Đhanuôr Rục lướt học, têy k’đhơợng bha ar, t’bọo pin ang coh a’cọ, pr’zước pa choom cr’liêng chữ

Ha bu đăl, amoó Cao Thị Nga đhị vel Ón, chr’val Kim Thủy năc ra văng chô tơợ bhrợ ha rêê. Cung năc bêl ca coon âng amoó chô tơợ học, a nhi coon căn ra văng câm oih zêệ cha. Cha cha xang, rao choom đhuôh xang nắc amoó pa đâh tước ooy lớp pa choom chữ. Amoó moon, k’pân cô giáo lâng apêê lơơng đương.

Năc ruuh thứ bơr âng c’bhuh ma nưih Rục tơợ bêl tooi chô tơợ boọng đhêl đoọng t’vaih vel bhươl chô ặt k’rong, bhiệc pa choom cr’liêng chữ cơnh lâng pân đil coh đâu nắc k’đhap zr’năh pa bhlầng. Bêl dzợ k’tứi, kiêng tước trường nắc lướt z’lâh bơr pêê bệê bôl đhr’đâc, chang bơr pêê acoon tọom đác. Pr’ặt tr’mông ta bhuch zập rau bhrợ pazêng p’niên k’tứi ting aconh căn lướt bhrợ ha rêê xăl tu tươc lớp. Ruuh 40 c’moo, amoó Nga ngoọ c’la đay căh dzợ bơơn k’đhơợng toong xrặ, tước bêl lớp pa choom chữ bơơn bhrợ coh vel. Amoó xay:

“Tước UBND chr’val bấc chu bhrợ bha ar bha tơ đoọng ha ca coon, đoọng ha pr’loọng đong, apêê đoọng bha ar k’dua đay xrặ ha dợ căh choom chữ hau năl rau xrặ, k’đươi apêê xrặ đoọng, k’chịt bhlầng. Nâu kêi, a cu ơy choom xrặ đơn. Rơơm choom đọc, choom xrặ, ơy choom chữ nắc doọ ngai k’đị a đay dzợ. Ađay cung doọ k’đươi vặ apêê xrặ đoọng, doọ ch’đị k’broo têy cơnh lalăm. Nâu kêi ơy choom ký a chắc đay”.

Anoo Cao Xuân Tâm ặt vel Mò O Ồ Ồ cung cơnh đêêc. Lalăm, anoo lướt bhrợ bha ar năc ch’đị lâng k’broo têy. Pr’ặt tr’mông bêl đhị đâu, bêl đhị tôh đanh đươnh nắc bhrợ manưih Rục căh choom chữ. Nâu kêi ơy bơơn pa choom, anoo Tâm k’đhơợng toong xrặ liêm buôn đoọng xrặ chữ. Anoo bhui har bhlầng bêl ơy choom xrặ a chắc đay:

“Acu kiêng học đoọng choom chữ, ha y choom ma bhrợ bha ar bha tơ, doọ k’đươi apêê bhrợ đoọng dzợ. Bấc chu k’đươi apêê xrặ đoọng xơợng ck’chịt”.

Tơợ 6 giờ ha dưm, lớp học chữ đhị điểm trường vel Ón nắc ơy ang. Cô giáo Đinh Thị Chinh pa zay dzoọng pa choom toong t’ngay, ha dưm đoọng ha đhanuôr. Lớp học khai giảng tơợ c’xêê 5/2025 lâng 19 học sinh, học tơợ thứ 2 tước thứ 6 zập tuần. Bấc c’moo ặt bhrợ đhị vel, cô Chinh năl ghit rơơm bơơn pa choom chữ âng ma nưih Rục, pa bhlầng nắc kiêng đọc, xrặ đoọng bhrợ bha ar bha tơ, kỹ a chắc xăl tu ch’đị k’broo. Cô xay:

“C’la cu pa bhrợ coh đâu tơợ đanh ặ, lêy c’rơ pa zay âng đhanuôr lâng rơơm kiêng bơơn học chữ. Rơơm đoọng choom đọc, xrặ âng đhanuôr đoọng pa dưr pr’ặt tr’mông k’rơ bhlầng, tu cơnh đêêc nắc c’la cu pa zay lưch trách nhiệm coh bhiệc pa choom chữ đoọng ha đhanuôr”.

