Pr’loọng đong anoo Cơ Lâu Ba ặt vel Ra Ê nắc manuyh bhrợ cha choom bhlầng tơợ bấc c’moo đâu đhị chr’val Sông Kôn đươi vêy băn a’ọc tăm pa zưm lâng bhươn chr’noh, choh keo. Tơợ cr’noọ bh’rợ nâu, zập c’moo pr’loọng đong anoo vêy pa chô lâh 250 ức đồng.

Anoo Cơ Lâu Ba truih, c’moo 2019, anoo k’rong 100 ức đồng, k’rong bhươn đong âng pr’lọong đoọng băn a’ọc lai. Nâu năc đợ zên âng diic điêl anoo k’rong tơợpa câl 3 hécta keo. Anoo Ba truih, tơợ ơy pa choom đăh b’băn, anoo câl 01 p’nong a’đhăh bhong chô pa trơơi m’ma lâng 01 p’nong a’ọc tăm m’ma âng vel đong. Bơr pêê c’xêê, a’ọc ơy rưah k’zệt p’nong coon m’ma. Lêy bh’nơơn liêm choom, anoo quyết định t’bhưah zr’lụ băn, vêy cr’chăl băn tước 5 p’nong a’ọc căn rưah lâng 2 p’nong bhong.

Anoo Cơ Lâu Ba dap  lêy, 1 p’nong a’ọc căn rưah 2 ruh/c’moo vêy mơ 20 p’nong coon k’tứi, lâng 5 p’nong a’ọc r’rưah nắc vêy 100 p’nong coon m’ma zập c’moo. Căh vêy manưih k’rang băn nắc đong anoo đơc 30 p’nong băn, mơ dzợ pa câl đoọng ha đhanuôr băn pa trơơi m’ma tơợ 1 – 1,5 ức đồng/p’nong. Lâh mơ, pr’loọng anoo dzợ choh prí, tơơm cha p’lêê, rơ veh, pêch a bóc băn a xiu, băn a tưch a đha, jưah vêy ch’na pr’dzăm ha pr’loọng đong  jưah vêy rau đoọng pa câl t’bơơn pa xoọng thu nhập.

Anoo Cơ Lâu Ba bhui har xay moon, lâng zên pa chô mơ 250 ức đồng zập c’moo căh ơy dal ha dợ ơy zooi pr’ặt tr’mông âng đong anoo tệêm ngăn. Anoo cung rơơm đhanuôr coh zr’lụ pa zay bhrợ cha pa dưr pr’ặt tr’mông liêm choom lâh mơ. "Băn a’ọc lai doọ lâh k’đhap zr’năh, k’rong zên băn doọ bấc, ch’a ơy vêy tơợ ha rêê cơnh clang, a’rong, prí… Năc pa sạch c’rọol băn hớ ặ, đác liêm sạch, cha groong cr’ay pr’luh pa ghit. Cơnh lâng bhrợ ha rêê nắc băn a’ọc liêm choom lâh mơ. A cu pa chăp xơợng lêy t’bhưah băn n’hau dzợ đoọng liêm choom lâng vêy pa chô bh’nơon dal lâh” - Anoo Cơ Lâu Ba đoọng năl. 

C’moo 2022, pr’loọng đong anoo Bnươch Grư lâng 66 pr’loọng đhanuôr Cơ Tu đhị vel Bhơ Hôông choh tơơm k’nhí tăm tơợ rau zooi m’ma âng chr’val Sông Kôn. Pr’loọng đong amoó bơơn vêl đong đoọng 50kg m’ma k’nhí tăm xang năc tơợp choh đhị ha rêê bhưah 2 sào. Đươi choom choh bhrợ cơnh pa choom âng cán bộ khuyến nông, bhươn k’nhí tăm âng pr’loọng đong dưr liêm, doọ vaih pr’luh.

Amoó Bnướch Grư đoọng năl, tơợ a hay đhanuôr Cơ Tu năc lêy tơơm k’nhí nâu cơnh muy rau za nươu tu cơnh đêêc buôn choh đhiêr bhươn đong căh cợ choh coh ha rêê. Đhơ cơnh đêêc, đhanuôr choh m’bứi, la leh zập đươi coh đong, tu cơnh đêec nắc căh vêy pa chô chr’năp dal. Tơợ bêl bơơn vel đong xay moon đoọng, pa choom cơnh choh, k’rang lêy nắc tơơm k’nhí tăm nâu ơy pa chô kinh tế dal lâh đoọng ha bấc pr’loọng đhanuôr. Cơnh lâng chr’năp pa câl mơ 8.000 đồng/01kg k’nhí t’mêê, 2 sào k’nhí tăm âng pr’loọng vêy pa chô 40 ức đồng.

