Anak mblang taneh hu rilo lubang glaong biar saong hareik tamuh bak, ong Điểu Tim, akaok puk Bu N’Drung, xã Đắk Búk So, huyện Tuy Đức, brei thau lac: sang ong daok buh prein tame ngak pasiam taneh piah pala phun mắc ca tuk bilan hajan tal. Dahlau deih, 2 héc ta ini pala maraik kalu. Hadei di nan phun maraik kalu njauk jit ruak metai biak rilo. Patuah sang ong daok 2 héc ta phun cà phê brei baoh siam, nan ye jeng hu jien mek tame meng yaom phun caphe bilan blaoh biak glaong.

Ndom ka bruk puk palei, ong Điểu Tim khan lac, dahlau deih urang M’Nông daok pak Tuy Đức daok sa labik min pala drak pak ini pak daih, tian trei eik lac meng ia langik. Meng tuk padang huyện Tuy Đức jaik dua piluh thun dahlau, mikva meng ngak randap haong bruk ngak hamu ia, yaok thun 2 vụ padai nan ye oh daok huac kurang pandap mbang. Ong Điểu Tim ndem lac: Ngak kaya mada ye dom thun tra, min patruh eik patrun kan kathaot ye taong abih dom sang dalam palei jeng ngak hu:

 “Di palei kol dahlak urak ini mikva thau jalan ngak mbang piah cak rok patagok kinh te sang. Dalam bruk ngak nong jang yau ngak hamu ia, pala caphe, maraik kalu… mikva thau pandar ilamo piah hu nang suat jang. Urak ini hu rilo khau tin piah ka mikva pang, bac tui jalan ngak, nan ye thau pandar dom ilamo ky thuat piah sangka ka phun pala. Ngak nong hu cak rok patagok, jien mek tame di mikva jeng hu tani tanat jang dahlau deih biak rilo”

Gam haong bruk cak rok patagok dom phun pandap mbang yau ye padai ia, bei, phun kong nghiep yau maraik kalu, caphe, huyện Tuy Đức hu ba tame pala sa janih phun kong nghiep bahrau ba mai kein laba kinh te glaong, nan lac phun mắc ca. Meng 2 héc ta pala iek di thun 2010, tal urak ini dalam huyện Tuy Đức hu labaih 3.100 héc ta mắc ca. Dalam nan 1.350 héc ta mắc ca hu daok paik baoh, thun 2023 lac 1.800 tấn asar. Ong Đinh Ngọc Nhân, akaok UBND huyện Tuy Đức brei thau, taneh siam saong langik la-an bingi luac thun lac dom kein lagaih piah ka palei cak rok dom janih kaya nong brei jien mek tame glaong. Urak ini, dalam huyện hu 10 pandap OCOP, dalam nan hu 2 pandap mek hu tanut chuan 4 patuk lac bei saong mắc ca:  “Huyện daok pambak tame kein lagaih di taneh riya, langik tasik biak lagaih ka bruk ngak nong, dom phun hu yaom kinh te glaong yau ye phun caphe, maraik kalu, mắc ca. Abih di nyu nan lac phun mắc ca, rilo bhum pala hu min Tuy Đức lac lagaih di abih.”

Sangka patagok ngak nong lac bruk praong, huyen tapen negar Tuy Đức mek hu dom jak jeng njauk pok manyaom dalam bruk patrun kathaot. Maong praong tabiak dalam tỉnh Đắk Nông, thun 2023, dom sang kan kathaot di tinh trun 2,8%, dalam nan trun kan kathaot ngan haong dom baoh sang bangsa takik pak di labik lac 8,1%. Tui ong K’Khét Atô, Phó akaok Mban Bangsa tỉnh Đắk Nông, meng tuk padang tỉnh thun 2004 tal urak ini, tinh tuk halei jeng thau lac bruk patrun kan kathaot lac bruk praong. ngak dahlau. Gam haong bruk peih ngak siam dom sarak di kanja ngan haong bhum kan kandah, bhum bangsa takik, dom danak dak bruk ngak negar, tinh daok hu dom sarak karei ka urang bangsa takik, daong ka mikva taong abih gah, meng ngak mbang duah jien tal bac megru, ilamu… Pho akaok Mban Bangsa tỉnh Đắk Nông K’Khét Atô brei thau: Tỉnh hu ba tabiak jalan ngak lac thun 2024 trun 3% sang kathaot saong kham marat tal abih thun 2025 oh daok sang kan kathaot tui tanut chuan bahrau:  “Langiu dom sarak di Trung ương ye tỉnh Đắk Nông daok hu sarak karei di drei, yau sarak daong jien laba tuk mikva masaiy jien ngak mbang, pablei salih, sarak daong bac taa ka dom anek kamuan urang bangsa takik, danak dak khik ramik saong patagok dom yaom glaong ilamo di mikva bangsa takik di tỉnh Đắk Nông…Taong abih dom sarak nan hu daong paglaong raidiuk ka mikva. Tukvak tapa, tỉnh Đắk Nông hu taong yaom lac trun dom sang kan kathaot samar abih dalam bhum Tây Nguyên”.

Dom kham marat saong rilo jalan ngak di tỉnh hu ba mai siam lagaih biak njauk uan tabuan tuk yaok pataom dalam 20 thun tapa, Đắk Nông lac sa dalam 10 tinh, ban hu bruk patrun kan kathaot samar abih dalam taneh ia saong dang akaok bhum Tây Nguyên. Dom sang kan kathaot di tỉnh hu trun, meng 33,7% di puac thun 2004 tal urak ini tok daok 5,2%./.