Bangsa Chăm daok dalam nyaom ngôn ngữ Mã Lai – Đa đảo (ngữ hệ Nam Đảo), hu talei buat pajaih saong urang Raglai, urang Ê Đê, urang Chu Ru saong urang Gia Rai daok di VN. Urang Chăm jeng hu ralo janih dreih gauk gah tộc người ngan saong urang Indonesia, Malaisia, Brunei... di bhum Đông Nam Á.. Lac dom cư dân bản địa daok di bhum tapen tasik Nam Trung bộ, bhian ngak jeng ilamu hadah krah ảnh hưởng di ilamu Ấn Độ.. Bangsa chăm daok di VN urak ini hu labaih 160 ribau urang, daok rilo di dom tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận saong di Phú Yên, Bình Định, An Giang, Tây Ninh, ban raya Hồ Chí Minh… Tui labik daok, tui bhum palei, urang Cam hu rilo agama karei di gauk. Hu dom palei chăm daok tapen tasik nam trung bộ. Hu dom palei chăm daok tapen sang megik. Hu palei kakuh yang di bimaong. Hu palei sambahyang di sangmegik. Nyu karei gauk yau nan kayua dom palei chăm ini tui dom agama karei di gauk. Tui ong Lê Duy Đại, akaok duk ruah duah ilamu VN, miuyim dân tộc học VN ye urang chăm daok di VN hu 4 nyaom: Di VN, urang chăm, iek tui agama, urang rabha jeng 4 nyaom. Ka sa lac chăm Bà la Môn, urak ini dom urang ilamu đề nghị ieu lac chăm ảnh hưởng di bà la môn giáo, nan lac ấn độ giáo. Nyaom chăm ini hu ralo di abih. Nyaom chăm ka 2 lac nyaom căm bà ni, nan lac chăm Islam klak. Saong nyaom chăm ka 3, lac chăm Islam barau, atau lac chăm Islam. Saong nyaom chăm oh tui agama halei, ieu lac nyaom chăm H’roi.

Nyaom Chăm Bà La Môn saong Bà Ni daok ralo di 2 tỉnh Ninh Thuận saong BT. Urang chăm Bà La Môn daok ieu drei lac chăm jat, atau bà chăm piah neh saong urang chăm Bà Ni. Urang chăm Bà La Môn tui agama đa thần di ấn độ giáo, daok urang chăm bà Ni tui Islam, kakuh pô ala saong Nabi Mô-ha-mét. Min, Islam di urang chăm Bà Ni hu bản địa hóa biak rilo, lai gam haong adat cambat puk palei saong oh pambuak pagam hagait tal Islam dunya. Nyaom chăm Islam tui njauk hukum Islam, daok ieu lac chăm Islam barau, piah neh saong urang chăm Bà Ni tui Islam klak. Nyaom ini ralo meng daok di An Tây Ninh, ban raya Hồ Chí Minh…Nan lac dom urang chăm di cư meng VN tapa campuchia saong kayua rilo makna, urang talap mai veik saong daok di bhum nam bộ. Ong Não Đủ, urang chăm Islam daok di palei Văn Lâm 4, xã Phước Nam, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận so sánh adat cambat di urang chăm Bà Ni saong chăm Islam:  Gah urang Islam, sa thun hu 7 harei roya praong. Bilan eik Ramadan, taong abih urang Cam Islam jeng mbang eik dalam 30 harei di bilan Ramadan, eik meng sabuh tal tuk ia harei tame ceik meng hu mbang huak. Daok urang Cam bani urang eik dalam 3 harei min.

Daok nyaom chăm H’roi ralo meng daok di Bình Định, Phú yên, oh tui agama halei, saong hu rilo ilamu dreih haong urang Bana, urang E đê daok jaik taphia. Bruk karei di gauk gah agama ba tal karei di gauk gah ilamu, adat cambat, mbang ngui, daok dang di dom nyaom urang chăm. Ong Lê Duy Đại mek ví vụ ka bruk karei di gauk ini: Meda lac ilamu meng kan nyu yau gauk, daok ilamu urak ini hu bruk karei di gauk biak cambaih. Yau: nyaom chăm bà la môn saong nyaom chăm bà ni tui drah gah amaik, daok nyaom chăm Isalam tui drah gah ame. Ka dua ndom ka ilamu: cuk ngui yau gauk, min sang danaok ye nyaom chăm bà la môn saong bà ni daok sang sàn biar, sang meng kan nan, urak ini sang sàn biar di ninh thuận saong bình thuận oh daok tra. Kol dahlak padang di miuyim dân tộc học tui urang sahneng mboh. Sàn biar glaong 35 tal 40 com min. Chăm Islam di châu đốc daok sang glaong. Chăm H’roi jeng daok sang glaong.

Dom janih karei di gauk ini nyu ngak brei kaya meda jang dom ilamu, adat cambat di urang chăm daok di VN./.