Pa bhlâng, bánh abhoo ng’đhooh vêy apêê pân đil K’Ho lâng tr’pang têy ta béch năc bhrợ t’vaih ng’lêy la liêm lâng cha yêm bhlâng, căh muy p’xoọng chr’na đha năh ha pr’loọng đong ting n’năc dưr vaih muy rau hàng hoá, bhrợ t’vaih rau bơơn pay pa chô ha pr’loọng đong

Pr’loọng đong p’căn Liêng Hót Ka Hiên (đhanuôr K’Ho n’đăh Cil) coh cr’noon Srê Đăng, chr’val Tân Hội, tỉnh Lâm Đồng tơợ đanh ty bhrợ bánh âng lang aconh abhươp ahay, coh đêêc vêy bánh abhoo dưr vaih cơnh chr’na tr’haanh coh zr’lụ. Bêl p’căn Liêng Hót Ka Hiên t’cooh ta ha, ađoo ơy pa choom bh’rợ bhrợ bánh abhoo đoọng ha pazêng apêê ađhi amoó, k’coon ch’chau coh pr’loọng đong, tu cơnh đêêc năc choom đớc chr’na “bánh abhoo âng pr’loọng đong”.

Amoó Lêng Hót Zi Jăk đớc p’căn Liêng Hót Ka Hiên năc angăh. Xang bêl tốt nghiệp trung cấp Dược, amoó đươi c’năl ơy học năc bhrợ ha chr’na “bánh abhoo âng pr’loọng đong” âng pr’loọng đong đay năc dưr a yêm lâh mơ. Amoó Liêng Hót Zi Jăk, prá xay:

“Bánh abhoo yêm bhlâng, đoọng vaih rau a yêm năc t’đui ooy m’ma abhoo. Bánh yêm bhlâng năc bánh vêy ta bhrợ tơợ abhoo đêệp nghệ âng đhanuôr zi chượt. Abhoo ng’bhrợ bánh năc căh choom griing la lâh lâng công căh choom la lâh u nhuum. Abhoo t’mêê k’griing năc doọ u coọc căh cậ u gooh năc căh lâh ra boót”.

Manuyh K’Ho xoọc đâu buôn đươi m’ma abhoo đêệp bhoóc bhrợ bánh. Abhoo n’nâu u ra boót, a yêm, chặt vaih liêm lâh mơ lâng cr’chăl ng’đêêh năc công đơơh t’piing lâng abhoo n’lơơng. Ting cơnh kinh nghiệm âng đhanuôr, đợ p’nong abhoo ơy zập t’ngay năc p’loon đêêh coh ra diu ra dzương đoọng dzợ vêy bấc rau ba bặ. Abhoo xang bêl đêêh chô đơơng ooy đong năc đơơh vêy ng’zêệ đoọng dzợ rau a yêm. N’đoh abhoo năc ng’đươi tôm bánh. Amoó Liêng Hót Zi Jăk prá xay p’xoọng:

“Xang bêl đêêh abhoo, năc ng’looh n’đoh, xang n’năc ng’coóch, coóch xang t’moot ooy máy g’lị, lúc p’xoọng m’bứi đường lâng sữa. Ha dang lúc pa bhlâng bấc đường lâng sữa năc bhrợ bil rau đha hum âng abhoo. Xang n’năc pay n’đoh abhoo ng’tôm bánh lâng đơơng đhooh k’dâng 2 tiếng năc abhoo u chêện”.

Bánh abhoo buôn pa bhlâng ng’bhrợ, năc coh pazêng bhươl cr’noon, pân đil K’Ho hân đoo công n’năl bhrợ bánh abhoo. Tu trơ vâng bh’rợ tr’nêng, kiêng cha năc mơ atôh bánh abhoo, bâc ngai năc căh bhrợ ha dợ lướt câl. Tơợ đêêc, bánh abhoo a yêm dưr vaih cơnh hàng hoá, năc chr’na căh muy đoọng ha đhanuôr vel đong năc dzợ vêy ta pa câl coh mạng xã hội. Amoó Liêng Hót Rebeca k’coon ta ha âng p’căn Liêng Hót Ka Hiên, xay truih, lâh cr’chăl dạy coh trường, amoó năc dzợ bhrợ “bánh abhoo ty đanh” âng pr’loọng đong.

