Tơợ choh sầu riêng, bâc pr’loọng đong âi choh biệt thự, câl xe ô tô, k’rang ca coon anại học hành, k’rong bhrợ pa dưr nang chr’noh lâng nâu câi dzợ pa chăp tươc bhrợ du lịch p’têêt lâng apêê tơơm chr’noh “tỷ đô” n’nâu:

Bâc t’ngay c’xêê 9 lịch sử,  truih c’lâng bhlâng moot vêêl Jung lâng apêê p’lêêh bha nụ đha nuôr ma mông coh chr’val Krông Pắc, tỉnh Đắk Lắk cờ bhrôông x’mănh rơơc bhưưng ang t’păr đhị đhí. N’đăh x’ría vêêl, coh zr’lụ ha rêê bhưah 2,5 ha, anoo Y Thơm Niê đh’rưah lâng k’điêl lâng apêê ma nưih pa bhrợ xooc trơ vâng t’coó, t’căt đợ p’lêê sầu riêng đoọm. Y Thơm xay moon muy hun nang chr’noh bơơn ca conh ca căn chiêm đoọng, mơ dzợ năc âng diic điêl k’rong k’bơơch, bhrợ pa dưr tơợ apêê hân noo sầu riêng l’lăm. Xooc, cơnh lâng 460 t’nơơm sầu riêng zâp ruuh, muy hân noo bhrợ pr’loọng đong bơơn 40 - 45 tấn p’lêê, căh dap mơ âi đươi dua năc dzợ bơơn k’rong 1,5 - 1,8 tỷ đồng. Anoo Y Thơm bhui har, pa chô zên tơợ sầu riêng apêê c’moo ha nua zooi pr’loọng đong bơơn choh biệt thự lâh 4 tỷ đồng lâng câl ô tô k’noọ 2 tỷ đồng.

“Nang chr’noh đong cu vêy 2,5 ha lâng t’mêê bơơn pêêh lâh 50 t’nơơm sầu Ri6 bơơn lâh 8 tấn, bơơn pa câl 165 ưc đồng. Ha dợ ooy sầu riêng Dona năc vêy dâng lâh 400 t’nơơm, lâng 2/3 âi bơơn pêêh, lâng c’moo đâu đong cu k’dâng bơơn pa chô lâh 35 tấn. Xooc nang chr’noh cu công căh âi t’đang moon apêê tươc lêy nang chr’noh đoọng câl. Cơnh lâng đhr’năng thị trường cơnh c’moo đâu lâng p’lêê coh nang chr’noh, a cu choom moon chr’năp 50.000 đồng/kg”.

Đha nuôr vêêl Jung coh chr’val Krông Pắc âi vêy k’noọ 1 thế kỷ âi choh bhrợ cà phê, tơợ bêl đồn điền CADA bơơn ma nưih Pháp bhrợ pa dưr coh cr’chăl moot đơợ đươn g’luh 2 (1929 -1933). N’đhơ cơnh đêêc râu ca van ca bhố năc muy la lua tươc tơợ apêê c’moo 2005, bêl đha nuôr ting xơợng râu p’too moon âng doanh nghiệp, nhà nước, choh c’chăl liêm choom tơơm sầu riêng đ’đong rơơc lâng cr’liêng k’tứi. Tơơp choh lêy liêm choom pr’đhang bh’rợ sầu riêng c’chăl cà phê coh veêl Hung lâng n’đhơ lâng prang chr’val Krông Pắc đhị đâu đanh 20 c’moo, âi bhrợ pr’đơợ pa dưr ha ngành hàng tỷ đô coh zr’lụ choh sầu  riêng ga măc bhlâng Việt Nam. Amoó H’Oanh Ayun 42 c’moo, muy cha năc ca van ca bhố coh vêê Jung đoọng năl, râu dưr ca van âng zâp đong coh đâu zêng năc bh’nơơn âng loom pân xơợng, pân bhrợ lâng pân tr’xăl t’mêê:

“Bêl cà phê ha tộ chr’năp moot c’moo 2004 năc pr’ăt tr’mông căh muy pr’loọng đong cu zr’năh k’đhap, năc pa zêng vêêl Jung zêng mr’cơnh. Bơơn Công ty Cà phê Phước An đoọng xa nay t’xăl, choh c’chăl tơơm sầu riêng coh nang cà phê cơnh lâng apêê pr’loọng đơp khoán, pr’loọng đong cu công ting pa choom, bhrợ têng coh ha rêê đay. Tơợ c’moo 2015 đăn ooy đâu, pa chô yêm têêm tơợ sầu riêng âi zooi azi choh đong, câl ô tô, bhrợ t’bhưah p’xoọng nang chr’noh lâng vêy pr’đơợ băn ca coon cha học liêm ta nih”.

