Cóh hân noo boo lâng đợ boo ngân, boo đanh đh’rứah lâng cha kêết pa bhlâng, vêy cơnh bhrợ t’váih túh bhlong. Tu cơnh đêếc, cóh hân noo boo bh’năn t’viêng, goóh đoọng ha t’rí, c’roóc m’bứi, đh’rứah lâng bh’rợ zư lêy âng manuýh b’băn cắh lấh liêm choom nắc bấc t’rí c’roóc crêê pr’lúh, c’rơ đhur.

          Đoọng zâl cha groong đhr’năng ha ul ha t’rí, c’roóc cóh hân noo boo, đhanuôr nắc chêếc n’năl gít bh’rợ bhrợ têng bh’năn đoọng ha t’rí c’roóc tơợ n’jăng xang bêl xoót ha roo. N’jăng xang bêl xoót ha too cắh dzợ vêy bấc dinh dưỡng, tu cơnh đêếc t’rí c’roóc cắh lấh liêng cha, nắc cóh n’jăng vêy chất xơ liêm pa bhlâng lâng choom bhrợ têng đh’rứah lâng chất vêy bấc dinh dưỡng n’lơơng đoọng dưr váih bh’năn bấc dinh dưỡng ha t’rí c’roóc. Đợ bh’rợ bhrợ têng n’jăng nắc: ng’bhrợ ra bụ, pa xiêr kiềm cóh n’jăng, ủ đớc lâng u rê.

          Bhrợ ra bụ n’jăng nắc bh’rợ đhanuôr ta luôn bhrợ têng bhlâng đoọng t’rí c’roóc cha. Đợ n’jăng bêl đoọng bhrợ ra bụ nắc ch’mêết lêy bhrợ zập ha t’rí c’roóc cha cóh muy t’ngay. Đớc n’jăng ooy tr’đuáh xang n’nắc đươi đác bhoóh vêy nồng độ mơ 1% n’tóh ooy n’jăng, mơ 1kg n’jăng nắc đươi 1 lít đác. N’jăng xang bêl ơy vêy đác bhoóh nắc n’jứah ra bụ bhrợ ha t’rí c’roÓc kiêng cha. Nắc ng’bhrợ mơ ooy đoọng t’rí c’roóc cha lứch mơ đêếc, cắh choom đớc n’jăng tước ooy t’ngay t’tun ha dzợ đoọng ha t’rí c’roóc cha.

          Lấh ooy bh’rợ đươi bhoóh đoọng bhrợ ra bụ n’jăng nắc dzợ choom ng’đươi vôi ng’đớc nắc pa kiềm cóh n’jăng. Nâu đoo công nắc bh’rợ bhrợ ha n’jăng ra bụ, vêy n’nặ đha hum. Đươi bể xây cắh cậ pr’lắh ga mắc, thùng nhựa đoọng trọm n’jăng đh’rứah lâng pazêng rau pr’đươi n’lơơng cơnh x’rang lâng a buung ga mắc đoọng cor.

          T’mót n’jăng ooy bể cắh cậ n’tóh đác vôi vêy nồng độ mơ 1% lâng cor cóh 3 t’ngay, muy t’ngay cor tơợ 2 -3 chu ( 100kg n’jăng n’tóh mơ 6kg vôi lâng 600 lít đác sạch). Pay n’jăng đớc ooy x’rang đoọng pa goóh lứch đác vôi, xang n’nắc đươi đác rao pa sạch vôi cóh n’jăng nắc choom đoọng t’rí c’roóc cha, cắh cậ đơơng đớc lơi cóh c’rol âng t’rí c’roóc đoọng t’rí c’roóc cha. Muy p’nong nắc cha tơợ 7- 10kg n’jăng ơy ta bhrợ cóh muy t’ngay.

          Bh’rợ ủ n’jăng lâng urê công nắc vêy bấc đhanuôr bhrợ têng. Mơ 100kg n’jăng ra lúc lâng 4kg urê lâng 100lít đác sạch. Nắc choom pếch boọng k’tiếc, đha lóp nilo đoọng u cắh cậ bhrợ bể ủ, công choom đơi bao nilon cơợng cắh cậ ủ puôl n’jăng lâng nilon chọ lâng a ngoon.