“C’la cu năc manuyh giáo viên, căh lâh vêy cr’chăl đoọng bhrợ, hân đhơ cơnh đêêc năc công p’loon bhrợ bánh. Tr’nơơp năc p’xoọng pazêng rau chr’na đha năh ha pr’loọng đong, xang n’năc pa câl đoọng ha đhanuôr coh bhươl cr’noon, bhrợ t’vaih rau bơơn pay pa chô ha pr’loọng đong. Lâng rau chr’năp bhlâng azi năc lang manuyh k’coon ch’chău năc ng’năl zư lêy lâng pa dưr truyền thống âng pr’loọng đong, âng acoon coh đay”.

Amoó Lơ Mu Liviơ năc manuy ta luôn câl bánh abhoo âng pr’loọng đong p’căn Liêng Hót K’Hiên xay truih:

“Bánh abhoo năc chr’na a yêm âng acoon coh zi, zập ngai công choom bhrợ. Hân đhơ cơnh đêêc bhrợ bánh abhoo lâng pa câl năc coh cr’noon n’nâu muy pr’loọng đong amoó Rebeca a năm bhrợ. Pr’loọng đong đoo bhrợ bánh n’năc yêm bhlâng, nhâm mâng rau sạch liêm, acu bhui har tu co cr’noon vêy pr’loọng đong zư lêy bh’rợ bhrợ bánh ty đanh n’nâu âng acoon coh, đoọng bh’rợ n’nâu doọ choom bil ting n’năc bhrợ t’vaih rau bơơn pay pa chô, pa liêm pr’ăt tr’mông âng pr’loọng đong. Acu chăp hơnh bhlâng apêê pân đil manuyh K’Ho đa đơơh lâng ta béch g’lăng công cơnh n’năl pa dưr lâng zư lêy bh’rợ tr’nêng ty đanh âng acoon coh đay, coh đêêc vêy bh’rợ bhrợ bánh”.

Bánh abhoo ng’đhooh âng pr’loọng đong p’căn Liêng Hót Ka Hiên vêy ta bhrợ năc vêy ta đơơng pa câl coh prang tỉnh Lâm Đồng. Lâh b’băcn bánh abhoo công vêy ta pa câl ooy tỉnh n’lơơng. Đoo bêl pr’loọng đong bhrợ lâh 200 t’nôm bánh, muy t’nôm mơ 20 r’bhâu đồng… Nâu đoo năc đợ zên ng’pay pa chô căh lâh năc công zooi pr’loọng đong đoo vêy p’xoọng rau bơơn pay pa chô. Chr’năp bhlâng năc ađoo bhui har tu ơy bơơn zư lêy lâng pa dưr bh’rợ bhrợ bánh ty đanh dưr vaih “bh’rợ ty đanh” âng pr’loọng đong./.

BÁNH BẮP HẤP- MÓN ĂN DÂN DÃ CỦA NGƯỜI K’HO Ở LÂM ĐỒNG

Người K’Ho ở tỉnh Lâm Đồng, từ xa xưa đã gắn bó với cây bắp (ngô). Từ hạt bắp họ tạo ra nhiều món ăn độc đáo, như: cơm bắp, cháo bắp chua, cháo bắp nóng, chè bắp, và bánh bắp… Đặc biệt, bánh bắp hấp được người phụ nữ K’Ho sáng tạo bằng đôi bàn tay khéo léo, không chỉ để cải thiện bữa ăn trong gia đình mà trở thành hàng hóa, mang lại nguồn thu nhập

Gia đình bà Liêng Hót Ka Hiên (dân tộc K’Ho nhánh Cil) ở thôn Srê Đăng, xã Tân Hội, tỉnh Lâm Đồng có truyền thống làm bánh dân gian, trong đó bánh bắp đã trở thành “thương hiệu” nổi tiếng trong vùng. Khi bà Liêng Hót Ka Hiên lớn tuổi, bà đã truyền lại những bí quyết làm bánh bắp cho các chị em, con cháu trong gia đình, nên có thể gọi đó là món “bánh bắp gia truyền”.

