Cherry năc rau p’lêê ơy ta năl tước nắc “p’lêê đoọng ha manuyh ca van cha”, vêy cr’chăl pa câl chr’năp tước 500.000 đồng muy kg. Lâng bấc ngai, cherry năc ơy bơơn lêy coh mạng xã hội ha dợ bơơn k’đhơợng, bơơn cha năc pr’hăt bhlầng. Ha dợ, coh crâng ca coong chr’val Trung Khánh Vĩnh (lalăm a hay nắc chr’val Khánh Trung, chr’hoong Khánh Vĩnh ty), tỉnh Khánh Hòa, muy zr’lụ bhươn dông p’lêê cherry xoọc bhrợ bấc ngai k’juột lêy. Pazêng t’crô p’lêê đọom yêm lâng pr’họom liêm cra. Bấc t’mooi tơợp moọt lêy ooy bhươn, apêê k’juột ngoọ ađay xoọc ặt coh bhươn chr’noh coh châu Âu. Anoo Nguyễn Văn Quỳnh, t’mooi tơợ Nha Trang xay moon:  “Pa căh coh mắt cu năc p’lêê đoọm, liêm cra. Tứơc ooy đâu lêy kiêng pa bhlầng”.

Da ding ca coong tỉnh Khánh Hòa bơơn pleng k’tiếc t’đui đoọng lâng crâng g’mrâng, tran đác mát đh’hư. Đhanuôr zập c’bhuh acoon coh Raglai, T’rin, Ê Đê… xoọc ặt ma mông tơợ đanh coh đâu dzợ zư đơc bấc bhiệc bhan ty chr’năp, bh’ươr pr’hat, ch’na pr’dzăm lâng bh’rợ ty chr’năp. Nâu năc pazêng pr’đươi chr’năp đoọng pa dưr zập rau du lịch crâng đác, du lịch vel bhươl, du lịch chấc năl đhị đu cr’pân lâh.

Cr’chăl hay, tỉnh Khánh Hòa ơy pa căh bâc c’lâng xa nay đoọng pa dưr du lịch da ding ca coong. Bơr pêê pr’đươi xoọc tơợp bơơn dưr vaih lâg t’pâh t’mooi cơnh: tour đấc da ding Tà Giang, lêy đhr’luuc nhưr coh da ding Ba Cụm, tran đác Tà Gụ đhị Khánh Sơn; Công viên du lịch Yang Bay, zr’lụ nông trại Hoa Quả Sơn đhị Trung Khánh Vĩnh. Pa bhlầng, pih bhung t’viêng, tơơm chr’noh bha lầng đhị da ding ca coong căh muy zooi k’rơ bhầu pr’loọng đhanuôr z’lâh đha rựt năc dzợ t’vaih c’lâng lướt t’mêê bêl năl pa zưm bhrơ du lịch vel bhươl. T’cooh Đoàn Văn Hưởng, Giám đốc Hợp tác xã Hiệu Linh, chr’val Nam Khánh Vĩnh ( nắc chr’val Khánh Thành ahay), đoọng năl: Hợp tác xã vêy tước 90% cha nắc năc đhanuôr acoon coh Tày, Raglai. Bhiệc pa dưr du lịch vel bhươl căh muy chroi k’rong pa căh pr’đươi, văn hóa vel đong nắc dzợ zooi pa dưr dal chr’năp bh’nơơn ha rêê đhuôch, t’vaih bhiệc bhrợ lâng pa dưr dal thu nhập đoọng ha đhanuôr. “Acu bhrợ du lịch vel đong nắc pa căh pr’đươi âng đhanuôr vel đong đơ bhlầng. T’mooi tước bhươn năc lalăm bơơn chấc năl, cha p’lêê coh tơơm, ting pâh k’rang lêy tơơm cha p’lêê. Đhị bhươn cung vêy a’bóc băn axiu, ha dang t’mooi kiêng nắc ting bơơn axiu. Coh đâu vêy bấc rau bh’rợ pr’hay đoọng ha t’mooi chấc năl”.

