Dom harei puac bilan 9, jit pandiak tabiak drah dalam taneh ia jeng yau di bhum Đông Nam bộ daok pandiak jang tuk dom urang njauk ruak dak harei dak ralo. Ban raya HCM dang akaok gah meraong ka dom urang njauk ruak pandiak tabiak drah ngan saong labaih 9.300 urang, Đồng Nai dang ka 2 hu 5.000 urang, ka 3 lac Bình Dương hu 3.000 urang. Min meyah kuhria tỷ lệ njauk ruak dalam 100 ribau bhap bini ye Đồng Nai lac sa dalam dom tỉnh daong akaok taneh ia. Dalam nan, bhum pandiak abih di tỉnh ka ruak pandiak tabiak drah  lac pasak hành chính di tỉnh – ban Biên Hòa. Kuhria tal bilan 9 thun ini, Biên Hòa hu jaik 2.000 urang pandiak tabiak drah, ralo jang 3 mbang meteh duk saong thun bloh. Bruk sa baoh sang hu ralo urang njauk ruak pandiak tabiak drah lac bruk oh takik. Saai Trần Văn Sinh, sa urang daok di khu phố 4, phường Trảng Dài, ban Biên Hòa brei thau:

 “Harei hu takik jamuak min meng biar harei mboh hu jamuak ralo. Jamuak kaik anek mboh anit. Daok dalam sang pruh jru miat nan ye oh hu min gah langiu yau labik taneh klak saoh, mblang hareik, craoh par tame ralo”.

Di dom tỉnh Đông Nam bộ, urang njauk ruak pandiak tabiak drah jeng hu rilo jang jang duk saong tukvak ini thun dahlau. Yaok adit, di ban raya HCM atau Đồng Nai hu labaih 500 urang njauk tame sang iek ruak. Min, bruk njauk duh hatai nan lac urang metai kayua njauk ruak pandiak tabiak drah jeng tagok samar dalam bilan jit thun ini. Cambaih laih nan lac, kuhria tal harei 25/9, Đồng Nai hu 4 urang metai ye 2 urang dalam bilan 8 saong bilan 9; tỉnh Bình Dương hu 7 urang metai kayua pandiak tabiak drah, taong abih jeng daok dalam bilan 8 saong bilan 9. Yau nan, Bình Dương lac labik hu urang metai kayua pandiak tabiak drah glaong di abih dalam gah meraong. Bác sĩ Từ Tấn Thứ, akaok duk Nghiệp vụ y, sở y tế tỉnh Bình Dương brei thau:

 “Pandiak tabiak drah hu chu kỳ meng 3 tal 5 thun. Thun bloh, nyu trun takik, thun ini nyu tamuh veik. Saong chu kỳ ini nyu mai meng jalan diuk rai di dom bhap bini daok di bhum palei pala mai ini. Harei nao ngak, melam mai ndih, oh sangka tal môi trường”.

Dalam tuk jit daok tamuh khang di rilo labik saong patagok tui tukvak ye bruk pacang cakak jit yaom lac hu jhul khang min oh ka patagok hu kein lagaih. Hadei di yaok mbang ieu pataom yaok ribau bhap bini pametai lăng quăng atau pruh hóa chất ye dalam 5 tal 7 adit hadei, jamuak nyu caih rilo yau klak. Bác sĩ Cao Trọng Ngưỡng, giám đốc pasak y tế dự phòng tỉnh Đồng Nai brei thau.

 “Bruk pametai lăng quăng dalam yaok baoh sang atau di dom labik taneh klak tasaoh daok gaok kan kandah. Tuk kol dahlak pruh hóa chất ye 10% baoh sang oh daok di sang, 15% daok di sang min oh peih pabah mbang ka kol dahlak tame. Kayua yau nan ye bruk pruh jru hóa chất oh ngak hu siam”.

Di tỉnh Đồng Nai, dom urang dalam kapul pacang cakak jit saong urang pambuak bruk kham merat meng labaih sa bilan ini mai min jeng lanjah akaok kayua dak pacang cakak, jit dak patagok. Saai Vũ Thị Thanh, y tế palei, khu phố 4, ban Biên Hòa brei thau:

 “Drei nao tal halei lac tacei pato urang puh ramik tal nan. Min mbang hadei nao tal jeng mboh yau cung, jeng mboh dom pandap caik ia oh pandar tal, hu lăng quăng. Nan lac bruk pathau khan hu pathau khan ye min akaok saneng di bhap bini oh ka glaong . Brei nao tapa rami ramik saong urang, oh hu bruk drei mai sangbloh  urang meng ngak”.

Di dom labik dalam ban raya HCM, bhap bini daok oh khin pambuak bruk saong gah chức năng yau oh peih pabah mbang piah hu pruh jru pametai jamuak. Ralo makna hu ba tabiak yau huac hóa chất ngak jhak tal pren yava, sang hu anek sit, sang oh hu jamuak ye pruh ngak hagait. Dom bruk ini nyu ngak ka bruk padam jit pandiak tabiak drah gaok kan kandah jang. Bác sĩ Nguyễn trí Dũng, giám đốc pasak y tế dự phòng ban raya HCM ndom lac njauk taong phạt dom urang, kapul nyaom oh khin pacang cakak jit ruak:

“Ngan saong dom kapul nyaom hu tư cách pháp nhân ye kol drei brei phạt tui hukum. Gam saong nan lac hu hrak nhắc nhở ngan saong jabat pakat angaok khik iek labik nan. Daok ngan saong baoh sang ye mbang 1 nhắc nhở, mbang 2 phê bình dalam tổ dân phố, mbang 3 njauk phạt tui hukum”.

Tui dom urang ilamu gah jit tễ học, jit pandiak tabiak drah daok panduan salih meng bhum Tây Nam Bộ tapa Đông Nam Bộ. Meng hadei di thun 2007, urang ruak pandiak tabiak drah di bhum Đông Nam bộ tagok khang, meblah meng 40% tal 66% dom urang ruak dalam gah meraong. Meng dom panuac cảnh báo meng dom chuyên gia jit tễ học, dom tỉnh Đông Nam bộ daok pasang mbaok saong jit pandiak tabiak drah daok njom mbak praong oh lac dalam dom bilan hajan bo daok lac dalam dom thun tal. Anak meta, brei hu mbaok di karja palei piah daong ka bhap bini paglaong akaok saneng jang dalam bruk khik caga pren yava ka rup drei saong ka bhap bini./.