Vêêl Jung t’ngay đâu bơơn lêy bâc đong biệt thự ga măc ga mai c’chăl lâng apêê đong đh’rơơng âng đha nuôr, xe ô tô đơc coh ca rum đong. T’cooh vêêl Y Nút Niê, 81 c’moo, pa bhlâng hâng hơnh ooy râu tr’xăl coh vêêl đong đay:

“Dha nuôr vêêl Jung nâu câi ca van ca rơ đươi choh sầu riêng, cà phê. Apêê pr’loọng đong vêy râu cha râu đơc, choh đong ga măc ga mai lâng câl ô tô bâc bhlâng. Acu xay truih p’too moon đha nuôr năc ma năl zư đơc đhr’niêng bh’rợ, đhi noo đoàn kết muy loom ting Đảng, xơợng đươi xa nay Nhà nước, t’bhlâng pa dưr cà phê, sầu riêng lâh mơ dzợ. Pr’ăt tr’mông ca bhố ngăn năc vêêl công đoàn kết lâh, đh’rưah bhrợ pa dưr vêêl ca bhố ca văn lâh mơ”.

T’cooh Nguyễn Đoàn, Phó Chủ tịch UBND chr’val Krông Pắc đoọng năl, vêêl Jung lâng Jung - 2 xooc vêy 510 pr’loọng cơnh lâng 2.400 cha năc, k’noọ 90% năc đha nuôr Êđê. 2 vêêl n’nâu năc đhêêng vêy lâh 500 ha k’tiêc bhrợ têng, n’đhang năl cơnh choh cà phê lâng sầu riêng, bâc pr’loọng coh 2 vêêl âi dưr vaih “tỷ phú” cơnh lâng pa chô zên tơợ bơr pêê ha riêng ưc tươc k’tỷ đồng. dzang cr’chăl pa dưr t’mêê, chr’val vêy k’rong bhrợ pa dưr chr’năp pr’đơc sầu riêng Krông Pắc, đh’rưah lâng pa dưr du lịch crâng đac, vêêl bhươl p’têêt lâng tơơm “tỷ đô”, pa dưr k’kir ha rêê đhuôch chr’năp đoọng pa dưr nhâm mâng apêê vêêl bhươl:

“Vêêl Jung lâng Jung -2 vêy đợ tơơm sầu riêng ga măc năc chr’val xooc p’too moon bhrợ pa dưr zr’lụ du lịch crâng đac đoọng đơơng âng t’mooi tươc la lêy cha ơh đhị apêê nang chr’noh. UBND chr’val công âi vêy râu k’đươi zươc zooi đoọng zên tơợ apêê bh’rợ xa nay cr’noọ cr’niêng k’tiêc k’ruung đoọng bhrợ bhr’lâ đợ đhr’nong đong đh’rơơng âng đha nuôr Êđê, pa dưr du lịch vêêl bhươl, đơc đoọng k’kir ha lang t’tun”.

Cơnh lâng c’lâng lươt liêm ta nih, sầu riêng vêêl Jung căh muy đơơng chô ca bhố ngăn ha đha nuôr năc dzợ vêy p’rơơm dưr vaih pr’đơc chr’năp tân đôr ch’ngai. Đh’rưah lâng c’leh đhr’niêng bh’rợ liêm pr’hay âng Êđê, apêê vêêl Jung công vêy năc đhị tươc liêm pr’hay đoọng t’mooi zâp n’đăh tươc chơơc la lêy, t’bơơn năl đhị muy đhăm k’tiêc rang bazan xooc tr’xăl ting t’ngay./.

BUÔN TỶ PHÚ TRÊN VÙNG ĐẤT ĐỎ BAZAN

Nhờ thiên nhiên ưu đãi nguồn đất đỏ Bazan màu mỡ cùng sự cần cù chịu khó của bà con Ê Đê trong trồng cà phê và đặc biệt là sầu riêng, buôn Jung, xã Krông Pắc, tỉnh Đắk Lắk đã trở thành một trong những buôn có thu nhập cao nhất tỉnh. Từ trồng sầu riêng, nhiều gia đình đã xây biệt thự, sắm xe hơi, lo cho con cái học hành, tái đầu tư vườn rẫy và nay còn hướng tới làm du lịch gắn với loại cây “tỷ đô” này

Những ngày tháng 9 lịch sử, dọc trục đường chính buôn Jung và các ngõ xóm ở xã Krông Pắc, tỉnh Đắk Lắk cờ đỏ sao vàng rực rỡ tung bay trong gió. Phía cuối buôn, trên khu rẫy rộng 2,5 ha, anh Y Thơm Niê cùng vợ và các nhân công tất bật gõ, cắt, thu tỉa những quả sầu riêng chín bói. Y Thơm chia sẻ một phần vườn cây được cha mẹ chia cho, phần còn lại do vợ chồng dành dụm, tái đầu tư từ những vụ sầu riêng được mùa. Hiện với 460 cây sầu riêng các lứa, mỗi vụ gia đình thu được 40 - 45 tấn quả, trừ chi phí lãi 1,5 - 1,8 tỷ đồng. Anh Y Thơm phấn khởi, thu nhập từ sầu riêng những năm qua giúp gia đình xây được biệt thự hơn 4 tỷ đồng, và mua ô tô gần 2 tỷ đồng.

