A moó Tơđêl Chiến ăt coh vel Pring, chr’val Chà Vàl, dử rvaih ma nưih tr’haanh choom bhrợ cha coh chr’hoong da ding ca coong Nam Giang bêl đhiêp 30 c’moo. Bâc ngai chăp hơnh a moó Chiến căh muy p’niên choom bhrợ cha, năc dzợ loom buôn tr’zooi đha nuôr coh vel đh’rưah bhrợ cha, t’bil ha ul pa xiêr đha rưt. A moó Tơđêl Chiến xay moon, coh bêl pr’zơc chr’ơh mr’đoo duur dzợ lươt học, năc a moó âi lâh pay k’díc bêl đhiêp 18 c’moo. Tr’mông tr’meh pr’loọng đong k’dic zr’năh k’đhap, zâp râu bh’rợ tr’nêng zêng muy a moó Tơdêl Chiến k’đhơợng bhrợ prang cr’chăl đanh. Bêl c’lâng c’tôch liêm buôn pr’đươi pr’dua đâc ooy zr’lụ c’noong k’tiêc ting t’ngay ting bâc, a móo Tơđêl Chiến bơơn leey bâc apêê tươc chơơc câl bh’nơơn ha rêê đhuôch âng đha nuôr, coh đêêc vêy prih ra riêt. A moó chô xay prá lâng k’dic lâng c’moo 2018, a moó quyết định choh lêy 50 bhr’lâng prí. Xang 1 c’moo choh lêy liêm choom,  pr’loọng đong a moó quyết định xăl đhăm choh ha roo dzang choh 2000 bhr’lâng prí ra riêt. A moó Chiến truih, choh prí doó lâh ga lêêh ga lêêng, đơơh bơơn pay, zâp t’ngay công vêy prí đoọng pa câl, t’ngay hắt năc pa câl bơơn 300 r’bhâu đồng, bâc năc công bơơn 500 r’bhâu đồng, bâc lâh mơ t’piing lâng choh ha roo:“Đha nuổ coh đâu bâc năc choh bhrợ đoọng cha căh lâh pa câl. Pr’ăt tr’mông ting t’ngay ting tr’xăl tu cơnh đêêc a cu t’bơơn lêy thị trường. Đươi choh prí năc zâp c’xêê công vêy zên. Pa bhlâng năc t’ngay tr’cuôl, acu pa câl 20 r’bhâu đồn/c’nuung. Nâu câi âi vêy bơơn apêê câl đơc số điện thoại, vêy prí năc t’đang apêê moot tươc nang pay câl. T’piing lâng choh tơơm chr’noh n’lơơng năc choh prí buôn lâh, doó lâh ga lêêh. Xooc đâu vêy bâc a đhi a mố ting pâh choh prí tu bâc ngai câl.”

Căh muy choh prí ra riêt, a móo Tơđêl Chiến dzợ choh 4 r’bhâu bhr’lâng chứa Kayen đoọng pa chô dâng 30 ưc đồng/hân noo. Lâh n’năc, a moó choh a tuông, a bhoo… muy hân noo bơơn pa chô lâh 60 ưc đồng. A moó Tơđêl Chiến đoọng năl, xooc pr’loọng đong a moó xooc vêy lâh 2 hecta huỳnh đàn, k’noọ 1,5 hecta keo, ha dang dap pa zêng zâp râu tơơm chr’noh, zâp c’moo pr’loọng đong a moó dzợ pa chô tơợ 120-150 ưc đồng /c’moo. Nâu đoo năc râu pa chô bâc ngai kiêng cơnh lâng đha nuôr da ding ca coong. A moó Alăng Tức, Chủ tịch Hội Liên Hiệp pân đil chr’val Chà Vàl, chr’hoong Nam Giang xay moon, căh muy bhrợ cha choom, a moó Tơđêl Chiến dzợ tr’pac z’hai bhrợ cha ha pêê pân đil n’lơơng lâng ting pâh zooi pr’loọng đong dha rưt, zooi a đhi a moó chroi đoọng zên pa đhiêr pa dưr tr’mông tr’meh. A moó công nhăc đhị zooi đoọng ha đha nuôr bơơn pa câl bh’nơơn ha rêê đhuôch cơnh lâng zên yêm têêm. Amoó Alăng Tức đoọng năl, Tơđêl Chiến năc muy coh hắt ngai choom bhrợ cha, t’bil ha ul pa xiêr đha rưt đoọng đha nuôr coh vel ma ting lêy bhrợ têng:“A moó Tơđêl Chiến z’hai t’bach coh bh’rợ tr’nêng đhị vel đong. Pa bhlâng năc ma nưih buôn tr’zooi, zooi a đhi a moó, đha nuôr coh zr’lụ đh’rưah pa dưr tr’mông tr’meh pa bhlâng choom hơnh deh. A moó Chiến pa bhlâng bhriêl g’lăng, bơơn năl thị trường đoọng pa dưr bâc pr’đhang bh’rợ liêm choom.”

