trạch đã tạo ra sản phẩm măng tươi, măng khô được nhiều người ưa chuộng từ cây măng rừng mọc ở khắp núi rừng biên giới. Kỳ vọng tạo sinh kế lâu dài, bền vững cho bà con, chính quyền xã Thượng Trạch đã thành lập Hợp tác xã Cà Roòng, đầu tư máy móc sản xuất, sấy ép, nâng cao chất lượng sản phẩm, nhãn mác, bao bì bắt mắt góp phần nâng cao giá thành. Sản phẩm măng khô Thượng Trạch là món ăn độc đáo ở địa phương này, được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh với tên gọi măng khô Cà Roòng. Hợp tác xã Cà Roòng mua măng của bà con đem về phơi sấy, tạo ra sản phẩm ngon, sạch đưa về bán ở miền xuôi. Ông Đinh Tiếng, ở bản A Ky, xã Thượng Trạch cho biết:

“Bà con khi hái măng thì đem về bán ở đây, cả bản có khi được hơn tạ mấy rồi bán cho Hợp tác xã, đi hái về đưa về Hợp tác xã tự chế biến. Năm trước khi mới thí điểm có đi hái măng nộp cho Hợp tác xã để hợp tác làm sản phẩm, mình thì đi hái có khi được cả 1 bao to 6- 7 cân măng rừng”.

 Thực hiện Quyết định số 1162/QĐ-TTg ngày 13/7/2021 của Thủ tướng Chính phủ, tỉnh Quảng Trị đã triển khai Chương trình phát triển thương mại miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo giai đoạn 2021–2025. Một trong những nội dung đáng chú ý là các mô hình thương mại hai chiều được triển khai tại vùng miền núi và biên giới. Ông Đào Anh Tuấn, Phó Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Quảng Trị cho biết:

"Sau gần 5 năm triển khai, chương trình đã mang lại nhiều kết quả tích cực. Cụ thể, Hạ tầng thương mại vùng miền núi được cải thiện rõ rệt, nhiều điểm bán hàng mới được hình thành. Người dân dễ dàng tiếp cận hàng hóa thiết yếu, đồng thời các sản phẩm địa phương được tiêu thụ thuận lợi hơn. Thị trường hàng hóa được mở rộng, thương hiệu sản phẩm đặc trưng của Quảng Trị được quảng bá rộng rãi"./.