Coh đêêc, Bh’rợ bhui har ha roo t’mêê dzợ ng’đớc cơnh lơơng năc ng’cha ha roo t’mêê năc bh’rợ chr’năp bhlâng coh c’moo đoọng chăp hơnh abhô dang, plêệng k’tiêc ơy bhrợ t’vaih đoọng ha roo, abhoo bâc ơl, năc cr’chăl pr’loọng đong chô k’rong ăt đh’rưah, bhươl cr’noon ăt đh’rưah nhâm mâng

Bh’rợ cha ha roo t’mêê âng manuyh Jarai coh cr’noon Ghè, chr’val Ia Dơk, tỉnh Gia Lai buôn ta bhrợ tơợ c’xêê 10 tươc c’xêê 12 dương lịch coh zập c’moo. Bh’rợ cha ha roo t’mêê đhị zr’lụ đong Rông xang bêl t’cooh bhươl, manuyh g’lăng z’hai lâng đhanuôr mr’cơnh cr’noọ xa nay.

T’ngay bhrợ Bh’rợ cha ha roo t’mêê, đhanuôr chô k’rong ăt coh đong Rông tơợ đơơh đoọng ra văng pazêng rau bha nuôih. Tơơm x’nuur đươi dua ha bh’rợ bhuôih caih năc ơy vêy ta n’đhâng đhị m’pâng đong Rông. Coh apậ bha nuôih căh choom căh vêy chr’na cơnh ty đanh, cơnh: avị hor, lêệ ta boh đh’rưah pa nó ha roo t’mêê, zợ buah. Vêy bêl cậ, muy p’nong a ọc căh cậ gôông a tứch công vêy ta đươi đoọng bhrợ bha nuôih, bhuôih abhô dang. Apậ bha nuôih công ơy zập, t’cooh Kpuih Ôh, t’cooh bhươl cr’noon Ghè, chr’val Ia Dơk p’căh mặt ha bhươl cr’noon năc tơớp bhuôih:

“Ơ abhô Yang, t’ngay đâu acu pay bha lếch, a tứch ga măc đơơng ooy đâu, k’dua apêê Yang chô lêy đươi, k’văr ha zi k’bhố ngăn, bhui har, bhrợ cha bh’nha k’van. Ơ abhô đong Rông, abhô da ding k’coong, abhô đác, rơơm kiêng abhô dang chô lêy lâng đươi a ọc ga măc, a tứch ga măc lâng bhrợ t’vaih rau têêm ngăn, zooi đhanuôr k’bhộ ngăn”.

Xang bh’rợ p’bhuôih năc tươc ooy bh’rợ n’đhưưng n’toong, t’nơơt xoang liêm pr’hay âng pazêng apêê ta đhâm, c’mor coh bhươl cr’noon. Amoo Rah Lan H’ Tiết, cr’noon Ghè, chr’val Ia Dơk prá xay:

“Nâu đoo năc g’luh tr’nơơp acu ting pâh ooy bh’rợ Cha ha roo t’mêê âng manuyh Jarai. Acu bhui har tu bơơn n’năl rau liêm pr’hay văn hoá âng acoon coh đay. Tơợ bhiệc bhan n’nâu, acu lêy zập ngai ăt đh’rưah liêm pr’hay lâh mơ.”

Ađhi Siu Điệp coh cr’noon Ghè, bhui har bêl bơơn ting chroi g’lêêh c’rơ ooy bh’rợ bhui har n’nâu:

“Acu bhui har pa bhlâng bêl bơơn ting pâh t’nơơt xoang coh bhiệc bhan, bơơn tr’lum prá xay lâng zập ngai lâng n’năl ghít lâh mơ ooy văn hoá âng acoon coh đay.”

