Uranaih hu bac ky nang caluia ia pak di sang bac 

Gam gam dom bruk mblung ia rah tabiak dalam dom harei tapa, bo dom urang njauk bala lac uraniah, ngak ka kol drei oh plaih hu di pandik harai, yau panuac preo khang brei thau ka bruk mblung ia akaok bilan hè thun ini.

Tui yaok pataom, uraniah metai dalam bilan rabuk takik jang biak rilo duk haong uraniah metai mblung ia dalam bilan hè – tukvak dom adei hu padeih bac saong eng drei me-in. Tui amuk Vũ Thị Kim Hoa, Phaok akaok Cục uranaih (Mintri LĐTB&XH), makna ba tal metai rilo lac kayua rah tabiak bala tuk me-in atau menei kraong, danao, bingun jaik sang bo oh hu bruk tui iek di urang praong saong bhian rah tabiak ngan saong uraniah daok di dom bhum palei pala:

Hatai sahneng di menuac sia, abih di nyu lac dom amaik ame ka bruk mbuan mblung ia di uraniah jeng daok biar. Gam haong nan, uraniah Việt Nam jeng daok kurang thau dom ilamu khik caga salamat, hu biak takik uraniah thau caluai, dom uraniah thau caluai bahrau hu 30%. Nan lac bruk meda ba tal metai lahik, mblung ia.

Adei takre bac caluai min amaik ame oh hu tukvak ba adei nao bac. Mboh dom ayut thau caluai adei takre lo.

        -Adei oh ka thau caluai, bo dom sa-ai bac tal mangaok jeng takik hu menuac thau caluai).

Yaok thun, dalam taneh ia hu jaik 2 rabau uraniah mblung ia metai. Dom uraniah metai kayua mblung ia di Việt Nam glaong jang 10 mbang duk haong dom taneh ia karei. Dalam nan rilo meng lac uraniah umo mala 15 thun. Anak bruk yau nan, dom gah truyền thông gam gam ba tabiak panuac ieu kakei. Rilo puk palei, rilo tỉnh ban hu ba tabiak bruk pacang caga mblung ia di akaok bilan hè. Abih di nyu nan lac, rilo sang bac hu peih pato caluai ia ka uraniah piah paglaong ilamu pacang caga, thau jalan langyah tuk daok mala ia. Rilo tỉnh ban jeng hu pambuak bruk saong dom kapul nyaom peih danak dak pato caluai ia ka uraniah, paglaong hatai sahneng ka amaik ame haong gru pato pakat mầm non. Amuk Đoàn Thu Huyền, Giám đốc Quốc gia di kapul jak ba sarak y tế dunya (Hoa Kỳ) brei thau:

Sa thun tapa, kol dahlak hu peih bruk paglaong hatai sahneng ka labaih 5 rabau amaik ame hu anek umo mala 5 thun, gru pato di dom sang bac mầm non ka pacang caga mblung ia. Pato pakai ka labaih 9 rabau uranaih hu bac caluai, labaih 17 rabau anek saih bac bruk khik caga salamat dalam labik ia, di dom labik peih pato nan, dom uraniah thau caluai glaong jang rilo. Hadei di 1 thun, meng 14% tagok 24%. Langiu di nan, dom uraniah mblung ia di dom labik hu peih danak dak trun biak rilo, abih di nyu lac dalam dom bilan tabung glaong meng bilan 5 tal bilan 9.

 Meng bruk peih ngak haong gauk rilo danak dak pacang caga mblung ia uranaih tukvak tapa, dom uranaih metai kayua mblung ia trun hu 100 uranaih yaok thun; 90% uranaih hu cuk ao phao tuk nao ghe gilai tapa kraong; labaih 50% uraniah tiểu học saong THCS thau khik salamat dalam labik ia. Amuk Nguyễn Thị Hà, Thứ trưởng Mintri LĐTBXH brei thau: Mintri hu mbaoh tangin haong 9 bộ, ngành piah peih ngak danak dak pacang caga mblung ia uraniah:

Kol dahlak hu peih dom bruk pathau khan praong piah pabak ilamu ka dom amaik ame, cei gru, nai gru, yaok rahra saong ka uraniah. Ba tabiak danak dak tin nhắn ieu kakei dom amaik ame yaok harei ka bala. Mintri jeng hu ba tagok mạng xã hội, padang ngak dom danak dak brei thau ka bruk mblung ia. Abih di nyu lac, kol dahlak jeng hu padang dom bruk ka bhap bini, ka sang bac, nan lac caik “biển cảnh báo” labik ia dalam, labik hu danao, hu bingun.