Thầy Phan Thế Dũng – Hiệu trưởng Trường Tiểu học lâng Trung học cơ sở Thượng Hóa đoọng năl, vêy học viên ta’ha 50 c’moo. T’ngay năc đhanuôr bhrợ ha rêê, tu cơnh cơnh đêêc lớp học ta bhrợ bêl ha dưm. Nhà trường k’đươi giáo viên tước đong t’pâh ngai đhêy học đanh t’ngay. Năc lêy tước c’xêê 4/2027, lớp pa xang cr’chăl 1, ma mơ lâng trình độ lớp 3, lớp 5:

“Năl ghit nâu năc bh’rợ chính trị âng nhà trường, lâh mơ bhiệc pa too pa choom lâng học nắc bh’rợ pa choom chữ chr’năp pa bhlầng. Nhà trường k’đươi cán bộ giáo viên bhrợ liêm bh’rợ pa choom chữ nâu”.

Lớp pa choom chữ t’hước tước pa dưr dal, t’bấc ma nưih choom chữ tơợ 15 tước 60 c’moo, t’đui đoọng ha pân đil lâng p’niên n’đil k’tứi. Bêl ơy choom đọc, choom xrặ, đhanuôr năc ơy năl zập xa nay pa căh, choom ting pâh pa choom bh’rợ tr’nêng, t’bơơn bhiệc bhrợ, r’dợ z’lâh đha rựt. T’cooh Hoàng Tự Quốc Hùng – Chủ tịch UBND chr’val Kim Phú, moon ghit:

“K’rong prang hệ thống chính trị, pa zưm lâng zập đơn vị ặt bhrợ coh vel đong đoọng xay bhrợ zập đăh bh’rợ pa choom chữ đoọng ha đhanuôr. Chr’val t’bhlầng zập pr’đươi pr’dua, bha ar xrặ, pr’đươi học tập đoọng ha đhanuôr vêy pr’đơợ tước lớp, học tập liêm buôn lâh mơ”.

Coh zr’lụ crâng ca coong la ngúa la bam, tr’ang tơợ lớp học coh ha dưm âng lớp pa choom chữ zêng ang zập ha dưm. Đhanuôr Rục cung pa zay, đh  ơ t’ngay bhrợ ha rêê g’lêêh g’lêêng nắc apêê cung tước lớp lâng p’rơơm nắc pa dưr pr’ặt tr’mông tơợ cr’liêng chữ ơy bơơn pa choom./.

SÁNG ĐÈN LỚP HỌC ĐÊM, NGƯỜI RỤC ĐI HỌC CON CHỮ

Khi màn đêm buông xuống cũng là lúc bản làng người Rục ở xã Kim Phú, tỉnh Quảng Trị (huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình cũ) vang tiếng í ới gọi nhau đến lớp. Bà con người Rục trên đầu đội đèn pin, tay cắp sách vở, rủ nhau nhanh chân tới lớp học xóa mù chữ

Khi nắng chiều mùa đông tắt dần sau dãy núi, chị Cao Thị Nga ở bản Ón, xã Kim Phú vội thu xếp nông cụ, lội suối về nhà. Vừa kịp lúc con đi học về, hai mẹ con nhóm lửa nấu cơm. Ăn uống, thu dọn thật nhanh để tối nay chị kịp đến lớp xóa mù chữ. Chị bảo, sợ để cô giáo và bà con phải chờ.

Là thế hệ người Rục thứ hai sau khi rời hang đá về lập bản, chuyện học chữ với nhiều phụ nữ nơi đây từng là điều xa vời. Khi còn nhỏ, muốn tới trường phải đi bộ qua mấy quả đồi, lội hết khe suối này tới khe suối khác. Cuộc sống thiếu thốn khiến những đứa trẻ phải theo cha mẹ lên rẫy thay vì đến lớp. Ngoài 40 tuổi, chị Nga từng nghĩ mình không còn cơ hội cầm bút, cho đến khi lớp học xóa mù chữ được mở ngay trong bản. Chị xúc động chia sẻ:

“Đi ra UBND xã nhiều khi làm giấy tờ cho con, cho gia đình, người ta đưa tờ đơn bảo mình viết mà không biết viết, nhiều khi phải mượn người ta viết giùm thì nghe rất ngại. Giờ thì tôi viết được rồi. Mong muốn làm sao đó để viết được, đọc được, mình có cái chữ rồi đi ra người ta không coi thường mình, mình cũng không phải đi nhờ nữa, cũng không cần điểm chỉ vân tay nữa mà đã tự ký được tên của mình”.

