Ndom tal ragu ragam bhap bini Khmer, dahlau di abih njauk ndom tal phleing ngũ âm. Ngũ âm hu maong lac phleing meng kan dalam dom ragu ragam di urang Khmer. Phleing ngũ âm meng lavik mai nyu kak kajap haong yaok gah dalam raidiuk di yaok phum, sóc urang Khmer.

Phleing ngũ âm hu ngak meng 5 janih karei di gauk lac: ban, pasei, kayau, kalik saong bộ hơi. Sa-ai Trần Sa, kalup kapul ngũ âm baha Bốn Mặt di tỉnh Sóc Trăng brei thau: “Cồng sit, cồng praong, hagar praong, hagar sit, rô nét ék, rô nét đék, rô nét thung – nyu dreih yau bass nan.  Nét thung lac yau bass nan, nyu nao tui min. Dreih yau mbaik capi bass drei nan.”

Dalam phleing ngũ âm meng kan hu: mbaik capi thuyền, daok ieu lac Rô nét ék hu 21 mbaik kayau dak jaik gauk jeng sa talei atah. Tuk me-in, urang mek gai taih hanjul tagok dom mbaik kayau piah ngak jeng sap. Alat ragam ini hu sap glaong abih, ba akaok gah ragu ragam dalam phleing ngũ âm. Da-a mikva saong taong abih gauk pang ragu nhạc di nghệ nhân Kim Khum – urang dalam kalup kapul phleing ngũ âm baha Bốn Mặt: “Nyu hu ngak meng kayau. Rô nét ék brei nao dahlau. Ragu di nyu brei nao dahlau, dom janih ini nao tui ragu di nhạc ini.”

Nao gam haong Rô nét ék lac Rô nét thung. Nyu hu ngak dreih yau nan min hu sap biar jang, ngak jeng sap “bè trầm” tuk me-in phleing. Dalam tuk nan,  Rô nét đék lac bruk lai tame gauk sap di 21 candaih pasei ngak jeng ragu sap chuông. Meyah hu mboh di anak meta phleing ngũ âm, mikva meda mboh lac jaik abih yaok janih alat ragam hu ngak praong. Pagap yau bộ cồng praong, cồng sit ini, hu ngak meng ban. Yaok bộ hu 16 baoh  cồng hu tong, hu tual tame gai padang hình ia bulan bahrau tagok. Dalam phleing ngũ âm, bộ cồng lac janih oh kurang hu dalam bruk hòa âm dom alat ragam karei piah ngak jeng ragu ragam meng kan.

Dalam phleing ngũ âm daok hu ginang sầm pô – janih ginang yau nding, dua akaok hu tauk kalik lamo atau kalik saih. Yaok janih alat ragam dalam phleing ngũ âm hu ragu saong hu bruk karei di gauk, min tuk nyu lai sap tame gauk, nyu ngak jeng sa ragu biak chreih chrai di phum sóc harei bui sambai, harei rija, roya.

Urak ini phleing ngũ âm hu labik me-in rilo jang, praong jang. Meng dalam ilamu meng kan, phleing ngũ âm tok hu me-in dalam baha saong dalam dom bruk ngak adat di agama, dalam ndam metai, lahik. Ini jeng lac suan yava di dom harei raya praong di urang Khmer yau ye Chôl – Chnăm – Thmây, Sendolta saong Oóc – Oom – Bóc.

Dalam dom harei rija, roya, phleing ngũ âm ngak ka phum, sóc chreih chrai jang, daok dalam ndam metai ye ragu ragam ndung bak bruk pandik harao, uan hadar. Nan lac janih biak gheih biak mekre oh kurang hu dalam raidiuk di urang Khmer.

Dalam ilamu bhap bini urang Khmer Nam Bộ, daok hu daoh chầm riêng chà pây hu meng yaok ratuh thun ini mai. Meng thun 2013, janih daoh ini di urang Khmer hu Mintri Ilamu, Thể thao saong Du lịch ba tame angan inem krung ilamu phi vật thể pakat negar.

Sap daoh, sap capi bo mikva saong taong abih gauk bahrau pang blaoh nan, lac di nghệ nhân Thạch Kênh, urang Khmer daok di huyện Trà Cú, Trà Vinh.

Daoh Chầm riêng Chà pây ndung bak bruk dak dalikan, lavik lavik lai tame hasit bruk buai sambai piah ba chreih chrai. Asal kadha bhian lac dom dalikan, dom bruk siam, dom bruk jhak piah pato pahadar anek menuac. Kayua yau nan ye, ilamu daoh ini biak rilo saong meda me-in hu di biak rilo labik karei di gauk, labik halei jeng hu, tuk halei jeng hu. Nghệ nhân Thạch Kênh, daok di huyện Trà Cú, Trà Vinh khan lac, sa-ai thau daoh chầm riêng chà pây meng ong muk pato meng tuk daok sit. Saong ragu chầm riêng chà pây bhian hu daoh di abih:“Janih ini daoh 3 ragu. Ragu camereip drei tame lac drei salam. Blaoh tame kadha daoh yau daoh ok om bok, blaoh tadhau ayuh ka adei sa-ai drei hu khang kajap prein yava. Yau ok om bok ye drei daoh ok om bok, ndam dol ta ye drei daoh dol ta.”

Sa-ai Lâm Hoàng Thanh, urang Khmer daok di khóm 9, phường 9, TP Trà Vinh lac, sa nghệ nhân naih chầm riêng chà pây brei hu ginup 3 kadha: Chầm riêng chà pây lac janih daoh bhap bini. Sa nghệ nhân Chầm riêng chà pây brei hu ginup 3 kadha: ka 1 lac brei thau paneh, ka 2 brei thau daoh, ka 3 lac brei thau paik capi. Chầm riêng chà pây ini urang Khmer dahlau daih dom sa-ai saong dom ong jeng me-in biak naih joi. Chầm riêng chà pây ndom biai ka gah halei jeng hu. Min bhian trak gah pato pakai jalan ngak menuac ka anek kamuan, jeng hu daoh ndom ka dom rija ini, roya daih. Harei ok om bok, đolta, chol chnăm thmay…

Bangsa Khmer urak ini daok hu sa inem krung ilamu biak hu yaom glaong kayua muk kei caik veik, nan lac dom ragu ragam bhap bini biak rilo janih saong biak gheih, biak karei. Dom ragu ragam bhap bini Khmer ndung bak ilamu meng kan di urang Khmer, abih di nyu lac di bhum taneran kraong Cửu Long. Dalam sajarah, dom ragu ragam ini ndung bak makna siam dalam raidiuk bhap bini  di urang Khmer Nam Bộ, daong ngak brei kaya meda jang gilang ragu ragam meng kan di Việt Nam, duh ka raidiuk bhap bini”./.