Daok tapen jalan raya 1A, atah di ban Phan Rang – Tháp Chàm jaik 10km nao gah Meraong, palei ngak lan Hamu Craok Ninh Thuận daok dalam ban sit Phước Dân, huyện Ninh Phước.  

Amuk Đàng Thị Đầm thun ini umo 63 thun daok di palei Hamu Craok brei thau, sang amuk rilo rai ini mai patui gauk ngak lan piah khik bruk. Urak ini amuk lac urang dang ngak, gam daong bruk lac dom taco. “Ngak bruk ini glaih glar rilo min ini lac bruk di ong muk caik veik nan ye khaol dahlak njauk khik ramik. Vaktu ngak tabiak pandap panda lahik rilo pren yava. Yaom lac haluk lan hu min atah di sang, njauk nao atah labaih 10km nan ye sang dahlak bhian blei veik. Yaok radaih haluk lan  (radaih pasiam veik) yaom jaik 300.000đ, blaoh blei cuah 450.000 sa radaih. Khaol dahlak tram haluk lan, jan ka nyu klik blaoh srau tapat haong cuah. Tapat haluk lan blaoh meng ba tangin tame ngak lan. Hadei di tuk tapat haluk lan tui thaik binguk blaoh, caik ka nyu thu hasit meng cih vak bingu la blaol ba nao pambu saong am cuh”. Amuk Đầm khan yau nan.

 Ngak lan rilo thun ini mai, min baoh sang amuk Đầm oh diuk hu haong bruk ngak. Meyah tari tareng, sang amuk duah hu jien tame meng lan am jaik 5 triệu đồng sa bilan. Kayua yau nan ye, sang amuk Đầm gam ngak lan am, gam ngak hamu, raong pabui, raong menuk.

Daok di kreh palei ngak lan am lac labik ngak lan Hamu Craok Mỹ Tiên. Labik ngak ini urak ini hu 3-4 urang ngak lan saong pah  2 urang ngak tra. Yaok urang ngak, meyah ngak ginup 30 harei ye hu ba-yar jien bilan  4,5 triệu đồng. Langiu di dom janih pandap meng kan piah pandar yaok harei di bhap bani yau gaok glah, mein jeik… labik ngak Mỹ Tiên jeng hu ngak dom janih pandap lan am mỹ nghệ tui hatai caong khin di urang blei.   

Dahlau di tuk jit ruak Covid-19 rah tabiak, labik ngak lan Hamu Craok Mỹ Tiên pagam pambak abih tame tuai damuai. Bilan tabung glaong di bruk rivang ma-in ye hu rilo tuai vaih tame. Bilan karei ye takik hu tuai. Meng tuk jit ruak tamuh tabiak, tuai damuai oh hu sa urang. Labik ngak ini meng duah jalan yaih khan bahrau, pablei tapa Internet saong hu dom urang blei meng Hà Nội, TP.HCM saong rilo tỉnh ban karei. Urang mong iek bruk ngak yaok harei di labik ngak lan  Mỹ Tiên lac sa-ai Đổng Thị Mỹ Trinh. “Urang blei pandap lan am rilo di abih lac 10 triệu đồng, hu menuac blei 3-4 triệu đồng. Yaom lac hu bruk meyaih khan bahrau ye pandap pablei tabiak jeng oh hu rilo, bo daok mbuan gaok khat lahik. Lan am nyu trak, bo daok lac pandap mbuan pacah nan ye njauk tapaok ka nyu tani tanat. Meyah ngak paik rapei, lan am nyu pacah ye urang pablei taduan abih. Meyah payua tapa bưu điện ye njauk buh thùng xốp”, sa-ai Trinh brei thau yau nan.

Oh lac tok hu dom labik ngak sit, dom HTX prong di Hamu Craok jeng gaok kan kandah dalam bruk pablei pandap. Ong Phú Hữu Minh Thuần – Akaok HĐQT gam lac Urang dang akaok HTX lan am Cam Hamu Craok brei thau, HTX ini hu padang tabiak di thun 2016, pablei salih tui jalan dang ta-eng yau sa doanh nghiệp. Ini lac labik ngak haluk lan prong abih di palei ngak ngan haong 45 urang, manuac ini rik pandap lan, urang diah daong phun jien.