Yau nan min dom chuyên gia brei thau: Oh njauk lac tok caong tame bruk brei ka uranaih nao bac caluai lac meda langyah hu abih bruk pambuak tal mblung ia di uranaih. Bác sỹ Nguyễn Trọng An, dahlau daih ngak Phaok akaok Cục khik caga uranaih (Mintri LĐTB&XH) ndom lac, kham merat pato rilo uranaih thau caluai nan lac oh ka ginup abih. 

Urak ini, kol drei pato ka oh njauk jalan, hu rilo pasak pato caluai min tui jalan mek angan, mek thành tích. Caluai lac brei thau caluai daong ka rup drei saong thau jalan ngak piah tuk uraniah laik trun ia ye nyu diuk hu. Ini lac bruk brei hu piah pato ka uraniah. Tuk ayut sahabat oh patuah laik trun ia ye dom adei uraniah bhian chat trun daong saong bhian metai haong gauk. Nan ye kol drei njauk pato ka dom adei thau meyah mboh ayut sahabat di drei njauk mblung ia ye brei preo ieu khang sap, piah ka menuac sia daok jaik taphia mehit blaoh nduac mai daong, njauk katung talei hu gai ba trun. Taong abih dom ilamu daong urang mblung ia, oh njauk lac ba gauk chat trun daong.

Ndom tal bruk jaik abih dom bruk mblung ia di uranaih rah tabiak pak di dalam danao, bingun, gaok mai lac dalam labik padang ia pandar di sang, dom chuyên gia ndom lac, yaok baoh sang njauk patagok bruk tui iek saong khik ramik anek bhik di drei, plaih njauk mblung ia, kakei piah uraniah thau sahneng ka bruk mbuan metai mblung ia, kayua uraniah bhian takre me-in saong meda var panuac kakei. Langiu di nan, njauk tacei pato me-in sambai di labik halei, me-in yau habar piah khik hu siam mekre, salamat…Gam haong nan, njauk pabak ka yaok urang ilamu sơ cứu njauk jalan ngan saong menuac njauk mblung ia. Bác sỹ Nguyễn Trọng An brei thau: ngan saong uranaih var drei jan, baoh hatai oh daok chat, rak darah oh daok nduac bo oh thau sơ cấp cứu njauk jalan ye meda oh daong hu ka uranaih, atau ngak brei tổn thương tal glo akaok. Brei thau ngak chip pak di labik, brei ngak pasiam jalan suak yava. Caik uranaih ndih mangaok labik tapak, caik patal glaong labik bara, akaok biar trun jang, mbleing nao sa gah, blaoh ngak hồi sức tim phổi, bo dahlau daih drei bhian ieu lac “hà hơi thổi ngạt”, atau kateik tagok cada tui jalan ngak lac kateik tame kreh talang “xương ức” 1/3 mala. Hu dom menuac bhian pok uranaih nduac nao mai piah ngak brei ia khlăc tabiak, atau caik tame pakaong taglung tian ka ia nduac tabiak…. , dom bruk ngak nan, jeng lac suan abih.

Dalam bruk pacang caga mblung ia di uraniah, oh lac baoh sang atau ta-eng gah halei meda peih ngak hu taong abih dom bruk. Piah patrun patakik metai lahik kayua mblung ia di uraniah, brei hu bruk pambuak gauk khang kajap di dom pakat, dom gah, dom kapul nyaom, brei hu bruk ba tangin tame di abih menuac sia. Saong bruk ngak di yaok baoh sang, di urang iek glang uranaih brei hu ba tagok dang akaok. Hu yau nan, dom bruk pandik harao kayua mblung ia di uranaih dalam bilan hè meng meda trun daok takik./.

Urang lang: Mousaphuong-8/5