Zâp bh’rợ p’gơt têy, t’nơơt dzung căh cậ vòng xoang zêng vêy đơơng âng râu chr’năp liêm lalay, vaih đợ râu ma bhưy chr’năp đăh văn hoá acoon coh lâng vêêl bhươl. Đhị Đắk Lắk, đh’rưah lâng đợ râu t’bhlâng âng ngành văn hoá, đhanuôr, lâh mơ năc apêê p’niên, xoọc r’dợ lêy pa choom cớ đợ pr’múa, t’nơơt xoang âng acoon coh đay, đoọng t’bhlâng zư pa liêm râu ma bhưy chr’năp âng pr’múa bh’lêê bh’la Tây Nguyên.

Đhị tang đông vêêl bhươl coh vêêl Ky, phường Thành Nhất, tỉnh Đắk Lắk, lâh k’zệt đha đhâm c’moọr pân jưih pân đil Ê Đê xoọc ăt pa choom bài múa “Chim grứ”. P’rá Ê Đê moon Grứ năc k’lang, c’leh bh’rợ đăh râu c’rơ chr’năp coh plêệng. Pr’múa nâu vêy chi ơh p’căh đhị zâp t’ngay bhiệc bhan ga măc, bhiệc bhuôih a’bhô dang căh cậ lơi a’bhưy, cơnh mưy j’niêng bh’rợ âng đơơng r’vai âng manưih bil chô lâng a’bhô dang, a’dich a’bhươp, bhrợ p’căh râu zươc rơơm zâp đăh a’bhô dang lêy zooi bhrợ đoọng râu liêm crêê ha đhanuôr.

Apêê pân jưih lêy n’toong chiing, ha dợ t’pool pân đil p’niên lêy p’gơt têy dzung, bhrợ p’căh c’leh bh’rợ ooy n’năng lâng a’cọ âng k’lang xoọc păr. Đợ têy dzung p’gơt t’nơơt liêm pr’hay, bhrợ p’căh c’rơ lâng râu liêm pr’hay. Amoó H Wanna Ktul, coh vêêl Ky, phường Thành Nhất moon: “Lâng cu, múa “chim grứ” k’đhạp bhlâng năc lêy p’gơt têy, ha dang p’gơt căh crêê năc ga lêêh bhlâng. Lâng đhị xoang dzợ, ha dang xoang căh liêm ma mơ năc pr’múa căh vêy liêm. Tr’nơợp azi lêy pa choom t’nơơt dzung, tươc nhịp, xang nặc vêy tươc têy, zâp ngai lêy p’gơt bhrợ têng đoọng choom vaih “chim grứ”.

Đh’rưah lâng manưih Ê Đê, zâp acoon coh ooy Tây Nguyên cung vêy đợ pr’múa ty chr’năp. Pr’múa pa zưm đh’rưah lâng bhiệc bhan, lâng xa nưl chiing lâng buah n’dza. Zâp acoon coh, vêy cơnh lêy bhrợ p’căh lalay, pr’múa xoang Ba Na khoan thai, xoang Ê Đê r’boọt đa đơơh, múa chiing M’nông k’rơ liêm.

Tiến sĩ Lương Thanh Sơn, bêl ahay năc giám đốc Bảo tàng Đắk Lắk moon, zâp đoo têy p’gơt, zâp đoo t’nơơt dzung ooy zâp pr’múa zêng vêy râu chr’năp pr’hay đoọng lêy hơnh deh a’bhô dang, hơnh deh mưy hân noo bơơn bhrợ bâc căh cậ bhrợ p’căh râu bhui har bêl t’ngay đoàn kết, p’căh moon râu pa zưm đh’rưah liêm âng acoon manưih lâng cruung k’tiêc, bh’rợ tr’nêng lâng j’niêng cr’bưn: “Zâp pr’múa âng zâp acoon coh ooy Tây Nguyên buôn lêy năc bhrợ p’căh zâp bh’rợ bhrợ têng cha, ăt ma mung zâp t’ngay âng đhanuôr. Lâh mơ, cung vêy đợ pr’múa bhrợ p’căh râu loom luônh, chăp kiêng lâng vêêl bhươl đay, lâng da ding bha đưn, bhơi k’tang, tâm k’ruung”.