T’đui ooy đhr’năng đợ bấc âng n’jăng nắc ng’ủ nắc lêy pay đợ pr’đươi crêê cơnh. Ha dang ủ lâng bh’rợ pếch boọng nắc boọng n’juốh dal mơ 1 mét m’pâng, bhứah 1 mét m’pâng lâng đhậu mơ 1 mét, đoọng choom ủ đớc 200kg n’jăng. Đớc n’jăng ơy ta ra lúc urê lâng đác ooy boọng, k’đị pa nhâm, cóh boóp âng boọng nắc c’tậ lâng rau ha lêệng. Ha dang ủ n’jăng lâng chr’đhung nilon nắc ng’bhrợ cơnh đâu: 100kg n’jăng, 4 kg đạm urê, 100 lít đác. Đươi bao ga mắc lâng chr’đhung nilon ga mắc xa lun bơr bao n’nắc, xang n’nắc t’mót n’jăng ơy vêy ta ra lúc.

        N’jăng nắc vêy ta k’tí đhị cr’loọng tang cắh cậ đhị bhai nhựa xướch đác ơy ta lúc urê ooy n’jăng (ha dang n’jăng dzợ t’mêê lâng u dzếp nắc pa oó tưới bấc đác nắc công dzợ ng’clai mơ zập urê). Bêl ơy xang ng’xướch nắc z’vậ bấc chu đoọng urê boọ lứch cóh n’jăng, xang n’nắc t’mót n’jăng ooy bao ga mắc, nắc t’mót t’bấc, pa nhâm.

        Xang mơ tơợ 7- 10 t’ngay ng’ủ, nắc tơớp pay n’jăng đoọng ha t’rí, c’roóc cha. Cóh tr’nơớp đoọng cha tr’bứi, k’dâng tơợ 1- 2kg, nắc đoọng t’rí c’roóc tr’bứi đh’rứah lâng bhơi xấc đoỌng u loóih, bêl t’rị c’roóc ơy choom cha nắc đoọng t’bấc n’jăng ơy ta ủ, cắh choom đoọng muy p’nong t’rí c’roóc cha n’jăng ơy ta ủ lâng urê la lấh bấc tơợ 7- 10kg muy p’nong coh muy t’ngay. Bêl đoọng t’rí c’roóc cha n’jăng n’nâu nắc đoọng ộm zập đác mơ 20 lít muy p’nong cóh muy t’ngay.

Ha dang đoọng cha cóh hân noo ch’noọng nắc đoọng ộm đác bấc lấh mơ. Tu đạm urê nắc hoá chất u độc, tu cơnh đêếc bêl ng’bhrợ nắc ch’mêết lêy crêê cơnh, cắh choom bhrợ pa bhlâng bấc đợ urê đoọng phép choom đươi, tu đươi la lấh bấc nắc bhrợ t’rí c’roóc bol lâng cắh choom đoọng t’rí c’roóc cha muy urê a năm, n’jăng vêy ta ủ bhrợ lâng urê công vêy ta bhrợ têng crêê cơnh t’ngay ng’xêê ng’ủ, nắc vêy choom đoọng t’rí c’roóc cha.

         Lấh ooy n’jăng, pazêng bh’năn n’lơơng cóh chr’nóh chr’bêết cơnh t’nơơm a bhoo, tâm bhóc… công nắc choom ng’bhrợ bh’năn đoọng ha t’rí c’roóc đoọng nhâm mâng ooy bh’năn ha t’rí c’roóc cóh hân noo ha ọt, bhrợ đoọng ha t’rí c’roóc doọ choom bil c’rơ, dưr váih liêm lâng pa dưr c’rơ zâl cha groong pr’lúh./.

  CHẾ BIẾN THỨC ĂN CHO GIA SÚC MÙA MƯA

           Vào mùa mưa với lượng mưa lớn, mưa lâu ngày cộng với rét đậm, rét hại có khi gây ra lũ lụt. Vì vậy, trong mùa mưa thức ăn thô xanh cho trâu bò khá ít ỏi, việc chăm sóc của người chăn nuôi đối với gia súc chưa chu đáo nên nhiều trâu bò nhiễm dịch bệnh, giảm sức đề kháng.

            Để chủ động phòng chống đói cho đàn gia súc trong mùa mưa, bà con cần tìm hiểu kỹ phương pháp chế biến thức ăn cho trâu bò từ nguồn rơm rạ tận dụng được sau khi thu hoạch. Rơm, rạ sau khi thu hoạch lúa đã bị giảm hàm lượng dinh dưỡng nên trâu bò không thích ăn, nhưng nó là chất xơ tốt có thể chế biến thành nguồn thức ăn tốt, giàu dinh dưỡng mà trâu bò rất thích ăn. Các phương pháp chế biến rơm chủ yếu là: làm mềm rơm, kiềm hóa rơm, ủ bằng urê.