Đhị apêê bh’rợ pa dưr tr’mông tr’meh- pr’ăt tr’nơt coh da diing ca coong Nam Giang, ting t’ngay ting dưr vaih bâc ngai choom bhrợ cha năc ma nưih acoon coh, chroi đoọng ha dưr dal bh’rợ tr’nêng, chr’năp âng pân đil coh pr’loọng đong, vel bhươl. A moó Tơđêl Chiến năc muy coh apêê n’năc. P’căn A rất Thị Hoa, CHủ tịch Hội liên hiệp pân đil chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam đoọng năl, cr’chăl tươc, Huyện Hội vêy t’bhlâng bhrợ pa dưr bh’rợ bhrợ cha coh pân đil, bhrợ pa dưr pr’loọng đong ca bhố ngăn; dh’rưah lâng bhrợ pa dưr râu ma mơ mr’cơnh coh pr’loọng đong, chroi đoọng bhrợ têng cr’noọ pa xiêr đha rưt đhị vel đong.“Nam Giang năc muy chr’hoong bâc đha nuôr acoon coh. Xa nay pa dưr tr’mông tr’meh, ha dưr dal chất lượng pr’ăt tr’mông a đhi a moó coh zr’lụ da ding ca coong pa bhlâng năc k’rang tươc. Cr’chăl đăn đâu, xa nay n’nâu r’dợ bơơn bhrợ pa đăn cr’chăl, coh đêêc choom dap tươc bh’rợ pân đil ting pâh pa dưr tr’mông tr’meh coh pr’loọng đong. Tr’haanh bhlâng năc pân đil da ding ca coong, c’noong k’tiêc vêy cơnh k’rơ lâh. Cơnh a moó Tơđêl Chiến âi năl p’têêt lâng apêê thị trường pay câl bh’nơơn ha rêê đhuôch âng đha nuôr đoọng pa dưr tr’mông tr’meh, đoọng lêy c’năl âng a đhi a moó âi tr’xăl./.”

Chị Chiến và các hội viên trong Chi hội Phụ nữ Pring 

Tơ Đêl Chiến phát triển kinh tế gắn với thị trường

                                                      K.Cương-Alăng Lợi

Nhạy bén nắm bắt thị trường, chị Tơ Đêl Chiến, Chi hội trưởng Chi hội Phụ nữ thôn Pring, xã Chà Vàl, huyện miền núi Nam Giang, tỉnh Quảng Nam mạnh dạn chuyển đổi diện tích vườn tạp, đất rẫy kém hiệu quả sang trồng cây chuối tiêu, cây dứa kết hợp với rau màu… cho thu nhập 120 -150 triệu đồng mỗi năm. Chị Chiến còn kết nối với các đầu mối quen thuộc hỗ trợ bà con tiêu thụ nông sản, tăng thu nhập, ổn định cuộc sống.  

Chị Tơ Đêl Chiến ở thôn Pring, xã Chà Vàl, trở thành cá nhân điển hình về phát triển kinh tế ở huyện miền núi Nam Giang ở độ tuổi 30. Chị Tơ Đêl Chiến tâm sự, trong khi bạn bè trang lứa vẫn cắp sách tới trường thì chị đã có gia đình ở tuổi 18. Kinh tế gia đình nhà chồng khó khăn khiến chị Tơ Đêl Chiến bị áp lực suốt thời gian dài. Khi hàng hóa thông thương lên vùng biên giới ngày càng nhiều, chị Tơ Đêl Chiến để  ý thấy thương lái thường tìm mua các loại nông sản của bà con, trong đó có  chuối tiêu. Chị về bàn với chồng và năm 2018, anh chị quyết định trồng thử 50 gốc chuối tiêu trong vườn. Sau 1 năm trồng thử nghiệm cho hiệu quả kinh tế cao, gia đình chị quyết định chuyển đổi diện tích trồng lúa rẫy kém hiệu quả sang trồng 2000 gốc chuối tiêu. Chị Chiến khoe, trồng chuối đầu tư ít, ngày nào cũng có chuối để bán, ngày ít thì bán được 300 ngàn đồng, nhiều thì cũng được 500 ngàn đồng, cao hơn nhiều so với trồng lúa và rau màu: “Bà con trên đây chủ yếu tự trồng tự ăn chứ ít khi thấy đồng tiền. Cuộc sống ngày càng thay đổi nên mình phải bám vào thị trường thôi. Nhờ trồng chuối mà tháng nào cũng có tiền. Nhất là ngày rằm, tôi bán với giá 20 ngàn đồng/nải đẹp. Bửa nay có mối quen rồi nên thương lái lấy số điện thoại có chuối là họ vào tận vườn mua luôn. So với trồng các loại cây khác thì trồng chuối nhàn hơn nhiều, chỉ cần đào lỗ trồng, phát sơ cỏ xung quanh là chờ đến ngày thu hoạch thôi. Hiện có rất nhiều chị em đang phát triển cây chuối tiêu vì kinh tế mang lại cao.”