Ha dợ ting cơnh Nghệ sĩ ưu ú Vũ Lân, Chi hội trưởng Chi hội pr’hát xa nưl bh’lêê bh’la Việt Nam đhị tỉnh Đắk Lắk, pr’múa bh’lêê bh’la vêy cơnh liêm chr’năp lâng râu ma bhưy chr’năp âng zâp acoon coh: “Pr’múa bh’lêê bhla ta lêy cơnh mưy j’niêng bh’rợ âng đăh bh’rợ văn hoá vêêl bhươl căh cậ năc j’niêng bh’rợ ma bhưy chr’năp. Apêê căh vêy moon pr’múa, ha dợ lalua lêy năc đoo pr’múa chr’năp bhlâng. Zâp cơnh lêy p’gơt t’nơơt bh’lêê bh’la zêng liêm pr’hay, liêm choom. Ooy đâu vêy đợ râu pa zưm đh’rưah lâng râu ma bhưy chr’năp âng đhanuôr”.

Xoọc đâu, bâc pr’múa ty xoọc r’dợ bil pât. Lang apêê p’niên căh lâh vêy pr’đợơ lêy pa choom, bơơn múa, bơơn năl ghit đăh râu ma bhưy chr’năp âng nghệ thuật ty ahay. Đọong zư lêy đợ râu chr’năp liêm nâu, ngành văn hoá Đắk Lắk ơy bhrợ bâc g’luh thi, chi ơh đợ râu ty ahay, p’too p’zương zâp apêê coh đội văn nghệ quần chúng lêy pa choom, chi ơh zâp pr’múa ty chr’năp ahay.

T’mêê đâu, Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Đắk Lắk ơy bhrợ lớp pa choom múa bh’lêê bh’la Tây Nguyên coh Buôn Tơng Jú, phường Ea Kao, đoọng bhrợ p’căh râu cr’noọ cr’niêng chăp kiêng văn hoá acoon coh, p’too p’zương lang p’niên lêy chơơc chô ooy tơơm riah. Nhà văn Niê Thanh Mai, Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Đắk Lắk đoọng năl: “Đhị lêy pa choom, azi bơơn lêy râu âng apêê p’niên kiêng đoọng vêy năl, châc lêy năl ghit lâh mơ đăh pr’múa cung cơnh đợ j’niêng bh’rợ âng acoon coh Ê Đê. Chô ooy zâp vêêl đông azi ting năl ghit lâh mơ, năl râu đhanuôr kiêng vêy râu zooi đoọng tợơ zâp apêê nghệ sĩ lâng vêy râu lêy pa choom đh’rưah lâng apêê pr’zợc p’niên. Nâu đoo cung nặc mưy ooy đợ pr’đợơ đoọng Hội Văn học Nghệ thuật lâng zâp apêê văn nghệ sĩ lêy pa choom đoọng đợ râu âng đay choom đoọng ha pêê pr’zợc”.

Tợơ đợ lớp pa choom cơnh đêêc, căh mưy chrooi pa xoọng bhrợ pa dưr đợ pr’múa, năc dzợ bhrợ pa dưr râu hâng hơnh lâng cr’noọ cr’niêng chăp kiêng văn hoá acoon coh ooy lang apêê p’niên. Ting pâh lớp pa choom coh vêê Tơng Jú, amoó H Huyền Mlô, coh vêê M’Oa, chr’val Ea Kar, tỉnh Đắk Lắk moon: “Lâng cu, râu văn hoá chr’năp liêm âng acoon coh zi, tr’nơơp năc  pr’hát, râu bơr năc pr’múa bh’lêê bh’la, mị đoo zêng chr’năp lâng cu. Acu năc mưy manưih vêy trách nhiệm đoọng zư đợc râu ma bhưy chr’năp văn hoá nâu. Acu cung kiêng zâp ngai lâng zâp lang p’niên t’tưn cung vêy trách nhiệm zư lêy đợc râu chr’năp liêm văn hoá acoon coh đay đoọng doọ choom bil pât”.

