Tabiak rai atah di ini jaik 700 thun, phường rối ia Nguyên Xá, daok ieu lac palei Nguyễn daok di Đông Hưng, Thái Bình lac sa dalam dom pasak di tamia rối ia VN. Tapa ralo abap, sân khấu rối ia Nguyên Xá tok hu mboh dalam palei di drei ngan saong dom kadha me-in duh ka lễ hội saong agama yau: lễ tế kabau di đình thượng, đình Đoài; lễ likau la-ar di baha Quỳnh, baha Trại; gaok tuk duh ka dom mbang mừng thọ, ndam likhah, peih pakak công trình… Tal urak ini, tamia rối ia Nguyên Xá jeng daok hu khik ramik saong patagok, jeng sa bruk oh kurang hu dalam rai diuk di bhap bini labik ini. Tuk tết mai, dom urang daok khik bruk phường Nguyên Xá halan hatian tram rup dalam ia li-an bilan brak piah ba mai ka urang maong dom kadha gheih di abih. Adei Nguyễn Bá Dũng, umo 14 thun, hu mbaok tame parangiek phường tamia rối Nguyên Xá hu 2 thun khan lac:

“Jamriah di palei drei barau jang dom palei, saong gheih jang dom palei, yau ye palei karei ineglai pruh ia di angaok akaok min palei adei ye pruh ia di pabah. Caong khin hadei ini adei hu tui bruk ong muk caik veik daok khik hu ilamu di palei. Adei mboh hadah mbaok ka bruk tamia rối di palei”.

Urak ini, phường rối ia Nguyên Xá jeng daok khik hu 14 kadha me-in meng kan, dalam nan njauk ndom tal: “Sư chạy đàn”, abih di nyu nan lac kadha “ngũ phương”, bo oh phường rối ia halei me-in hu. Brei thau ka dua kadha hadah krah ini, wa Nguyễn Bá Thắng, phaok đạo diễn phường tamia rối Nguyên xá, Thái Bình brei thau:

 “Urak ini phường halei jeng bật cờ, tamia tiên, glang kabau yuk khalei, nao li-ua.. meda lac yau nan abih min rối ia Nguyên Xá nyu karei jang, dom phường karei oh hu yau: kadha  “Sư chạy đàn”, ini lac sa kadha me-in dây quân nao atah sân khấu meng 7 tal 10 m, kayua điều kiện kak talei. Eng kadha ini ye dom phường karei oh hu, ini lac kadha “ngũ phương” lac kadha klak dom ong muk caik veik. Ini lac kadha bo nao diễn mban giám khảo biak pok meyaom lac kadha gheih di abih di phường Nguyên Xá”. 

Bruk dui pachreih  di rối ia Nguyên Xá daok lac kayua bhum taneh ini lac labik taviak rai di nghệ thuật chèo klak. Dom lagu xẩm xoan, lưu thủy, sắp cổ phong atau dom ragu vỉa hu daong ka dom tích trò me-in nao me-in mai yaok pluh mbang bo daok pachreih hu urang maong iek. Tal urak ini, rối ia palei Nguyễn jeng daok khik hu bruk parang me-in meng yaok rituh thun dahlau. Nan lac diễn nhạc “sống” oh pandar talam thu mbiah saong tok pandar 3 bộ alat ragam bangsa, nan lac bộ pah (ginang, thanh la, não bạt, mõ, chiêng); bộ hơi (sáo kèn) saong bộ talei (hồ, líu, nhị, đàn tranh, đàn tam). Kadha karei di gauk di phường rối Nguyên Xá duk saong dom phường rối karei nan lac tuk peih mbaok, dom baoh pháo hadah nduac vir taom dar angaok mbaok thủy đình biak mekre meta. Rối Nguyên Xá, gheih di labik lac rthau pambuak daoh chèo klak gsaong dom tích trò hadah krah kayua nghệ nhân điều khiển peih tabiak. Amuk Nguyễn Thị Minh, urang kak kajap saong phường rối ia Nguyên Xá dalam 45 thun ini mai khan lac: 

 “Urang parang me-in quân rối brei pang nhạc, pang nhạc piah tuk nhạc Bác Cầu nan lac tuk quân tễu tabiak. Urang giật quân Tễu jeng brei pang nhạc, njauk nhạc ye tamia rối quân tễu meng hu hồn. Pablak panuac ndom saong kadha daoh piah anek tễu, urang pandar, parang iek quân tễu gam biểeu dễn, gam pang daoh, trống phách… lai tame gauk siam piah urang maong tamia rối meng hu hồn hu”.

Phường rối ia Nguyên Xá hu công nhận lac labik khik ramik hu ralo anek rối di abih ngan saong jaik 1.000 drei, anek rối praong di abih hu chú tễu glaong 1m, thủy đình praong abih dalam taneh ia, daok hu jaik 1.500 khán giả. Dalam dom tích trò klak di sang daoh tamia rối ia TƯ hu tal 9 tích trò phường rối ia palei Nguyễn pato veik. Kuhria meng mbang phường rối ia Nguyên Xá (Thái Bình) ba labaih 10 kadha tabiak parang me-in di Prang thun 1980, thun 1984, mbang akaok meti taneh ia drei ba tabiak negar lingiu nghệ thuật rối ia ngan saong 6 nghệ nhân Nguyên Xá lambaok tapa me-in di Prang, Italia…

Urak ini, phường rối Nguyên Xá hu 20 nghệ nhân, urang taha umo abih jeng jaik 80 thun. Meng hatai takre bruk ngak, dom nghệ nhân jeng dak harei melam pato veik ka rai ranaih umo nghệ thuật tamia rối. Wa Nguyễn Bá Thắng, phaok đạo diễn phường tamia rối Nguyên Xá, Thái Bình brei thau:

 “Kol dahlak rilo meng duh tuai du lich nao tapa, atau dom urang ngak praong meng angaok trun. Taphia di nan, phường jeng nao diễn gam gam min tok nao diễn hợp đồng saong dom xã, dom palei. Duh lễ hội gam gam min ralo meng lac tuk akaok xuân. Tamia rối Nguyên Xá hu biak ralo kadha gheih saong nao hội diễn ye mbang halei jeng mek hu ralo hạng glaong ralo huy chương meh pariak. Kol dahlak mboh kadha ye yau gauk tok karei di labik biểu diễn trò nan yau habar piah nyu hu kein lagaih”.

Gam saong chèo palei Khuốc, xã Phong Châu, tamia rối ia Nguyên Xá, Đông Hưng lac dom đặc sản ka ilamu di bhap bini palei padai Thái Bình. Tal urak ini, ralo urang jeng duah mai palei “ia ralo jang taneh” ini piah hu maong iek nghệ thuật tamia rối ia – kadha nghệ thuật hu taong yaom lac suan yava di hamu puh VN saong hu dak angan lac praong abih di sân khấu rối./.