Ting cơnh t’cooh Ksor Thất, manuyh Jarai ăt coh chr’val Ia Tul, coh pr’ăt tr’mông t’mêê nâu cơy, bâc zr’lụ căh dzợ bhrợ bh’rợ Cha ha roo t’mêê cơnh l’lăm ahay. Muy pâng năc bâc đha đhâm c’mor lướt học ch’ngai, bhrợ cha ch’ngai, cơnh lơơng cậ năc tu tr’xăl coh bh’rợ tr’nêng âng đhanuôr, tu cơnh đêêc đợ pr’loọng đong bhrợ bh’rợ Cha ha roo ha rêê t’mêê căh dzợ bâc:

“Bh’rợ cha ha roo t’mêê, pazêng pr’loọng đong coh đhanuôr năc bhrợ pazêng rau bh’rợ cơnh bhuôih coh ha rêê chô đơơng đớc ooy zơng, bhuôih loọng zơng, bhuôih coh đong cha ha roo t’mêê tước bêl Bhiệc bhan âng bhươl cr’noon vêy ta bhrợ. Năc đoo năc bh’rợ coh ty đanh ahay coh bh’rợ bhuôih ha roo t’mêê, năc nâu cơy căh dzợ lâh vêy bâc. Muy coh pazêng pr’loọng đong vêy chướt ha roo năc vêy bhrợ bh’rợ n’nâu. Xoọc đâu, đhanuôr zêng cha bêệt ha roo ruộng, muy c’moo cha bêệt tươc 2-3 hân noo, tu cơnh đêêc ha roo ha rêê căh dzợ vêy bâc”.

Công ting cơnh t’cooh Ksor Thất, Bh’rợ cha ha roo t’mêê âng manuyh Jarai dzợ xay p’căh cr’noọ xa nay đoàn kết bhươl cr’noon. Bêl ahay, zập pr’loọng đong zêng bhrợ bh’rợ n’nâu lâng ting pâh âng đhanuôr coh bhươl cr’noon. T’cooh Ksor Thất, chr’val Ia Tul, tỉnh Gia Lai prá xay p’xoọng:

“Pr’loọng đong hân đoo bh’rợ cha ha roo t’mêê năc đhanuôr zêng tước, tu cơnh đêêc năc xay p’căh cr’noọ xa nay k’rong ăt đh’rưah bâc lâh mơ. Tu ha roo năc pr’ăt tr’mông âng acoon manuyh, tu cơnh đêêc đhanuôr chăp pa bhlâng. Lêy năc đoo năc bhô t’vaih bâc rau. Tu cơnh đêêc bh’rợ n’nâu n’jưah năc pa têệt đươi, n’jưah năc xay p’căh rau k’rong đh’rưah bâc lâh mơ, cơnh đêêc năc bh’rợ âng lang ahay lâng nâu cơy dzợ mr’cơnh, tu manuyh Jarai k’noọ zêng vêy abhô tu cơnh đêêc năc ng’zư đớc.”

Bh’rợ cha ha roo t’mêê âng manuyh Jrai năc ơy vêy tơợ đanh ahay. Nâu đoo năc căh muy bh’rợ chăp hơnh abhô dang ơy bhrợ t’vaih ha đhanuôr bhươl cr’noon muy hân noo vaih bâc abhoo, ha roo, ting n’năc công năc cr’chăl zập ngai đh’rưah đươi dua bh’nơơn bh’rợ pa bhrợ xang muy c’moo zr’năh k’đhap t’bhlâng pa bhrợ. T’cooh Siu Yon, t’cooh bhươl cr’noon Ó, chr’val Ia Pia prá xay, nâu đoo năc rau pa têệt, pazum zập ngai coh bhươl cr’noon, zr’lụ kinh nghiệm bhrợ cha vêy ta xay truih lâng pr’ăt tr’mông t’mêê vêy ta pa dưr:

“Bh’rợ bhuôih n’nâu năc chr’năp pa bhlâng lâng manuyh Jarai. Đhanuôr zập ngai zêng bhui har, hơnh deh bh’nơơn bh’rợ pa bhrợ. Bêl bhrợ bh’rợ bhuôih cr’noon vêy apêê n’đhưưng n’toong, nâu đoo năc bêl đoọng lang apêê ta đhâm c’mor n’năl lâh mơ ooy văn hoá ty đanh, đh’rưah zư lêy, pa dưr. Đhị bhiệc bhan, đhanuôr căh choom căh vêy chiing goong, đhưưng ch’gâr, t’nơớt xoang đh’rưah zư lêy rau liêm pr’hay âng văn hoá”.

