Glai ram Y Tý luac thun ia kakua pacang, taginum me-om, labik nan bangsa Hà Nhì diukrai bui sambai, jaik haong langik tasik. Urang Hà Nhì daok hu thau tal lac dom menuac daok pak ini meng lavik zaman, hu hatai thau khik ramik dom glai ram hu meng yaok ratuh thun.

Yaok puk palei di urang Hà Nhì daok hu khik caga meng dom glai ginreih, oh brei gaok tame saong piah pok kakuh yang glai. Daok labik glai piah pandar ye yaok urang jeng brei ngak catang tui adat tuk kaoh mek. Sa thun tok brei peih pabah mbang glai sa mbang, tuk halei peih rahra meng hu adat nao mek njuh saong yaok sang tok brei nao sa urang.

Sa-ai Chu Che Xá, akaok palei Lao Chải khan lac, meng sit hu ong muk, amaik ame kakei lac: Dalam yaok glai jeng hu sa yang khik ramik, glai, phun glai, drei athur dalam glai jeng hu raidiuk karei. Harei inegirai camereip abih di bilan 1 yaok thun lac harei urang Hà Nhì paling yang glai, likau yang glai khik pacang ka yaok urang hu khang kajap prein yava, padai brah bak sang, menuk ada bak var ro. Glai ba mai halau ia tani tanat ka mikva puk palei. Nan ye hadei di adat dhar phor yang ia, mikva di Lao Chải ba gauk kuac nerak cống rãnh ka ia nyu nduac samar, khang hatai khik ramik halau ia la-an bingi. Urang Hà Nhì khik caga glai piah mek ia ngak mbang, ngak huak, ngak hamu takai kanyan. Y Tý bo oh hu glai ye tuai ravang me-in meda takik nao. Nan ye khik caga glai hu mbang dalam tame ralow darah di mikva bangsa Hà Nhì.

Urang Hà Nhì biak iek praong glai, nan ye urang hu sa blah adat taong phạt thei ngak suan. Meyah thei ngak suan, brei pala veik njauk janih phun kaoh, tak saong nộp phạt ka palei. Thei mboh glai khuah bo oh padam pui, atau oh khan brei rahra thau chip jeng njauk taong phạt. Thei ngak suan meda njauk phạt pabui, menuk piah palei pathau khan, likau yang glai ma-ah ampuan brei. Adat nan hu abih bhap bini dalam palei sanya ngak tui. Nghệ nhân ưu tú Ly Seo Chơ, daok di xã Y Tý, huyện Bát Xát brei thau: "Sang halei jeng paglaong hatai khik glai. Palei, xã, blaoh urang jakar kiểm lâm bhian nao tal sang mikva piah jak ba, pathau khan, ieu kakei oh ngak suan".

Urang Hà Nhì sahneng lac camereip di abih brei khik caga glai piah hu ia pandar. Ka dua lac khik caga glai piah mek ia ngak padai. Puac di abih, Y Tý bo oh hu glai ye tuai mai biak takik. Di palei Lao Chải, ia hu pandar ka yaok pluh sang daok di kreh palei. Ia hu ginup ka palei halei oh, daok mai meng bruk paglaong hatai sangka di bhap bini. Nan ye mikva bhian khik ka ia hu hacih sa-at. Tui sa-ai Chu Chế Xá – akaok palei Lao Chải, xã Y Tý: “Labik padang ia di kreh palei ini hu jangaih hacih lac meng hu yaok baoh sang brei sa urang tabiak puh ramik labik padang ia, piah ka mikva pandar ia hu siam mekre, salamat, hacih sa-at. Caong ka ia nduac miat oh tuk halei thu piah ka mikva hu pandar ia”.

Ilamu pala drak meng lavik zaman di urang bhum ceik glaong di Lào Cai hu ngak ka dom taneh mbon ceik jeng mblang hamu, tantu dalam bruk ba ia, patak pataom ia. Dua palak tangin gheih hu ngak jeng dom hamu takai kanyan, jeng padai brah di bhum glaong. Mblang hamu kanyik katam dalam bilan yuak, maong biak gheih mekre.

Hatai jia tame bruk ginreih hu jeng adat cambat, abih menuac sia puk palei ba gauk tame bruk. Ini lac jalan urang Hà Nhì di Y Tý khik ramik dom glai ram ginreih, daok tamo saong biak praong, jeng labik du lịch sinh thái dui pachreih abih di labik bhum glaong, bhum tapen negar Lào Cai.

Lac sa palei hu biak rilo kaya pandap meng langik tasik, saong hu labik dang praong ba tal bruk siam atau jhak môi trường sinh thái di abih bhum Bắc Bộ. Lào Cai mek hu dom jak jeng siam mekre, dalam bruk pathau khan, brei thau dom jalan ngak di đảng dalam khik ramik halau ia, pambuak haong cakrok glai khang kajap.

Di labik ia kraong Hồng nduac tame taneh Việt, daok hu dom glai praong, dom glai ram hu khik ramik meng hatai iek praong saong anit ranam glai di bhap bini dom bangsa daok di labik ini./.