“Vườn nhà mình có 2,5 ha và vừa mới thu hơn 50 cây sầu Ri6 được hơn 8 tấn, bán được 165 triệu đồng. Còn về sầu riêng Dona thì có khoảng trên 400 cây, và 2/3 đã cho thu, và năm nay nhà mình dự kiến thu khoảng trên 35 tấn. Hiện vườn tôi cũng chưa gọi thương lái xem vườn hay chốt giá bán. Với tình hình thị trường như năm nay và trái trong vườn, mình có thể chốt giá xô 50.000 đồng/kg.”

Bà con buôn Jung ở xã Krông Pắc đã có gần 1 thế kỷ kinh nghiệm sản xuất cà phê, từ khi đồn điền CADA được người Pháp xây dựng trong giai đoạn khai thác thuộc địa lần 2 (1929 - 1933). Nhưng sự giàu có chỉ thật sự đến từ những năm 2005, khi bà con tin theo sự vận động của doanh nghiệp, Nhà nước, trồng xen thành công cây sầu riêng cơm vàng hạt lép. Thử nghiệm thành công mô hình sầu riêng xen cà phê ở buôn Jung và cả xã Krông Pắc cách đây 20 năm, đã xây nền phát triển cho ngành hàng tỷ đô ở vùng sầu riêng lớn nhất Việt Nam. Chị H’Oanh Ayun 42 tuổi, một nông dân tỷ phú ở buôn Jung cho biết, sự vươn lên của mỗi gia đình ở đây đều là kết quả của tinh thần dám tin, dám làm và dám đổi mới:

“Khi cà phê xuống giá vào năm 2004 thì cuộc sống không chỉ gia đình chúng tôi khó khăn đâu, mà cả buôn Jung cũng vậy. Được Công ty Cà phê Phước An cho chủ trương chuyển đổi, trồng xen cây sầu riêng trong vườn cà phê đối với những hộ nhận khoán, gia đình tôi cũng học theo, áp dụng trên rẫy nhà mình. Từ năm 2015 trở về đây, thu nhập ổn định từ sầu riêng đã giúp chúng tôi xây nhà, mua ô tô, mở rộng thêm vườn tược và có điều kiện nuôi các con ăn học tới nơi tới chốn.”

Buôn Jung hôm nay nhấp nhô những ngôi biệt thự hiện đại xen với những nhà dài truyền thống,  xe hơi đậu dưới gầm sàn. Già làng Y Nút Niê, 81 tuổi, rất tự hào về những đổi thay trên quê hương mình:  

“Bà con buôn Jung giờ giàu mạnh nhờ trồng sầu riêng, cà phê. Các gia đình có của ăn của để, xây nhà mái Thái và mua ô tô nhiều lắm. Tôi tuyên truyền bà con bảo tồn văn hoá, anh em đoàn kết một lòng theo Đảng, chấp hành pháp luật của Nhà nước, tích cực phát triển cà phê, sầu riêng hơn nữa. Đời sống ấm no thì buôn cũng đoàn kết hơn, cùng nhau xây dựng buôn làng giàu mạnh hơn nữa.”

Ông Nguyễn Đoàn, Phó Chủ tịch UBND xã Krông Pắc cho biết, buôn Jung và Jung - 2 hiện có 510 hộ với 2.400 nhân khẩu, gần 90% là bà con Ê Đê. 2 buôn này chỉ có hơn 500 ha đất sản xuất, nhưng  do biết trồng cà phê và sầu riêng, nhiều hộ ở 2 buôn đã thành “tỷ phú” với thu nhập từ vài trăm triệu đến hàng tỷ đồng. Sang giai đoạn phát triển mới, xã sẽ tập trung xây dựng thương hiệu sầu riêng Krông Pắc, đồng thời phát triển du lịch sinh thái, cộng đồng gắn với cây “tỷ đô”, phát huy di sản nông nghiệp quý giá để phát triển bền vững các buôn làng:

“Buôn Jung và Jung - 2 có những cây sầu riêng cổ thụ thì xã đang định hướng xây dựng khu du lịch sinh thái để đưa khách tới tham quan tại các vườn cây. UBND xã cũng đã có đề xuất xin hỗ trợ kinh phí từ các Chương trình mục tiêu quốc gia để cải tạo, tu sửa những căn nhà dài truyền thống của bà con Ê Đê nhằm phát triển du lịch cộng đồng, để lại di sản cho con cháu đời sau.”

Với hướng đi bài bản, sầu riêng buôn Jung không chỉ mang lại no ấm cho người dân mà còn hứa hẹn trở thành thương hiệu vươn xa. Cùng với bản sắc văn hoá Ê Đê giàu sức sống, các buôn Jung cũng sẽ là điểm đến hấp dẫn để du khách trong và ngoài nước tìm về, trải nghiệm một vùng đất đỏ Bazan trù phú đang đổi thay từng ngày./.