Ong Thuần daok lac Yam ndok Cty du lich Phan Rang, jeng lac urang ba tacei bruk rivang ma-in dunya. Caong khin prong abih di ong lac lan am Hamu Craok meda raong ba hu mikva palei Bàu Trúc: “Dahlak jeng ba mbuan lagaih di abih piah paglaong jien mek tame ka adei sa-ai min biak di nyu, jien mek tame hu di HTX biak biar, yaok thun tok labaih 1 tỷ đồng. Bruk pablei tabiak di urak ini, prong di abih jeng lac bruk pathau khan piah meyaih khan pandap panda tapa webside, zalo, facebook. Khaol dahlak jeng hu pambuak haong dom công ty rivang ma-in. Tuk ba tuai  mai ini, tuai meda hu mong iek saong thau cambaih yaom ilamo di lan am Hamu Craok. Tapa nan meda buh jien tabiak blei dom janih pandap, abih di nyu lac dom labik resort. Min meyah tuai caong khin blei rilo pandap ye gaok tuk mai khaol dahlak oh pabak hu kayua urang ngak hu takik, saong oh pabak vaktu jao pandap. Pagap yau, meyah langik hajan, khaol dahlak njauk cang. Hajan ye oh pambu lan hu, oh am cuh lan langiu langik hu”, Urang dang akaok HTX lan am Hamu Craok brei thau.   

Yau nan labik ngak di ong caong khin Karja daong hagait? Javap jaleiy panuac sua tangi ini, ong Thuần brei thau: Dahlau di abih lac daong gah jien je, gah jien phun saong pato pathram urang ngak. “Karja njauk daong pato pathram bruk ngak ka anek kamuan dalam palei saong abih di nyu lac njauk ba palei ngak lan tame danak dak pato megru piah ka anek kamuan khaol dahlak thau cambaih jang ka bruk ngak meng kan, meng nan pataom hu rilo jang dom  urang ngak gheih tangin mai pak ini”,  ong Thuần ndom lac yau nan.

Palei ngak lan Hamu Craok hu jaik  400 baoh sang, dalam nan 70% urang thau ngak lan. Tui ong Thuần, hu dom labik ngak lan di  Hamu Craok daok ngak piah khik piah cang. Urang ngak di palei ngak daneiy angan yau nan min oh ka hu sa urang ngak halei hu Mentri Ilamo padhih saong rivang ma-in taduan brei angan lac Nghệ nhân. Kayua yau nan ye, khin khik hu bruk ngak lan ye brei samar pato pakai hu urang ngak.

Akaok HTX lan Cam Hamu Craok jeng mboh lac, palei ngak lan Hamu Craok urak ini oh ka hu inem ka asal ilamo kayua lac dom baoh sang Cam yao klak hu padang ngak bahrau, oh daok khik hu tamo ilamo meng kan. Brei hu ramik ngak abih gah piah hu jeng labik cak rok patagok bruk rivang ma-in.

Ong Văn Công Hòa – Phaok Akaok Sở Ilamo Padhih saong Rivang ma-in tỉnh Ninh Thuận brei thau, urang Cam di Ninh Thuận hu 2 inem krung hu taduan brei angan lac inem krung ilamo oh mboh di meta pakat negar nan lac: Ilamu ngak lan saong Katê. Dalam nan, ilamu ngak lan Cam Hamu Craok, UBND tỉnh hu pathau tagok Mentri Ilamo Padhih saong rivang ma-in, pok tagok UNESCO piah brei angan lac Inem krung ilamo oh mboh di meta njauk khik caga chip.“Yau habar lac brei hu khik caga chip? Urak ini, palei ngak lan Hamu Craok meyah oh hu pacang khik ye meda lahik nao dalam harei hadei kayua ini lac inem krung ilamo oh mboh di meta hu tha oh hu dua angaok dunya ini. Oh hu sa taneh aia halei hu urang ngak lan yau di Hamu Craok. Meyah hu UNESCO taduan brei angan ye Raja-ei meda hu sa sarak pacang khik saong cak rok patagok. Urak ini, kadha kan abih nan lac bruk pablei tabiak di lan Hamu Craok”, ong Hòa brei thau yau nan.