Căh muy cherry căh cơh pih bhung, pazêng cr’noọ bh’rợ trang trại pa zưm bhrợ du lịch lâng bh’nơơn pr’đươi âng vel đong cơnh băn bé, băn a xiu, choh tơơm cha p’lêê cung xoọc ha dưr đhị bấc ooy coh da ding ca coong Khánh Hòa. Pazêng cr’noọ bh’rợ  nâu doọ k’đươi bhrợ ga mắc ha dợ nắc lêy vêy c’rơ pa zay, bhrợ têng ta nih liêm, pa bhlầng năc đăh bhrợ têng du lịch. Đhơ cơnh đêêc, đhr’năng pa dưr du lịch đhị zr’lụ da ding ca coong dzợ lưm bấc rau k’đhap k’ra tu tơợp bhrợ tơợ pr’đơợ ếp, bấc rau dzợ ta bhuch, căh zập kinh nghiệm k’đhơợng lêy lâng căh ơy vêy quy hoạch ghit liêm. Bhiệc t’pâh doanh nghiệp k’rong bhrợ dzợ m’bứi. Coh đhr’năng Khánh Hòa ơy xăl bhrợ chính quyền vel đong bơr cấp, apêê chr’val da ding ca coong vêy pr’đơợ liêm choom lâh đoọng pa ghit quy hoạch, pa zưm pa dưr du lịch vel bhươl ting c’lâng liêm choom lâng đanh mâng.

Đăh ngành nông nghiệp, bhrợ ha rêê đhuôch pa zưm lâng bhrợ du lịch  vel bhươl năc t’vaih c’lâng t’mêê đoọng ha da ding ca coong, zooi pa dưr dal thu nhập lâng k’đhơợng dzung ma nuyh bhrợ đhị vel đong. Apêê vel đong xoọc pa zưm lâng ngành chức năng bhrợ pa dưr apêê cr’noọ bh’rợ cha choh, b’băn pa zưm lâng bhrợ du lịch crâng đác; bhrợ apêê lớp pa choom bhrợ du lịch, pa choom k’rang tơơm chr’noh, băn a xiu, bhrợ zập rau pa chô bh’nơơn ha rêê đhuôch đoọng ha t’mooi lêy.

T’cooh Nguyễn Ngọc Sơn, Phó Giám đốc Sở Dân tộc lâng Tôn Giáo tỉnh Khánh Hòa đoọng năl: Đọong cr’noọ bh’rợ nâu ha dưr đanh mâng, năc pa têệt lâng bhiệc pa choom bh’rợ liêm crêê đoọng ha đhanuôr acoon coh, pa zưm zư lêy zập chr’năp văn hóa ty đanh cơnh bhiệc bhan, dân ca, bh’rợ thủ công… t’vaih chr’năp lalay đoọng ha zập zr’lụ tước, jưah ha dưr pr’ặt tr’mông đhanuôr, jưah zư lêy chr’năp văn hóa da ding ca coong. “Ha dang choom pa dưr du lịch crâng đác, du lịch vel đong pa têệt lâng k’rong câl bh’nơơn chr’noh âng zr’lụ đhanuôr acoon coh năc liêm choom pa bhlầng. Căh muy zooi pa câl bh’nơơn chr’noh dzợ zooi đhanuôr pa dưr dal c’năl tơợ bhrợ têng tước cơnh ặt ma mông, giao lưu văn hóa. Chr’năp lâh mơ năc zooi đhanuôr ơy năl xăl cr’noọ cơnh liêm choom lâh”./.

DU LỊCH KẾT HỢP TRANG TRẠI TẠI VÙNG CAO KHÁNH HÒA

Từ vùng đất từng chuyên trồng cây trái và chăn nuôi truyền thống, nay vùng miền núi tỉnh Khánh Hòa đang mở hướng đi mới: kết hợp nông nghiệp với du lịch cộng đồng. Những vườn bưởi, vườn cherry, ao cá, suối thác... đang trở thành điểm trải nghiệm sinh thái thu hút du khách.

Cherry là loại trái cây từng được mệnh danh "trái cây quý tộc", có thời điểm được bán tới 500.000 đồng một kg. Với nhiều người, cherry là hình ảnh quen thuộc trên mạng xã hội nhưng lại là loại quả hiếm khi được nhìn tận mắt, chạm tận tay. Ấy vậy mà giữa núi rừng xã Trung Khánh Vĩnh (trước đây là xã Khánh Trung, huyện Khánh Vĩnh cũ), tỉnh Khánh Hòa, một khu vườn treo trĩu quả cherry đang khiến không ít người bất ngờ. Những chùm quả căng mọng, chuyển sắc từ đỏ sẫm, ánh tím đến đen tuyền, lấp ló trong tán lá xanh, đung đưa theo gió núi. Nhiều du khách lần đầu bước vào khu vườn đã phải dừng lại thật lâu, ngỡ như đang đứng giữa khung cảnh miền ôn đới châu Âu. Anh Nguyễn Văn Quỳnh, du khách đến từ Nha Trang chia sẻ: “Ấn tượng đầu tiên là quả đỏ mọng, nhìn rất tươi. Cảm giác tràn đầy sức sống và thích thú vô cùng”.