Amoó Bnươch Grư đoọng năl, lêy hr’năp kinh tế dal, pr’loọng amoó nắc ơy choh t’bấc, t’bhưah đhăm choh k’nhí nâu lâng xoọc đương pay bh’nơơn g’luh t’tun:“Azi bơơn apêê pa choom cơnh choh bhrợ, k’rang lêy, pr’loọng đong zi lâng đhanuôr coh đâu zêng bhrợ crêê cơnh apêê cán bộ pa choom đoọng. bêl choh năc z’lâc k’tiếc, bhôông k’tiếc ting hân luung. Tơợ bêl choh mơ bơr pêê c’xêê nắc ziic bhơi đoọng k’nhí ha dưr. Cr’chăl choh nắc muy c’moo choom pêch pay a pul. Tơơm k’nhí tăm chăt vaih liêm choom bhlầng cơnh lâng k’tiếc k’bunh coh đâu, pa bhlầng mắc k’tiếc pha chuôh. Lêy choh lâng tơơm rau lơơng nắc choh tơơm nâu đoo liêm buôn lâh lâng pa chô bh’nơơn dal lâh”.

Chr’val Sông Kôn, thành phố Đà Nẵng vêy lâh 2.200 pr’loọng đhanuôr, bấc bhlầng nắc manuyh Cơ Tu. Pr’ặt tr’mông âng đhanuôr g’nưm tơợ bhrợ ha rêê đhuôch, b’băn la leh lâng bhrợ cha tơợ crâng, đợ pr’loọng đha rựt pay 42,30% Ting cơnh t’cooh Đỗ Hữu Tùng, Chủ tịch UBND chr’val Sông Kôn, cơnh lâng vel đong da ding ca coong, chr’val ta luôn năl ghit bhiệc b’băn, ch’choh năc đoo c’lâng ha dưr bha lầng. Tơợ zập xa nay bh’rợ, dự án zooi bhrợ cha, ting t’ngay bấc pr’loọng ơy xăl tơơm chr’noh bh’năn băn, kinh doanh dịch vụ… pa chô  bh’nơơn pr’ặt tr’mông dal lâh mơ.

Xọoc đâu, prang chr’val Sông Kôn vêy lâh 100 bhươn vêy pa chô bh’nơơn tơợ 200-400 ức đồng, coh đêêc 58 cr’noọ bh’rợ kinh tế bhươn tông bơơn zooi ting Nghị quyết số 35 âng HĐND tỉnh Quảng Nam (ty). T’cooh Đỗ Hữu Tùng đoọng năl, cr’chăl tước đâu, chr’val năc p’loon tơợ pr’đơợ xa nay bh’rợ âng k’tiếc k’ruung zooi đhanuôr xăl tơơm chr’noh, bh’năn băn liêm chooml zooi kỹ thuật, m’ma băn, choh; t’vaih pr’đơợ vặ zên t’đui đoọng cung cơnh chấc lêy thị trường pa câl tệêm ngăn đoọng ha đhanuôr.

“Nghị quyết Đại hội Đảng bộ chr’val Sông Kôn g’luh I, nhiệm kỳ 2025 – 2030 moon đơc nắc pa xiêr đợ pr’loọng đha rựt tơợ 5%/c’moo năc a têh; pa zay tước x’rịa nhiệm kỳ 2030, pa chô ting cha nắc ma nuyh nắc 45 ức đồng. Đoọng bơơn bh’nơơn nâu nắc chr’val Sông Kôn t’bhlầng bh’rợ xay moon, k’đươi t’pah đhanuôr xăl cơnh bhrợ cha đoọng pa chô bh’nơơn dal lâh. Coh đêêc, vel đong pap ghit tước pa dưr zập rau tơơm cha p’lêê, cơnh sầu riêng, măng cụt, pa neh Thái; t’pâh đhanuôr choh za nươu coh gâm crâng cơnh sâm ba kich, đẳng sâm, quế, k’nhí, a hứ lâng choh n’loong pay bha lầng ga măc đoọng zư lêy môi trường. Jưah lâng đêêc, t’bhlầng bh’rợ đhanuôr bhrợ cha, kinh doanh choom, pa dưr c’rơ tơợp bhrợ cha coh đhanuôr, pa bhlầng nắc pr’loọng dzợ p’niên” - T’cooh Đỗ Hữu Tùng đoọng năl. 

