Tok khin Meng sa baoh phone jak krah, atau computer hu pagam internet, taih baoh akhar “Ka Thuân Minz”, ye khaol drei meda hu mboh rilo rilo kadha meyaih khan ka angan je jih dalah ngan haong rilo sambo karei di gauk, biak mek meta. Nan lac sa angan je mek hu giai Nhì dalam mbang pakacah peih bruk ngak mbang salih bahrau hadah krah tinh Lam Ndong thun 2024. Po menyim jih dalah Ka Thuân Minz nan lac anai kamei urang K’Ho angan lac Ka Thuân, Mbi thu Chi đoàn Dam dara palei 5, xã Hòa Ninh (Lam Ndong).

Ka Thuân brei thau, labik ngak urak ini hu 5 urang hu mbaok ngak tapak saong dom labik panduan ba caik pandap. Gam haong bruk panduan ba caik pandap tapa dom jalan ngak meng kan mai, jih dalah daok hu meyaih khan saong panduan ba rilo tapa internet. Ndap nda jih dalah pablei tabiak meng akaok thun tal ini tagok jaik dua mbang dut haong thun dahlau, dalam nan khan srok piah nao ma-in meblah jaik 70%: “Jih dalah oh daok lac sa janih khan ao angui cuk bhian harei, blaoh harei ini jih dalah hu ngak tabiak jeng dom janih pandap panda, pabak tui hatai caong khin di urang pandar. Dom urang ngak tabiak hu pandar jih dalah piah ngak tabiak dom janih pandap panda biak mbuan laghaih saong biak karei yau mbop buh jien, kadung teik, katap tuan, karavat … Mbluak di nan, harei ini, jih dalah di khaol dahlak daok hu pandar piah jik khan ao brei ka anek saih cuk dalam sang bac”.

Bruk sami samar naik gheih, hadah krah dalam bruk ngak tabiak saong pablei salih jih dalah di Ka Thuân oh lac tok pabak hatai caong khin di tuai damuai, ba mai yaom jien mek tame bo daok ngak brei pambak prong janih ilamo siam gheih saong biak karei di dom bangsa takik tapa khan ao jih dalah, abih dalam nan di nyu lac ngan haong rai rah dam dara ranaih.  

Sambo mau jih dalah dom bangsa takik di Tay Nguyen biak rilo janih saong biak karei. Di puk Bu Dak, xa tapain negar Thuan An, tinh Lam Ndong, sa-ai H’Her (bangsa M’Nông) jeng daok kham merat meyaih khan janih siam gheih ini angaok internet. Pandap panda jih dalah di sa-ai bhian mek hu giai Ba dalam mbang pakacah Urang kamei peih bruk ngak mbang tinh Ndak  Nong thun 2023. Pal hu jalan pandar dalam jaman taka, H’Her hu ba pandap panda tagok Facebook, Zalo, TikTok. Sa-ai bhian livestream khan brei thau ka pandap panda, klah rabha ilamu menyim, jik pet khan ao meng jih dalah. Yaok harei peih ngak tapak di sa-ai pachreih hu yaok rituh mbang urang tui mong tui iek saong blei pandap meng grauk dom tinh, gaok mai hu urang Yuan daok pak negar langiu. H’Her klah rabha khan brei thau: “Internet daong ka dahlak taom hu urang blei pandar samar drah saong grauk labik. Nyu Oh lac sa janih caik pablei pandap panda, dahlak daok meyaih khan dalikan ilamo bangsa M’nông tapa yaok bingu hala jih dalah, piah ka manuac urang thau cambaih laih saong anit ranam jang janih pandap bo drei daok pandar”.

Yaok bingu hala angaok blah jih dalah manyim jeng hu pagam haong dalikan ndom mayai ka langik tasik, ceik glai, hatai jia saong rai diuk di urang M’nông. Mai meng jalan taom gaok hadah krah, pandap panda di H’Her oh lac tok pachreih dom urang prong thun umo ranam ilamo meng kan bo daok pachreih biak rilo khaol ranaih ngan haong dom baoh kadung bak, srok jih dalah, mbaik tuan gai peih, mbang ndo sit gheih hu ngak meng jih dalah, gam brei mboh suan yava bahrau, gam ndung bak asal ilamo biak karei di urang M’nông. Ngan haong H’Her bruk pablei pandap online oh lac bruk pablei salih, blaoh daok lac jalan ngak piah meyaih khan janih siam gheih ilamo di mikva drei nao tabiak grauk bhum palei, yam atah puk paga, tabiak grauk labik dalam nagar./.