Đhị pr’ăt tr’mung cơnh xoọc đâu, bêl bâc râu chr’năp ty ahay ting ha vil lơi, bhiệc lêy bhrợ pa dưr lâng bhrợ clan bhưah pr’múa bh’lêê bh’la căh nặc mưy đoọng zư lêy mưy râu bh’rợ nghệ thuật, năc dzợ zư lêy đợ râu ma bhưy chr’nắp đăh văn hoá, zư lêy đoọng ha xa nưl chiing, vòng xoang vêy bơơn p’têêt pa zưm đoọng ha zâp lang apêê t’tưn./.

GIỮ HỒN MÚA DÂN GIAN TÂY NGUYÊN

Với các dân tộc ở Tây Nguyên, múa dân gian không chỉ là hoạt động nghệ thuật mà còn phản ánh nhịp sống cộng đồng, mang tính linh thiêng. Mỗi động tác tay, nhịp chân hay vòng xoang đều mang ý nghĩa riêng, chứa đựng hồn cốt văn hóa của dân tộc và buôn làng. Tại Đắk Lắk, cùng với những nỗ lực của ngành văn hóa, người dân, nhất là thế hệ trẻ, đang dần học lại những điệu múa, nhịp xoang của dân tộc mình, để tiếp tục “giữ hồn” múa dân gian Tây Nguyên.

Trước sân nhà cộng đồng buôn Ky, phường Thành Nhất, tỉnh Đắk Lắk, hơn chục thanh niên nam nữ Ê Đê đang tập luyện bài múa “Chim grứ”. Trong tiếng Ê Đê, Grứ là đại bàng, biểu tượng về sức mạnh thống lĩnh bầu trời. Điệu múa này được thể hiện trong các lễ hội lớn, lễ cúng thần hoặc lễ bỏ mả, như một nghi thức tiễn đưa linh hồn người mất về thế giới tổ tiên, thể hiện lời khẩn cầu các thần linh phù hộ.

 Dàn nam tấu chiêng, còn bảy cô gái trẻ thực hiện các động tác tay chân, mô phỏng hình ảnh đôi cánh và đầu của chim đại bàng bay lượn. Từng động tác tay, bước chân uyển chuyển, nhịp nhàng, thể hiện sức mạnh và sự mềm mại. Chị H Wanna Ktul, ở buôn Ky, phường Thành Nhất chia sẻ: “Đối với tôi múa “chim grứ” thì khó nhất là làm động tác tay, nếu làm tay không đúng thì sẽ rất mỏi. Và đoạn xoang nữa, nếu xoang không đều thì điệu múa sẽ không đẹp. Bước đầu tiên chúng tôi tập chân trước, đếm nhịp, sau đó đến tập tay, mỗi bạn phải bẻ được tay cho thành “chim grứ”.

Cùng với người Ê Đê, các dân tộc ở Tây Nguyên cũng có những điệu múa truyền thống. Múa gắn liền với lễ hội, với tiếng chiêng và hơi men rượu cần. Ở mỗi dân tộc, cách thể hiện có phần khác nhau, điệu xoang Ba Na khoan thai, xoang Ê Đê dẻo dai nhanh nhẹn, múa chiêng M’nông mạnh mẽ.