Miền núi tỉnh Khánh Hòa được thiên nhiên ưu đãi với cảnh quan hùng vĩ, nhiều thác nước hoang sơ, suối trong mát lành. Cộng đồng các dân tộc Raglai, T’rin, Ê Đê... sinh sống lâu đời tại đây còn lưu giữ nhiều lễ hội truyền thống, làn điệu dân ca, món ăn đặc sản và nghề thủ công. Đây là những chất liệu quý giá để phát triển các sản phẩm du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, du lịch mạo hiểm đặc trưng vùng cao.

Thời gian qua, tỉnh Khánh Hòa đã ban hành nhiều chủ trương nhằm phát triển du lịch miền núi. Một số sản phẩm bước đầu được hình thành và thu hút khách như: tour leo núi Tà Giang, săn mây trên đỉnh Ba Cụm, thác Tà Gụ ở Khánh Sơn; Công viên du lịch Yang Bay, khu nông trại Hoa Quả Sơn ở Trung Khánh Vĩnh. Đặc biệt, bưởi da xanh, cây trồng chủ lực ở miền núi không chỉ giúp hàng ngàn hộ thoát nghèo mà còn mở ra hướng đi mới khi kết hợp làm du lịch cộng đồng. Ông Đoàn Văn Hưởng, Giám đốc Hợp tác xã Hiệu Linh, xã Nam Khánh Vĩnh (trước đây là xã Khánh Thành), cho biết: Hợp tác xã có tới 90% thành viên là đồng bào dân tộc thiểu số như Tày, Raglai. Việc phát triển mô hình du lịch cộng đồng không chỉ góp phần quảng bá sản phẩm, văn hóa địa phương mà còn giúp nâng cao giá trị nông sản, tạo thêm việc làm và tăng thu nhập cho người dân. “Mình làm du lịch cộng đồng chủ yếu là để quảng bá sản phẩm của địa phương. Du khách đến vườn thì trước hết là được trải nghiệm, ăn bưởi tại chỗ, rồi có thể tham gia chăm sóc cây bưởi. Ở vườn cũng có ao, hồ nuôi cá, nếu khách có nhu cầu thì được trải nghiệm bắt cá. Nói chung là có rất nhiều hoạt động để khách tham quan và trải nghiệm”.

Không chỉ cherry hay bưởi, những mô hình trang trại kết hợp du lịch với sản phẩm địa phương như nuôi dê, nuôi cá suối, trồng cây ăn trái cũng đang phát triển tại nhiều nơi ở miền núi Khánh Hòa. Những mô hình này không đòi hỏi quy mô quá lớn, nhưng cần sự kiên trì, đầu tư bài bản, nhất là trong cách làm du lịch. Tuy nhiên, quá trình phát triển du lịch ở khu vực miền núi vẫn gặp nhiều khó khăn do xuất phát điểm thấp, hạ tầng còn yếu, thiếu kinh nghiệm quản lý và chưa có quy hoạch tổng thể rõ ràng. Việc thu hút doanh nghiệp đầu tư chiến lược còn hạn chế. Trong bối cảnh Khánh Hòa đã chuyển sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp, các xã miền núi có điều kiện thuận lợi hơn để chủ động quy hoạch, phối hợp phát triển du lịch cộng đồng theo hướng hiệu quả và bền vững.

Từ góc độ ngành nông nghiệp, mô hình nông nghiệp kết hợp du lịch đang mở ra hướng đi mới cho vùng miền núi, giúp nâng cao thu nhập và giữ chân lao động tại chỗ. Các địa phương đang phối hợp với ngành chức năng xây dựng các mô hình trồng trọt, chăn nuôi kết hợp du lịch sinh thái; tổ chức các lớp tập huấn kỹ năng làm du lịch, hướng dẫn chăm sóc cây trồng, nuôi cá, chế biến sản phẩm nông nghiệp phục vụ khách tham quan.

Ông Nguyễn Ngọc Sơn, Phó Giám đốc Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Khánh Hòa cho biết: để mô hình này phát triển bền vững, cần gắn với việc đào tạo nghề phù hợp cho đồng bào dân tộc thiểu số, lồng ghép bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống như lễ hội, dân ca, nghề thủ công… tạo nét riêng cho mỗi điểm đến, vừa phát triển kinh tế, vừa giữ gìn bản sắc vùng cao. “Nếu phát triển được các mô hình du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng gắn với tiêu thụ nông sản của vùng đồng bào dân tộc thiểu số thì sẽ rất hữu ích. Nó không chỉ giúp tiêu thụ sản phẩm mà còn giúp bà con nâng cao kỹ năng sống – từ lao động sản xuất đến kỹ năng xã hội, giao tiếp, giao lưu văn hóa. Quan trọng là giúp bà con thay đổi tư duy, thay đổi nhận thức một cách tích cực”./.