Nâu cơy, coh pr’ăt tr’mông t’mêê, manuyh Jrai coh tỉnh Gia Lai dzợ t’bhlâng zư lêy rau chr’năp pr’hay văn hoá âng acoon coh. Tơợ xa nul chiing ch’va, t’nơơt xoang la liêm tươc ooy bh’rợ bhuôih chăp hơnh abhô dang xang bêl xoót ha roo. Bh’rợ cha ha roo t’mêê căh muy ng’bhui har ooy cr’liêng ha roo vêy ta chô đơơng đơc coh zơng, ting n’năc rau chăp hơnh plêệng k’tiêc, năc angoọn pa têệt zập ngai coh bhươl lâng năc rau xay p’căh ha pr’ăt tr’mông k’rơ bhlâng âng văn hoá Tây Nguyên, zr’lụ năc zr’lụ zập hân noo ha roo t’mêê năc muy hân noo âng đoàn kết, âng k’bhộ ngăn lâng r’rơơm./.

LỄ MỪNG LÚA MỚI CỦA NGƯỜI JARAI, NÉT ĐẸP VỀ LÒNG BIẾT ƠN VÀ TINH THẦN ĐOÀN KẾT

Tây Nguyên là vùng đất lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống độc đáo của các tộc người thiểu số. Với người Jarai ở tỉnh Gia Lai, thời điểm cuối năm, khi những hạt lúa vàng được thu hoạch và chất đầy kho cũng là lúc diễn ra ngày hội ở khắp buôn làng. Trong đó, Lễ Mừng lúa mới hay còn gọi là Lễ Ăn cơm mới là nghi lễ quan trọng nhất trong năm để tạ ơn trời đất đã ban cho mùa màng bội thu, là dịp gia đình sum họp, gắn kết cộng đồng

Lễ Mừng lúa mới của người Jarai ở làng Ghè, xã Ia Dơk, tỉnh Gia Lai thường diễn ra từ tháng 10 đến tháng 12 dương lịch hằng năm. Lễ hội diễn ra tại không gian nhà Rông sau khi già làng, nghệ nhân và người dân thống nhất các ý kiến.

Ngày diễn ra Lễ Mừng lúa mới, bà con tập trung tại nhà Rông từ rất sớm để chuẩn bị các lễ vật. Cây nêu phục vụ cho nghi lễ cũng đã được dựng lên ở trung tâm nhà Rông. Trong mâm cúng không thể thiếu các món ăn truyền thống, như: cơm lam, thịt nướng cùng bó lúa mới, ché rượu cần. Đôi khi, một con heo hoặc gà trống cũng được chọn làm vật hiến tế, dâng lên Giàng. Mâm cúng đã đủ đầy, ông Kpuih Ôh, già làng Ghè, xã Ia Dơk đại diện cả làng bắt đầu đứng ra khấn vái:  

“Ô Yang, hôm nay tôi mang heo to, gà to đến đây, kính mời các Yang về đây thụ lễ, xin bảo vệ và ban bình an cho bà con dân làng, cầu cho tai qua nạn khỏi, làm ăn phát đạt. Hỡi thần nhà Rông, thần núi, thần nước, kính cầu các thần về chứng và thụ lễ heo to gà to và ban bình an, ban sự ấm no cho bà con”

Sau phần lễ là phần hội với màn diễn tấu bài bài chiêng, điệu múa xoang nhịp nhàng của các nam thanh, nữ tú trong làng. Chị Rah Lan H’ Tiết, làng Ghè, xã Ia Dơk chia sẻ:

“Đây là lần đầu tiên tôi tham gia Lễ Mừng lúa mới của người Jarai. Tôi thấy rất vui vì được biết thêm về nét đẹp văn hóa độc đáo của dân tộc mình. Qua lễ hội này, tôi thấy mọi người thắt chặt hơn tinh thần đoàn kết của dân tộc mình.”