Tiến sĩ Lương Thanh Sơn, nguyên giám đốc Bảo tàng Đắk Lắk cảm nhận, mỗi động tác tay, mỗi nhịp chân trong các điệu múa đều ẩn chứa ý nghĩa chào thần linh, mừng mùa bội thu hay thể hiện niềm vui trong ngày đoàn kết, phản ánh mối giao hòa giữa con người với thiên nhiên, lao động và tín ngưỡng. “Các điệu múa của các dân tộc ở Tây Nguyên thường là mô phỏng các hoạt động sản xuất, sinh hoạt hàng ngày của đồng bào. Ngoài ra cũng có những động tác múa thể hiện tình cảm, tình yêu với quê hương mình, đối với đồi núi, cây cỏ, sông suối”.

Còn theo Nghệ sĩ ưu tú Vũ Lân, Chi hội trưởng Chi hội văn nghệ dân gian Việt Nam tại tỉnh Đắk Lắk, múa dân gian có mối liên hệ mật thiết với tín ngưỡng tâm linh của mỗi dân tộc. “Múa dân gian được coi như là một nghi thức của hoạt động văn hóa cộng đồng hoặc là nghi lễ mang tính linh thiêng. Họ không gọi là múa nhưng thực ra đó là những điệu múa rất độc đáo. Từng động tác của múa dân gian đều hết sức tinh tế và đem lại hiệu quả cao. Trong đó có những tình tiết gắn với tín ngưỡng tâm linh của bà con”.

Ngày nay, nhiều điệu múa cổ đang dần vắng bóng. Thế hệ trẻ ít có cơ hội được học, được múa, được cảm nhận hết cái “hồn” của nghệ thuật truyền thống. Để  giữ những giá trị ấy, ngành văn hóa Đắk Lắk đã tổ chức nhiều hội thi, hội diễn dân gian, khuyến khích các đội văn nghệ quần chúng tập luyện, biểu diễn các bài múa truyền thống.

Mới đây, Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Đắk Lắk đã mở lớp tập huấn múa dân gian Tây Nguyên tại Buôn Tơng Jú, phường Ea Kao, nhằm khơi dậy tình yêu văn hóa dân tộc, khuyến khích lớp trẻ tìm về cội nguồn. Nhà văn Niê Thanh Mai, Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Đắk Lắk cho biết: “Qua tập huấn, chúng tôi thấy rằng đó là điều các bạn trẻ rất cần để có được kiến thức, tìm hiểu sâu hơn về hoạt động múa cũng như những lễ nghi của dân tộc Ê Đê. Càng về với các buôn làng thì chúng tôi càng hiểu hơn, rằng bà con rất cần sự hỗ trợ từ phía các nghệ sĩ và có sự tương tác với các bạn trẻ. Đây cũng là một trong những tiền đề để Hội Văn học Nghệ thuật và các văn nghệ sĩ gạo cội truyền dạy những kinh nghiệm đến với các bạn”.

Từ những lớp học như vậy, không chỉ góp phần khôi phục điệu múa, mà còn khơi dậy niềm tự hào và tình yêu văn hóa dân tộc trong thế hệ trẻ. Tham gia lớp tập huấn tại buôn Tơng Jú, chị H Huyền Mlô, ở buôn M’Oa, xã Ea Kar, tỉnh Đắk Lắk bày tỏ: “Đối với em, bản sắc văn hóa của dân tộc mình, thứ nhất là làn điệu dân ca, thứ hai là điệu múa dân gian, là hai cái quan trọng nhất với em. Em sẽ là một người có trách nhiệm để lưu giữ truyền thống văn hóa này. Em cũng muốn tất cả mọi người và thế hệ trẻ sau này cũng sẽ có một phần trách nhiệm là lưu giữ các bản sắc văn hóa của dân tộc mình để không bị mai một đi”.

Giữa nhịp sống hiện đại, khi nhiều giá trị đang dần bị lãng quên, việc khôi phục và lan tỏa múa dân gian không chỉ là bảo tồn một loại hình nghệ thuật, mà còn là giữ lại hồn cốt văn hóa, giữ cho nhịp chiêng, vòng xoang được tiếp nối cho các thế hệ mai sau./.