Chị Liêng Hót Zi Jăk gọi bà Liêng Hót K’Hiên bằng dì. Sau khi tốt nghiệp trung cấp Dược, chị dùng kiến thức đã học để làm cho món “bánh bắp gia truyền” của gia đình thêm phần bổ dưỡng. Chị Liêng Hót Zi Jăk, cho biết:

“Bánh bắp ngon, đảm bảo chất lượng phụ thuộc vào giống bắp. Mà bánh ngon nhất là bánh được làm từ giống bắp nếp nghệ của dân tộc mình tự trồng lấy. Và bắp để dùng làm bánh thì không được quá già hoặc quá non. Bắp vừa đủ độ già thì như vậy sẽ không bị nhão hoặc khô không được dẻo”.

Người K’Ho hiện nay thường sử dụng giống bắp nếp trắng để làm bánh. Giống bắp này dẻo, ngon, năng suất cao hơn và thời gian thu hoạch sớm hơn so với giống bắp nghệ. Theo kinh nghiệm của bà con, những trái bắp đã đủ ngày thì tranh thủ bẻ vào buổi sớm mai để đạt độ ngon nhất. Trái bắp sau khi hái về được chế biến ngay để giữ trọn vị thơm ngon. Vỏ bắp cũng được tận dụng để gói bánh. Chị Liêng Hót Zi Jăk chia sẻ thêm:

“Sau khi đã bẻ bắp về, bắp sẽ lột vỏ, sau đó sẽ bào từng trái một và bỏ vào máy xay, cho thêm ít đường và sữa. Nếu cho nhiều đường hoặc sữa thì sẽ mất đi chất ngon tự nhiên của bắp. Sau đó sẽ lấy vỏ bắp để gói bánh và mang đi hấp tầm 2 tiếng là bắp chín”.

Bánh bắp rất dễ làm, hầu như ở buôn làng, phụ nữ K’Ho đều biết làm bánh bắp hấp. Do tính chất công việc bận rộn, mà muốn sử dụng số lượng ít bánh bắp hấp hàng ngày, nên nhiều người không tự làm mà chọn cách đi mua. Từ đó, bánh bắp hấp dần trở thành hàng hóa, là món ăn không chỉ phục vụ người dân địa phương mà còn được đăng bán trên mạng xã hội. Chị Liêng Hót Rebeca là con gái đầu lòng của bà Liêng Hót K’Hiên, ngoài thời gian dạy học ở trường, chị vẫn duy trì nghề làm “bánh bắp truyền thống” của gia đình.

“Bản thân là một giáo viên, rất có ít thời gian, nhưng tôi vẫn tranh thủ thời gian để làm bánh. Trước nhất là cải thiện bữa ăn cho gia đình, sau đó là bán cho các bà con trong vùng mang lại nguồn thu nhất định cho gia đình. Và điều quan trọng nhất là chúng tôi là thế hệ con cháu phải biết gìn giữ và tiếp nối nghề truyền thống của gia đình của dân tộc chúng tôi”. 

Chị Lơ Mu Liviơ là một khách hàng quen thuộc của gia đình bà Liêng Hót K’Hiên cảm nhận:

“Bánh bắp là món ăn đặc sản cuả dân tộc chúng tôi, ai cũng biết làm. Nhưng làm bánh bắp hấp và buôn bán thì ở buôn làng này chỉ có mỗi gia đình chị Rebeca làm thôi. Gia đình chị ấy làm bánh rất ngon, đảm bảo vệ sinh, tôi cảm thấy vui mừng vì trong buôn làng có gia đình tiếp nối và gìn giữ nghề lám bánh truyền thống của dân tộc mình để nghề này không bị mất đi mà con mang lại nguồn thu nhập cải thiện đời sống gia đình. Tôi rất ngưỡng mộ những người phụ K’Ho năng động và sáng tạo cũng như biết phát huy và gìn giữ nghề truyền thống dân tộc mình, trong đó có nghề làm bánh”.  

Bánh bắp hấp của gia đình bà Liêng Hót K’Hiên làm ra đã bán cho khách ở khắp vùng của tỉnh Lâm Đồng. Ngoài ra bánh bắp cũng được bán cho khách ở ngoài tỉnh. Mỗi lần gia đình làm hơn 200 gói bánh, mỗi gói 20 ngàn đồng… Đây là nguồn thu chưa thật nhiều nhưng cũng gíup gia đình bà có thêm thu nhập. Đặc biệt là bà cảm thấy tự hào vì đã biết gìn giữ và phát triển việc làm bánh dân gian thành “nghề truyền thống” của gia đình.