Daoh Akayat daok ieu lac daoh Khan, lac Hri, Ot Ndrông, atau H’mon… tui panuac ieu di yaok bangsa karei di gauk. Yaok akayat jeng ndung bak dom bruk praong rah tabiak pambuak tal bangsa, brei thau dom jayah di dom anh hùng buh prein khik caga puk palei, mesruh pacang kol kanjah jhak. Dom menuac dalam akayat oh lac sa urang halei, bo nyu brei mboh ka hatai caong di abih bhap bini, ka dom bruk dang tagok mesruh piah ba mai siam mekre, salamat. PGS.TS Buôn Krông Tuyết Nhung, sang bac Đại học Tây Nguyên brei thau: akayat brei mboh ka sajarah cakrok bangsa haong dom talei rohim pambuak bruk rilo gah. “Yaok akayat hu khan sa dalikan pambuak tal rilo kadha. Hu akayat khan ka bruk mesruh metak, yasa bộ lạc, bộ tộc. Hu akayat khan ka bruk lakhah caga, bruk ngak mbang, pala drak atau brei mboh ka adat cambat, tanarakun. Saong abih di nyu lac yau brei ka kol drei hu mboh di anak meta raidiuk di dom bangsa daok di Tây Nguyên.”

Yaok akayat lac sa dalikan atah. Meyah vak veik ginup abih ye sa akayat meda atah 3.000 – 4.000 ayat, jeng meda hu akayat atah tal yaok pluh rabau ayat. Karei jang akayat di rilo taneh ia karei angaok dunya, akayat Tây Nguyên hu khik piah dalam akaok sahneng di nghệ nhân saong patoa veik ka bhap bini meng cambuai tapa dom mbang pataom mbaok bhap bini. Thạc sĩ Nguyễn Quang Tuệ, Akaok jabat khik ramik ilamu, Sở Ilamu  - Thể thao saong Du lịch tỉnh Gia Lai brei thau: “Bhap bini Tây Nguyên oh hu akhar haroh, oh hu tapuk. Taong abih janih meda cih vak ye mikva njauk pandar tal akaok sahneng. Saong akayat lac sa dalam dom gilang ndung bak taong abih dom “tri thức” atau dom kadha brei thau ka sajarah, ka ilamu, ka raidiuk di bhap bini. Nan ye akayat hu labik dang biak praong dalam raidiuk di urang Tây Nguyên.”

Asal di akayat lac dom panuac daoh khan, javap jalei, ndom menyai samar drah tui bruk, tui labik saong tui akaok sahneng mboh di urang daoh khan. Urang mek bruk “so sánh, nhân hóa, ước lệ” piah ngak brei hadah tagok hatung hatian, bruk naih gheih di menuac hu daoh khan, ngak jeng sa bruk ginreih dalam akayat, ngak brei urang pang yau hu daok dalam labik nan haong dom menuac hu khan tal. Urang roh duah ilamu bhap bini Linh Nga Niê Kđăm mboh lac, meng bruk sahneng duah biak gheih di nghệ nhân hu ngak jeng dom kadha daok miat dalam bhap bini. “Nan lac dom tiểu thuyết meng ariya biak gheih, lac sa gilang ilamu meng cambuai biak gheih di urang Tây Nguyên, nyu hu makna biak praong gah nghệ thuật, văn vần, bruk sahneng duah di dom urang daoh khan jeng lac biak gheih. Akayat Tây Nguyên lac sa inem krung biak gheih, mekre saong biak rilo janih.”

Dom nghệ nhân daoh khan akayat lac dom gilang daok diuk, rik daong khik piah dom yaom glaong oh hu hagait duk hu di urang Tây Nguyên. Langiu di hatai sahneng hadah krah meng po pajeng, nghệ nhân brei thau cambaih adat cambat tanarakun, brei hu ilamu meng daoh khan hu. Kayua asal kadha di akayat lac dom anek menuac gheih ghang, dom anh hùng di bangsa, lac bruk hadah mbaok mata di bhap bini saong hu bhap bini iek praong, iek glaong. Kayua yau nan ye, akayat hu maong lac “bách khoa toàn thư” di sa bangsa./.