Bhum taneran kraong CL hu tal 90% brah di taneh ia pablei tabiak negar lingiu, min anak meta mboh lac rilo urang ngak padai di labik ini oh ka ngak kaya hu meng phun padai. Dalam nan, padai brah pablei tabiak negar lingiu thun 2014 daok dalam kapul dang akaok dunya ngan saong 6 triệu 500 ribau tấn min brah Việt Nam jeng oh ka hu angan je khang nan ye kein laba oh ka glaong. Paglaong raidiuk urang ngak padai, padang angan padai brah  saong ngak brei patagok yaom jang ka asar brah Việt daok lac bruk suh sah di bhap bini, urang ilamu, urang khik ramik. Kadha vak di Thanh Tùng, urang vak di rayo sap ndom VN daok di bhum taneran kraong CL hu ndom tal bruk nan, da-a mikva saong taong abih gauk tui pang:

 Abih thun 2014, mboh bui sambai tuk brah Việt Nam hu pablei tapa 135 taneh ia saong bhum taneh di dunya, dalam nan hu dom darak pasar kan tame yau Mỹ, EU, Japon, Hàn Quốc, Hồng Kông, Singapore. Dalam nan, darak pasar Châu Á meblah jaik 77%. Min maong veik jalan nao tapa dalam bruk ngak padai saong pablei padai brah tabiak negar lingiu brei mboh brah Việt Nam số lượng rilo min chất lượng biar, yaom phun glaong nan ye pablei tabiak negar lingiu kurang bruk meriak gauk, oh ka pachreih dom urang blei tame, oh ka pachreih urang đầu tư tame Việt Nam.

Ong Huỳnh Thế Năng, Tổng giám đốc Tổng công ty Lương thực miền Nam mboh lac, makna ngak ka yaom brah Việt Nam dak harei dak trun lac kayua oh hu angan je, chất lượng biar. Kayua yau nan ye biak kan yam takai tame darak pasar brak cao cấp. Dalam tuk nan, brah mbiah, brah biar daok hu rilo taneh ia meriak gauk, ngak brei Việt Nam patrun yaom pablei, kein laba tui nan jeng patrun tui:

Brah patih, bhian ieu lac brah 5%, 15% saong 25% daok gaok kan kandah dalam tukvak katut saong mbiah. Daok darak pasar brah pahe di Việt Nam drei daok nao tui jalan karei. Min dalam nan hu mbuan lagaih gam caung kandah. Kayua yau nan ye, drei brei kham merat pasiam veik piah hu số lượng tani tanat, chất lượng siam saong yaom kaom meriak gauk.

Tui kuhria mboh dahlau dalam bruk pablei padai brah tabiak negar lingiu, tal thun 2022, Việt Nam jeng daok lac taneh ia pablei brah tabiak negar lingiu dang ka 2 di dunya, hadei di Thái Lan. Min labik dang ini daok gaok bruk meriak gauk di dom taneh ia daok jhul khang bruk ngak padai saong pablei brah tabiak negar lingiu yau: Ấn Độ, Pakistan, Hoa Kỳ saong Myanmar, Campuchia…

Bruk daok pamaong tal dalam pablei brah tabiak negar lingiu hu thau cambaih, min anak meta mboh lac bruk ngak padai dalam taneh ia jeng daok rilo tavak tavaiy, kein laba di urang ngak nong oh ka samu haong pren yava  buh tabiak. PGS-TS Nguyễn Văn Sánh, akaok Viện roh duah – Patagok bhum taneran kraongCL brei thau, meyah kuhria rah tapa taneh ngak padai yaok tui akaok menuac saong yaom jien mek tame hu meng phun padai yau urak ini, urang ngak padai daok jaik haong labik kan kathaot. Meyah kuhria bruk pablei salih ye bahrau hu 7% urang nong pablei brah hu tapak ka doanh nghiệp. Daok veik asar brah njauk nao tapa rilo labik trung gian. Gam saong nan, yaom jien buh tame ngak daok tui jalan patagok nan ye kein laba di urang nhgak padai dak harei dak trun takik:

Njauk salih bahrau jalan ngak, paglaong pren ngak saong bruk pilih ruah di urang ngak padai yau habar ka nyu trun hu yaom phun jien. Ngak yau nan ka meng ndom tapa bruk karei. Tui dahlak mboh, urak ini dom HTX di bhum taneran kraong CL hu takik. HTX jak jeng brei hu 4 kadha. Kayua yau nan ye, brei ramik veik bruk salih bahrau jalan ngak di HTX ka nyu kein laba. Tuk nan, urang ngak nong meng talaih hu 3 kan kandah. Bloh meng yam tal pambuak bruk haong doanh nghiệp dalam mblang hamu praong.

Langyah di rilo chuyên gia kinh tế brei mboh lac tukvak tapa, rilo tiềm năng di bhum oh ka hu ngak saong oh ka patagok njauk haong pren di nyu. Dalam 850 dự án hu phun jien 11 tỷ USD di negar lingiu buh tame bhum taneran kraong CL ye gah ngak nong bahrau hu 6% dom dự án saong meblah 2% yaom phun jien. Bruk ieu da-a urang đầu tư ka gah ngak nong jeng oh ka pachreih hu piah ngak brei hadah bruk ngak nong.

Dalam tuk nan, tui kuhria dahlau brei mboh lac bruk ngak padai di bhum taneran kraong CL dak harei dak kan kandah jang kayua taneh ngak nong daok takik nao, jit ruak rilo, biến đổi khí hậu dak harei dak mboh cambaih. Kayua yau nan ye, jalan patagok darak pasar padai brah meda lac jalan suai livik piah pachreih patagok saong tani tanat bruk sản xuất, trun takik khat lihik ka urang nong saong patagok kein laba.

Tui Tiến sĩ Lê Văn Bảnh, akaok Viện padai bhum taneran kraong CL, bruk njauk ngak dahlau di abih lac roh duah paglaong yaom padai brah, duah jalan paglaong yaom meng pala drak, yuak kuak, khik piah, pablei salih…..patagok glaong di abih dom kein laba bloh hadei di nan lac padang angan padai brah:

Drei meriak gauk bloh, mbeik drei tame bloh, daok bruk ba ilamu KHKT tame ngak hu halei oh meng lac bruk praong. Rajaei jeng hu brei ka dom  doanh nghiệp đầu tư trước thuế 10% brei ka KHCN. Yau nan doanh nghiệp ngak hu ye biak siam bo urak ini dahlak mboh rilo doanh nghiệp ngak ye. Ngak siam hu bruk ini ye dahlau deih drei nao cagar veik quy trình lac urang ilamu eng drei roh duah, urang nong eng drei ngak, doanh nghiệp nao blei ye hu salih karei. Ngak habar dalam tuk xúc tiến thương mại ye dom doanh nghiệp duah darak pasar di drei saong bruk caong khin di darak pasar, đặt hàng veik ka urang ilamu. Meng nan hu bruk roh duah dom sản phẩm, quy trình, ngak angan siam ka padai brah.

Meng bruk thau lac ngak padai piah khik kajap an ninh lương thực quốc gia, anak tal, karja brei hu sarak lagaih ka urang ngak padai piah pachreih urang nongsangka rilo jang tal bruk ngak. Kayua lac anak bruk ngak padai bhian gaok rilo khat lihik, jien mek tame oh ginup diuk ye bruk urang nong mbaiy mbaok haong phun padai lac bruk oh plaih hu.

Sa kadha njauk uan tabuan dalam thun 2014 lac meng dom bruk ngak iek, mblang hamu praong hu patagok yaom glaong, ba jien tame rilo jang ka urang nong saong ngak jeng yaom glaong jang ka asar brah Việt. Kayua yau nan ye, njauk hu sarak siam jang piah patagok jalan ngak khang kajap ini, saong khoa học công nghệ njauk hu labik dang praong piah patagok yaom glaong. Hu yau nan meng patrun hu yaom phun jien, patagok chất lượng asar brah saong hu darak pasar piah pablei, kein laba tagok glaong. Meng nan, gah padai brah meng meda patagok tui dom yaom glaong saong khang kajap./.