Chị Tơ Đêl Chiến và bà con thu hoạch vụ mùa 

Không chỉ trồng chuối tiêu, chị Tơ Đêl Chiến còn trồng 4 nghìn gốc dứa thơm mật (dứa Kayen) cho thu nhập khoảng 30 triệu đồng/vụ. Ngoài ra chị trồng đậu, bắp…mỗi vụ thu hơn 60 triệu đồng. Chị Tơ Đêl cho biết, hiện gia đình chị đang sở hữu hơn 2 héc ta cây huỳnh đàn, gần 1,5 héc ta cây keo, nếu tính tất cả các loại cây trồng, mỗi năm gia đình chị thu nhập khoảng từ 120-150 triệu đồng/năm. Đây là khoản thu nhập mơ ước đối với đồng bào miền núi. Chị A Lăng Tức, Chủ tịch Hội LHPN xã Chà Val, huyện Nam Giang nhận xét, không chỉ làm ăn giỏi, chị Tơ Đêl Chiến còn chia sẻ kinh nghiệm làm ăn cho các hội viên phụ nữ và đỡ đầu hộ nghèo, giúp chị em góp vốn quay vòng phát triển kinh tế. Chị cũng là cầu nối giúp bà con tiêu thụ nông sản với giá ổn định. Chị A Lăng Tức cho biết, Tơ Đêl Chiến là một trong số ít gương tiêu biểu về làm kinh tế, xóa nghèo đói để bà con trong thôn, bản học tập, làm theo: “Chị Tơ Đêl Chiến rất năng nỗ trong các phong trào tại địa phương. Nhất là tinh thần sẻ chia, hỗ trợ chị em, bà con trong vùng cùng phát triển kinh tế rất đáng tuyên dương. Chị Chiến rất nhạy bén, nắm bắt thị trường để phát triển nhiều mô hình cho hiệu quả cao.”

Dứa kayen của nhà chị Chiến nặng đến 5 kg

Ở miền núi Nam Giang, tỉnh Quảng Nam ngày càng xuất hiện nhiều tấm gương điển hình về phát triển kinh tế là người DTTS, góp phần nâng cao vai trò, vị trí của phụ nữ trong gia đình, xã hội. Chị Tơ Đêl Chiến là một trong số đó. Bà Arất Thị Hoa, Chủ tịch HLPN huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết, thời gian tới, Huyện Hội tiếp tục đẩy mạnh phong trào làm kinh tế trong phụ nữ, xây dựng gia đình ấm no, hạnh phúc; đồng thời rút ngắn về bất bình đẳng giới trong gia đình, góp phần thực hiện mục tiêu giảm nghèo tại địa phương. “Nam Giang là một huyện đông dân tộc thiểu số. Vấn đề phát triển kinh tế, nâng cao chất lượng cuộc sống chị em phụ nữ hay bình đẳng giới ở vùng núi được đặc biệt quan tâm. Thời gian gần đây, vấn đề này dần được rút ngắn khoảng cách, trong đó phải kể đến vai trò phụ nữ tham gia phát triển kinh tế trong gia đình. Nổi bật là phụ nữ vùng cao, biên giới có phần nổi trội hơn phụ nữ dưới khu vực thị trấn trong phát triển kinh tế. Như chị Tơ Đêl Chiến đã linh động tận dụng các mối thu mua nông sản sạch của bà con để phát triển kinh tế, cho thấy nhận thức của chị em đã dần thay đổi./.”