Kalan Bình An, xã Bình Thạnh, huyện Tuy Phong

Kalan Bình An, xã Bình Thạnh, huyện Tuy Phong lac inem mek hu meng aval di abih dalam dom kalan di Bình Thuận ngan saong rilo yaom glaong praong gah sajarah, ilamu, brei mboh ka janih kiến trúc nghệ thuật bhap bini abap XVIII - XIX di Bình Thuận. Meng dom yaom glaong hadah krah ka sajarah ilamu, kiến trúc nghệ thuật, kalan Bình An hu Mintri Ilamu – Brei thau (urak ini lac Mintri VHTT&DL) dak hạng inem mek kiến trúc nghệ thuật pakat negar di Sarak ka 1460 thun 1996.

Harei ini, rah tapa labaih 300 thun hu mbaok, kalan Bình An jeng daok lac pasak ka bruk ilamu tâm linh, adat cambat oh kurang hu di bhap bini daok di bhum tasik pak ini. Yaok thun di inem mek rah tabiak 2 mbang ngak adat praong, lac: tế Xuân saong tế Thu di bilan 2 saong bilan 8 saka ia bulan, gam haong dom bruk ilamu bhap bini karei karei yau: hát bội, tamia lân, tamia liễn… Ini lac tuk piah ka bhap bini payua hatai jia ka sa raidiuk ginup meda saong siam mekre salamat, dom menuac urang dalam bhap bini hu pambuak talei rohim anit ranam gauk,…

Dom thun jaik di ini, kalan Bình An haong dom labik inem mek di xã Bình Thạnh, huyện Tuy Phong yau: Baha Cổ Thạch, kalan Ong Nam Hải, miếu Bà, mblang patau 7 sambo màu… lac labik dui pachreih hu rilo tuai dalam saong langiu taneh ia mai ravang iek, kakuh likau… Sa-ai Lư Quốc Bảo – 1 urang tuai mai meng tỉnh Lâm Đồng brei thau: “Dahlak bhian vaih tame Bình Thuận haong gauk gar dalam sang nao ravang me-in atau zirah ayut sahabat. Di Tuy Phong dahlak jeng hu nao tal rilo mbang. Dahlak biak takre labik ini yau ye labik mblang patau 7 sambo màu, baha Cổ Thạch, pulao Hòn Cau saong hu dom mbang vaih tame kalan Bình An. Dahlak mai tal ini piah pok likau ka sang dahlak hu prein yava khang kajap saong bruk ngak mbang hu mbuan lagaih jang.”

Ong Lê Quang Thắng, Phaok akaok mban khik ramik inem mek kalan Bình An brei thau, tuai mai ini pambuak haong padeih padei, ravang me-in, duah thau. Yaok thun hu jaik 400.000 mbang tuai mai tal ini ravang me-in, padeih padei. Min kayua baoh kalan hu padang ngak meng biak lavik nan ye urak ini daok mbaih mbaoh rilo labik: “Tuk hajan trun mboh biak huac, adei sa-ai daok pak ini duh hatai lo! Tabung haluh ia hajan sraiy tame, meyah oh pasaim veik meda ba tal chập điện, mbuan ba tal bala. Inem mek meng kan ini daok caong hu pasiam veik, kayua tuk hajan ia sraiy tame biak rilo.”

Anak bruk yau nan, dom thun jaik di ini, bruk pasiam veik inem mek hu palei sangka peih ngak, piah pasiam veik meneing saong khik ramik bruk gheih mekre di dom kalan, dalam nan hu kalan Bình An. Tui ong Hồ Công Tiền – Akaok jabat Ilamu - Brei thau huyện Tuy Phong, bruk khik ramik inem mek oh njauk lac tok hu makna dalam bruk ngak adat di bhap bini pak nan, bo daok rik daong yaih khan labik ravang me-in di tỉnh Bình Thuận: “Meng thun 1996 tal urak ini, huyện hu pok panuac likau Mintri VHTT&DL saong Sở VHTT&DL tỉnh buh jien tame ngak pasiam 2 mbang. Urak ini kiến trúc nghệ thuật di inem mek hu dom labik mbaih mbaoh ye drei samar pok panuac tagok pakat angaok brei jien ngak, piah khik hu inem mek suai lavik.”

Dalam tỉnh Bình Thuận urak ini hu 54 kalan, dalam nan hu 10 kalan hu Mintri Ilamu, Thể thao saong Du lịch dak hạng inem mek pakat negar, lac: Kalan Đức Thắng, Đức Nghĩa, Tú Luông, Lạc Đạo (Phan Thiết); kalan Bình An (Tuy Phong); kalan Đông An, Xuân An, Xuân Hội (Bắc Bình); kalan Phú Hội (Hàm Thuận Bắc) saong kalan Phước Lộc (La Gi).,, Ini lac dom baoh kalan hu rilo yaom glaong gah kiến trúc nghệ thuật, sajarah, ilamu bhap bini hadah krah saong biak karei di Bình Thuận.

Yaom lac yau nan, min anak meta brei mboh yaom lac ndung bak rilo yaom glaong hadah krah ka ilamu vật thể haong ilamu phi vật thể, min kalan jeng oh ka dui pachreih hu rilo tuai damuai mai ravang iek, Ong  Võ Thành Huy – Paok Yam ndok Sở Ilamu, Thể thao saong Du lịch tỉnh Bình Thuận brei thau, anak tal, meda jhul khang bruk peih ngak dom jalan khik ramik inem krung ilamu di bhap bini jeng yau di kalan, piah pabak bruk ngak adat di bhap bini daok pak nan, pabak ka bruk roh duah saong patagok prein dui pachreih tuai damuai mai tal: “Dalam tuk padang ngak, pambuak pagam dom tour, dom jalan du lịch di palei dalam tukvak anak tal, kol dahlak daok hu jalan peih ngak siam janih du lịch ravang iek inem mek saong adat cambat ilamu bhap bini di dom kalan hu angan pambuak haong dom labik du lịch ilamu saong adat cambat hu angan dalam tỉnh, maong ini lac pandap du lịch ilamu biak hu prein dui pachreih tuai dalam saong langiu taneh ia mai tal.”

Lingiu dom tour, dom jalan ravang iek pambuak haong dom adat, dom agama karei piah dui pachreih tuai mai tal, yau ye: kalan Bình An – kalan Ong Nam Hải - baha Cổ Thạch – mblang patau 7 sambo màu, hòn Cau… di Tuy Phong, Sở Ilamu Thể thao Du lịch tỉnh Bình Thuận brei thau, di Bắc Bình jeng meda padang hu dom jalan ravang iek yau ye kalan Đông An - kalan Pô Nít – Pasak parang iek ilamu Chăm - kalan Xuân An - kalan Xuân Hội - kalan Pô Klong Mơh Nai. Di ban sit Phan Thiết, meda pambuak pagam dom labik yau: sang bac Dục Thanh - kalan Tú Luông - kalan Đức Thắng – baha amuk Đức Sanh - Dinh Vạn Thủy Tú - baha Phật Quang – bimaong tháp Pô Sah Inư… Dom tour, dom jalan nan meda ngak hu kayua nyu daok di dom labik jalan mbuan nao mai. Meyah hu peih ngak siam, nyu meda rik daong khik ramik saong patagok yaom glaong inem krung kalan di Bình Thuận./.

Urang lang: Jasi – 22/12