Anh Cao Xuân Tâm ở bản Mò O Ồ Ồ cũng vậy. Ngày trước, anh đi làm giấy tờ chỉ biết đưa ngón tay điểm chỉ. Đời sống du canh du cư kéo dài khiến nhiều người Rục không biết chữ. Nay được học, anh Tâm cầm bút rất cẩn thận, từng nét chữ tròn trịa dần hiện lên. Anh vui hẳn khi tự viết được tên mình:

“Tôi muốn học để biết được cái chữ, sau này đi làm giấy tờ thì mình tự làm, không cần nhờ tới ai nữa, nhiều lúc không biết chữ nhờ người ta viết mình cảm thấy rất ngại”.

Từ 6 giờ tối, lớp học xóa mù chữ ở điểm trường bản Ón sáng rực ánh đèn. Cô giáo Đinh Thị Chinh kiên trì đứng lớp suốt ngày, tối lại dạy chữ cho bà con. Lớp học khai giảng từ tháng 5/2025 với 19 học viên, học từ thứ Hai đến thứ Sáu hàng tuần. Nhiều năm bám bản, cô Chinh hiểu rõ khát vọng học chữ của người Rục, nhất là mong muốn đọc được, viết được để làm giấy tờ, ký tên thay vì điểm chỉ. Cô tâm sự:

“Bản thân tôi công tác ở đây một thời gian dài, thấy được nghị lực, khát vọng của bà con là muốn biết được con chữ. Mong muốn biết đọc, biết viết của bà con, biết chữ để cải thiện cuộc sống ở bà con rất là lớn, do đó bản thân tôi cảm thấy mình cần có trách nhiệm hơn nữa trong việc truyền dạy con chữ cho bà con”.

Thầy Phan Thế Dũng – Hiệu trưởng Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Thượng Hóa – cho biết có học viên đã ngoài 50 tuổi. Ban ngày bà con đi rẫy, nên lớp chỉ có thể tổ chức buổi tối. Nhà trường phải cử giáo viên đến tận nhà vận động những người nghỉ học dài ngày. Mục tiêu là đến tháng 4/2027, lớp hoàn thành giai đoạn 1, tương đương trình độ lớp 3 đến lớp 5:

“Xác định đây là nhiệm vụ chính trị của nhà trường, ngoài việc làm công tác dạy và học thì công tác phổ cập, xóa mù chữ rất quan trọng. Nhà trường động viên cán bộ giáo viên thực hiện tốt công tác xóa mù chữ”.

Lớp xóa mù chữ hướng tới nâng cao tỷ lệ người biết chữ từ 15 đến 60 tuổi, ưu tiên phụ nữ và trẻ em gái. Khi biết đọc, biết viết, bà con dễ tiếp cận thông tin, học nghề, tìm việc, từng bước thoát nghèo. Ông Hoàng Tự Quốc Hùng – Chủ tịch UBND xã Kim Phú, khẳng định:

“Huy động cả hệ thống chính trị, phối hợp với các đơn vị đóng chân trên địa bàn để triển khai toàn diện công tác xóa mù chữ cho bà con. Xã tăng cường cơ sở vật chất, sách vở, thiết bị học tập để bà con có điều kiện đến lớp, học tập tốt hơn".

Giữa đại ngàn tĩnh lặng, ánh đèn từ lớp học xóa mù chữ vẫn đều đặn sáng lên mỗi tối. Bà con người Rục, dù ngày đi rẫy vất vả, đêm vẫn bước nhanh đến lớp, mang theo khát vọng đổi đời từ những con chữ giản dị mà đầy ý nghĩa../.