Em Siu Điệp ở làng Ghè, tự hào khi được góp sức vào lễ hội:

“Em rất vui khi được tham gia múa xoang tại lễ hội, được giao lưu với mọi người và để hiểu thêm về văn hóa của dân tộc mình.”

Theo ông Ksor Thất, người Jarai ở xã Ia Tul, trong dòng chảy cuộc sống hiện đại, nhiều nơi không còn tổ chức Lễ Mừng lúa mới như trước đây. Một phần do lớp trẻ rời làng đi học, đi làm xa, phần khác do sự thay đổi trong sản xuất canh tác của bà con nên số lượng gia đình tổ chức Lễ Mừng lúa rẫy không còn nhiều.

“Lễ Mừng lúa mới, tất cả các hộ gia đình đều thực hiện từ các khâu cúng tại rẫy, đưa hồn lúa về kho, cúng mở cửa kho, cúng tại nhà ăn mừng lúa mới cho tới khi Lễ hội cả làng diễn ra. Đó là nghi thức nguyên thủy trong lễ cúng lúa mới từ ngày xưa, nhưng nay không còn nhiều. Chỉ có những gia đình trồng lúa rẫy mới thực hiện các nghi lễ này. Hiện, bà con đã chuyển sang trồng lúa nước, một năm có thể trồng 2-3 vụ, nên hộ trồng lúa rẫy chỉ còn một số ít”.

Cũng theo ông Ksor Thất, Lễ Mừng lúa mới của người Jarai còn thể hiện tinh thần đoàn kết cộng đồng. Ngày xưa, mọi nhà đều tổ chức lễ hội này với sự chung vui của bà con thôn, xóm đến thâu đêm. Ông Ksor Thất, xã Ia Tul tỉnh Gia Lai cho biết thêm.

“Gia đình nào mừng lúa mới thì bà con đều đến, cho nên mang tính kết cấu cộng đồng rất cao. Bởi lúa là nguồn sống nuôi sống bản thân con người cho nên bà con rất tôn sùng. Coi đó là thần sinh sôi nảy nở. Cho nên việc này vừa mang tính kế thừa, vừa mang tính cộng đồng rất cao, tức là ý thức của người xưa và bây giờ vẫn còn mãi mãi bởi người Jarai suy nghĩ rằng đều có thần cho nên phải lưu giữ và bảo tồn.”

 Lễ mừng lúa mới của người Jrai có từ lâu đời. Đây không chỉ là một nghi thức tạ ơn thần linh đã mang đến cho dân làng mùa màng bội thu, mà còn là dịp để mọi người cùng nhau hưởng thành quả lao động sau một năm vất vả. Ông Siu Yon, già làng Ó, xã Ia Pia cho hay, đây là sợi dây kết nối cộng đồng, nơi kinh nghiệm làm ăn được chia sẻ và cuộc sống mới được vun đắp. 

“Nghi lễ này rất quan trọng với người Jarai. Bà con thì ai cũng vui, mừng thành quả lao động mà. Khi thực hiện nghi lễ làng có cả đội cồng chiêng biểu diễn, đây cũng là dịp để lớp trẻ hiểu thêm về văn hóa truyền thống, cùng nhau gìn giữ, phát huy. Tại lễ hội, bà con không thiếu được cồng chiêng, đánh trống múa xoang cùng nhau giữ gìn nét đẹp văn hóa”

Ngày nay, giữa nhịp sống hiện đại, người Jarai  ở tỉnh Gia Lai vẫn chung tay gìn giữ những nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc. Từ tiếng chiêng ngân, điệu xoang uyển chuyển đến lễ cúng tạ Giàng sau mùa gặt. Lễ Mừng lúa mới không chỉ là mừng hạt lúa về kho, mà còn là lời tri ân trời đất, là sợi dây kết nối cộng đồng và là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của văn hóa Tây Nguyên, nơi mà mỗi mùa lúa mới là một mùa của đoàn kết, của ấm no và hy vọng./.