          Làm mềm rơm là phương pháp mà nông dân thường xuyên sử dụng nhất để cho trâu bò ăn. Lượng rơm trước khi được đưa vào làm mềm phải tính chỉ đủ cho trâu bò ăn trong 1 ngày. Cho rơm vào máng ăn rồi dùng nước muối nồng độ 1% tưới lên rơm, cứ 1 kg rơm thì dùng 1 lít nước. Rơm sau khi đã thấm nước muối vừa mềm vừa dịu, trâu bò rất thích ăn. Nên chế biến bữa nào cho trâu bò ăn hết bữa đó, không nên để rơm đã chế biến qua ngày rồi mới cho trâu bò ăn.

Ngoài sử dụng muối để làm mềm rơm còn có thể dùng vôi gọi là phương pháp kiềm hoá rơm. Đây là phương pháp làm cho rơm mềm, có mùi thơm dễ chịu. Dùng bể xây hoặc chảo, thùng nhựa để ngâm rơm cùng với các dụng cụ khác là giá để và cây đảo.

           Cho rơm vào bể hoặc đổ nước vôi nồng độ 1% vào đảo trộn đều trong 3 ngày, mỗi ngày đảo từ 2-3 lần (100 kg rơm khô đổ vào 6 kg vôi và 600 lít nước sạch). Lấy rơm lên giá để ráo hết nước vôi rồi dùng nước rửa sạch vôi, có thể cho bò ăn ngay hoặc đem phơi khô gác lên chuồng cho trâu bò ăn dần. Mỗi con ăn từ 7- 10 kg rơm đã chế biến trong một ngày.

            Phương pháp ủ rơm bằng u rê cũng được nhiều nông dân sử dụng. Cứ 100 kg rơm trộn 4 kg urê và 100 lít nước sạch. Có thể đào hố rồi lót bằng nilon để ủ hoặc xây bể ủ, cũng có thể dùng bao ni lon dày hoặc ủ thành cây rơm xung quanh có ni lon bao phủ kín có dây buộc chặt.

         Tuỳ vào lượng rơm cần ủ mà chọn dụng cụ ủ cho phù hợp. Nếu ủ bằng cách đào hố thì hố có kích thước chiều dài 1,5 m, chiều rộng 1,5m và chiều sâu 1m để có thể ủ được 200 kg rơm khô. Bỏ rơm khô đã trộn urê và nước xuống hố, nén chặt thành hố, trên mặt hố đậy bằng 1 lớp bao tải. Còn nếu ủ rơm bằng túi nilon thì cách làm là: 100kg rơm khô, 4 kg đạm urê, 100 lít nước. Dùng bao tải gai và túi nilon loại to lồng vào nhau để đựng rơm sau khi đã được trộn đều.

Rơm khô được rải đều lên sân hoặc tấm vải nhựa rồi tưới nước đã pha urê vào rơm (nếu rơm còn tươi và ướt thì giảm lượng nước nhưng vẫn hoà đủ lượng urê). Khi tưới xong đảo thật nhiều lần để rơm thấm đều urê sau đó dùng tay cuộn từng nắm rơm nhét vào bao tải, chú ý nhét thật chặt.

         Sau 7- 10 ngày ủ, bắt đầu lấy rơm cho trâu, bò ăn. Lúc đầu cho ăn ít, khoảng 1-2 kg, phải tập cho trâu bò ăn dần bằng cách trộn lẫn với cỏ tươi, khi trâu bò đã ăn quen thì tăng dần lượng rơm ủ trong khẩu phần ăn của chúng nhưng không cho ăn quá lượng rơm ủ bằng urê từ 7- 10 kg/con/ngày. Khi cho trâu bò ăn loại rơm này cần lưu ý phải cho chúng uống nước đầy đủ là 20 lít/con/ngày.

          Nếu cho ăn vào mùa khô thì cho uống nước nhiều hơn. Vì đạm urê là loại hóa chất rất độc nên khi làm phải cân đong số lượng chính xác, tuyệt đối không được vượt quá hàm lượng urê cho phép sẽ gây ngộ độc cho trâu, bò và không được cho trâu bò ăn trực tiếp đạm urê, rơm ủ bằng u rê cũng phải tuân thủ đúng thời gian ủ mới được đem ra cho trâu bò ăn.

Ngoài rơm, các sản phẩm phụ khác trong trồng trọt như thân các loại cây ngô, lạc... cũng có thể chế biến thành thức ăn cho trâu bò để đảm bảo nguồn thức ăn cho trâu bò trong mùa đông, giúp trâu bò khỏi xuống sức, tăng trưởng tốt và tăng sức đề kháng, tránh được một số bệnh tật./.