Năl p’loon tơợ zên vặ t’đui đoọng, zooi bhrợ têng cha, đươi dua pr’đơợ âng pleng k’tiếc… choom lêy đhanuôr da ding ca coong thành phố Đà Nẵng xoọc r’dợ xăl cơnh bhrợ têng cha đoọng pa dưr pr’ặt tr’mông pr’loọng đong, pa dưr ca van. Tơợ đêêc, chroi k’rong pa xiêr đợ pr’loọng đha rựt, r’dợ pa dưr dal pr’ặt tr’mông, pa dưr vel đong ting k’bhộ ngăn, bhui har./.

Chuyển đổi cây trồng, vật nuôi hướng làm giàu bền vững của người miền núi

Những năm gần đây, đồng bào miền núi, vùng cao thành phố Đà Nẵng đã có nhiều đổi thay trong nếp nghĩ, cách làm kinh tế. Những mảnh đất khô cằn, kém hiệu quả đã được bà con chuyển đổi sang các loại cây trồng phù hợp, kết hợp chăn nuôi khoanh vùng, mang lại hiệu quả kinh tế cao, giảm nghèo bền vững.

Gia đình anh Cơ Lâu Ba ở thôn Ra Ê là điển hình làm kinh tế giỏi nhiều năm ở xã Sông Kôn nhờ nuôi heo đen kết hợp làm vườn và trồng rừng. Từ mô hình kinh tế tổng hợp này, mỗi năm gia đình anh có nguồn thu hơn 250 triệu đồng.

Anh Cơ Lâu Ba kể, năm 2019, anh đầu tư 100 triệu đồng, khoanh vùng khu vườn đồi của gia đình để nuôi heo giống lai. Đây là số tiền vợ chồng anh tích góp được từ thu hoạch 3 héc ta keo ven đồi. Anh Ba cho biết, sau khóa tập huấn về chăn nuôi, anh mua 01 con heo đực rừng về phối giống với 01 con heo bản địa. Sau vài tháng, heo nái sinh sản gần chục con giống. Thấy hiệu quả, anh quyết định mở rộng quy mô chăn nuôi, có thời điểm phát triển tới 5 con heo mẹ và 2 con đực giống.

Anh Cơ Lâu Ba nhẩm tính, bình quân một heo mẹ đẻ 2 lứa/năm cho 20 con giống, với 5 con heo nái sẽ cho 100 con heo giống mỗi năm. Ít nhân công nên nhà anh chỉ giữ lại 30 con heo giống nuôi thương phẩm, còn lại bán giống cho bà con với giá từ 1-1,2 triệu đồng/con. Ngoài ra, gia đình anh còn trồng chuối, cây ăn quả, rau màu, đào ao nuôi cá, nuôi gia cầm vừa tạo nguồn thực tại chỗ, vừa làm thức ăn chăn nuôi và bán để đa dạng nguồn thu.

Anh Cơ Lâu Ba phấn khởi, với nguồn thu hơn 250 triệu đồng mỗi năm chưa thật sự cao nhưng đã giúp cuộc sống gia đình luôn ổn định. Anh cũng mong bà con trong vùng mạnh dạn làm kinh tế để cuộc sống ngày càng tốt hơn.“Nuôi heo giống lai không quá vất vả, đầu tư ban đầu ít, thức ăn có sẵn trên nương như khoai, sắn, chuối... Chỉ cần giữ vệ sinh chuồng trại, nước sạch, phòng bệnh đầy đủ là được. So với làm rẫy, nuôi heo hiệu quả hơn nhiều. Tôi nghĩ bà con nên nuôi và mở rộng mô hình này vì nó rất phù hợp mà lại cho kinh tế cao” - Anh Cơ Lâu Ba cho biết. 

Năm 2022, gia đình chị Bnươch Grư và 66 hộ Cơ Tu ở thôn Bhơ Hôông triển khai trồng cây nghệ đen từ nguồn hỗ trợ cây giống của xã Sông Kôn. Gia đình chị được địa phương cấp 50 kg giống nghệ đen rồi trồng thử nghiệm trên 2 sào đất rẫy. Nhờ chăm bón kỹ và tuân thủ hướng dẫn của cán bộ khuyến nông, vườn nghệ đen của gia đình phát triển tốt, ít bị sâu bệnh.