Phaok Akaok Sở Ilamo Padhih saong Rivang ma-in tỉnh Ninh Thuận jeng brei thau, kayua kan si pablei tabiak nan ye dom rai rah anek kamuan palei Hamu Craok oh khin patui veik bruk ngak meng kan kayua oh raong hu rup drei. Meyah oh hu sarak ye harei hadei, urang thau ngak lan kan si dang kajap saong cak rok patagok hu.

Anak panuac ndom lac, labik palei Hamu Craok oh ka brei mboh hu asal ilamo ngan haong tuai damuai, ong Hòa brei thau: “Yaom lac lan Hamu Craok hu pok brei angan lac inem krung ilamo oh mboh di meta pakat negar min biak di nyu tuai damuai rivang ma-in jeng oh ka njauk hatai rilo tuk mai rivang Hamu Craok. Sở Ilamo ngan haong bruk ngak di drei lac khik iek gah Karja hu pathau tagok ka UBND tỉnh rilo jalan ngak min biak di nyu tal harei ini jeng oh ka peih ngak hu kayua daok cang UNESCO taduan brei angan. Kol dahlak jeng biak caong khin patagok abih pren khang di palei ngak piah dui pachreih tuai damuai mai rivang ma-in dalam tukvak anak tal”. 

Tui ong Hòa, Raja-ei hu pok tagok UNESCO harak gar lan am Hamu Craok, kadha daok veik lac tukvak. Dahlau di tuk pok tagok ka UNESCO, UBND tỉnh Ninh Thuận hu peih ngak sa mbang nyaom biai pakat dunya, hu dom chuyên gia di dom negar langiu saong dom urang nan jeng mboh hu bruk samar drah brei padang ngak chip bruk pacang khik bruk ngak lan am Hamu Craok. Meyah oh samar pacang khik ye bruk ngak ini meda lahik nao.

Piah daong mikva palei Hamu Craok pablei tabiak hu pandap panda, tukvak tapa, Sở Ilamo Padhih saong rivang ma-in hu palaghaih piah ka palei ngak lan Hamu Craok meyaih khan pandap panda di Hà Nội, TP.HCM saong dom puk palei karei tapa dom harei pataom, bruk ngak ilamo. “Dom tukvak yau ini ye pandap panda ba nao jeng pablei hu abih min kadha praong abih nan lac pandap panda di labik jeng pablei oh hu”, ong Hòa brei thau. 

Ong Ngô Khánh, Phaok akaok UBND huyện Ninh Phước (labik hu palei ngak lan Hamu Craok) brei thau, ta-eng huyện Ninh Phước jeng ba tabiak dom jalan ngak piah cak rok patagok palei ngak yau: Pato pathram bruk ngak, patagok bruk ngak di dom urang ngak gheih tangin, urang ngak naih jioy, pachreih doanh nghiệp, HTX, tổ hợp tác hu mbaok tame chuỗi giá trị ngak tabiak, pachreih mikva salih bahrau jalan ngak, jalan pablei salih piah parilo jang pandap panda ngak tabiak, chất lượng glaong.

Gam haong nan meda daong phun jien tame bruk padang ngak, patagok  hạ tầng ilamu palei ngak; padang cụm ngak tabiak kaya nong – kaya kong di palei pala pambuak pagam haong Danak dak cak rok patagok yaok xã sa janih pandap (OCOP); jhul khang cak rok patagok bruk rivang ma-in palei ngak, pabak hatai caong khin hu mong iek saong blei pandar di tuai damuai rivang ma-in; Khik caga puk palei saong alam môi trường, daong jhul patagok kinh tế- xã hội palei pala khang kajap.

 Oh ka thau tuk halei lan Hamu Craok hu UNESCO pok brei angan lac Inem krung ilamo oh mboh di meta brei hu khik caga chip, saneng lac, bruk bo Ninh Thuận meda hu ngak chip di urak ini, nan lac bruk ngak brei hu mbaok rilo jang di lan Cam pak dom labik padeih padei, dom khách sạn, kuan mbang, dom labik hu rilo menuac nao mai yau bein bingu, mblang bein, mblang tasik… Nan lac jalan meyaih khan siam di abih ka inem krung ilamo di puk palei, gam langyah hu labik pablei pak di labik ka palei ngak.

Bruk ngak ka palei pala hacih saat (kayua bruk am cuh lan langiu mblang langik) jeng njauk langyah anak meta piah caik veik dom siam mekre dalam hatai tuai damuai./.