Chị Bnươch Grư cho biết, lâu nay người Cơ Tu trong vùng xem cây nghệ đen như một loại thuốc nên thường trồng quanh vườn hoặc trên rẫy. Tuy nhiên, bà con chỉ trồng manh nhúm, nhỏ lẻ vừa đủ sử dụng trong nhà nên không mang lại giá trị kinh tế. Từ khi được địa phương tuyên truyền, tổ chức tập huấn kỹ thuật trồng, chăm sóc, cây nghệ đen đã mang lại kinh tế cho nhiều hộ dân. Với giá bán bình quân 8.000 đồng/01 kg nghệ tươi, 2 sào nghệ đen của gia đình cho thu nhập 40 triệu đồng.

Chị Bnươch Grư cho hay, thấy có giá trị kinh tế, gia đình chị đã nhân giống, mở rộng diện tích trồng nghệ đen và đang chờ thu hoạch vụ tiếp theo: “Chúng tôi được hướng dẫn về kỹ thuật trồng, chăm sóc, phân bón, gia đình tôi và bà con ở đây đều thực hiện đúng theo hướng dẫn của cán bộ. Khi trồng cần xới đất, tạo luống. Sau khi trồng khoảng vài tháng là làm cỏ, cần phải làm cỏ sạch để cây có thể phát triển tốt. Thời gian trồng là một năm có thể khai thác được. Cây nghệ đen rất phù hợp với thổ nhưỡng ở đây, đặc biệt là đất cát pha. Nói chung so với cây trồng khác, cây nghệ đen dễ trồng và cho hiệu quả cao hơn”. 

Xã Sông Kôn, thành phố Đà Nẵng có hơn 2.200 hộ dân, chủ yếu là đồng bào Cơ Tu. Kinh tế của bà con dựa vào làm nông nghiệp, chăn nuôi nhỏ lẻ và khai thác lâm sản, tỷ lệ hộ nghèo chiếm 42,30%. Theo ông Đỗ Hữu Tùng, Chủ tịch UBND xã Sông Kôn, là địa phương miền núi, xã luôn xác định chăn nuôi và trồng trọt là hướng phát triển kinh tế chủ lực. Thông qua các chương trình, dự án hỗ trợ sinh kế, ngày càng nhiều hộ dân mạnh dạn chuyển đổi cây trồng, vật nuôi, kinh doanh, dịch vụ… cho hiệu quả kinh tế cao.

Hiện, toàn xã Sông Kôn có hơn 100 vườn cho nguồn thu bình quân từ 200-400 triệu đồng, trong đó, 58 mô hình kinh tế vườn được hỗ trợ theo Nghị quyết số 35 của HĐND tỉnh Quảng Nam (cũ). Ông Đỗ Hữu Tùng cho biết, thời gian tới, xã tiếp tục tranh thủ nguồn lực từ các chương trình mục tiêu quốc gia hỗ trợ người dân chuyển đổi cây trồng, vật nuôi phù hợp; hỗ trợ kỹ thuật, cây con giống; tạo điều kiện vay vốn ưu đãi cũng như tìm kiếm thị trường ổn định cho nông dân. 

“Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã Sông Kôn lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030 đặt mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo từ 5%/năm trở lên; phấn đấu đến cuối nhiệm kỳ năm 2030, thu nhập bình quân đạt 45 triệu đồng/người. Để đạt được các mục tiêu này, xã Sông Kôn tăng cường công tác tuyên truyền, vận động bà con thay đổi cách làm, nếp nghĩ để xây dựng các mô hình sản xuất hiệu quả. Trong đó, địa phương chú trọng phát triển các loại cây ăn quả cho kinh tế cao, như sầu riêng, măng cụt, mít Thái; khuyến khích đầu tư trồng dược liệu dưới tán rừng như sâm ba kích, đẳng sâm, quế, nghệ, gừng và trồng rừng gỗ lớn để bảo vệ môi trường. Cùng với đó, đẩy mạnh phong trào Nông dân sản xuất, kinh doanh giỏi để lan tỏa tinh thần khỏi nghiệp, sáng tạo trong nông dân, nhất là các hộ gia đình trẻ hiện nay” - Ông Đỗ Hữu Tùng cho biết.

Biết tranh thủ nguồn vốn vay ưu đãi, hỗ trợ sinh kế, tận dụng lợi thế tự nhiên… có thể thấy đồng bào miền núi thành phố Đà Nẵng đang dần thay đổi tư duy sản xuất, để phát triển kinh tế gia đình, vươn lên làm giàu. Qua đó, góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo, từng bước nâng cao đời sống, xây dựng quê hương ngày càng ấm no, hạnh phúc./.