Bhiệc bhan hơnh deh chiến thắng âng manuyh Bahnar bơơn ta bhrợ đhị đong rông (đui cơnh gươl âng hêê). Bhiệc bhan âng apêê t’cooh vel k’đhơợng bhrợ, t’rị năc bh’nuôih đoọng bhuôih abhô dang. T’cooh bhươl Y Thành, vel K’Dung, chr’val H’Ra, tỉnh Gia Lai đoọng năl:

“Bhiệc bhan hơnh deh chiến thắng (Koh xa Tơdrăng) bơơn ta bhrợ bêl ơy bơơn zươi a rọp. Đhanuôr tăc t’rị bhuôih a bhô dang, rơơm dang đoọng ma mông k’rơ zư lêy vel bhươl. T’rị ng’bhuôih năc t’rị tăm, pậ, vêy t’ghêy dal lâh muy ch’đa, căh choom bhuôih t’rị t’cooh, t’rị bhooc”.

Lalăm bhrợ bhiệc bhan, ting cơnh ra pặ bh’rợ âng t’cooh bhươl, muy k’bhuh pân jưih ơy k’điêl ca coon năc chấc lêy câl t’rị. K’bhuh đha đhâm k’rơ năc moọt ooy crâng col n’loong, jeh c’rêê đơơng chô; apêê t’cooh bhươl lâng manuyh t’ha năc bhrợ bhrặ bơơn ta taanh lâng bhrượt, pa chăm paliêm tơơm x’nuur coh tang gươl.

Bêl ơy xang zập bh’rợ tr’nêng, ha bu năc apêê đha đhâm chọ t’rị ooy tơơm x’nuur. Xang đêêc nắc n’đhưưng n’toong hơnh deh chiến thắng. Apêê t’cooh t’ha k’đơơng k’bhuh k’đhơợng bhượt, k’đhơợng g’hêl, tâm goong, n’toong chiing đhiêr tơơm x’nuur. Ha dưm, đha đhâm n’đhưưng n’toong, múa xoang ta luôn, oọ đoọng t’rị guun, pa căh c’rơ chr’năp âng ma nuyh chiến thắng.

Đâh ra diu t’ngay t’tun, bêl mặt t’ngay ploh z’lâh bôl da ding, muy cha nắc t’cooh bấc ngai chăp tước bhuôih:

“Ô a’bhô dang…! Nâu kêi vel zi k’đươi t’pâh apêê dang chô cha, đăh t’rị,  chô đơp bha nuôih… âm lăc lâng vel bhươl. Rơơm apêê dang k’rang đoọng đhanuôr vel bhươl, đha đhâm k’rơ, c’mor zay, bhrợ cha choom, z’lâh rau căh liêm crêê, z’lâh rau mốp bênh âng pleng k’tiếc bhrợ t’vaih…”.

Bêl t’cooh bhươl bhuôih xang, plọong tù và, x’nưl chiing cha gâr năc ơy chr’va prang da ding ca coong, đh’âr bhươl cr’noon. Muy cha năc đha đhâm c’rơ k’đhơợng cooih dal, đhiêr tơơm x’nuur, bhrợ j’niêng tăc t’rị đh’rưah lâng x’nuur chiing goong chr’va hơnh deh bhiệc bhan chiến thắng.. Tơợ ơy tắc t’rị, acọ t’rị ta văng đhị tơơm x’nuur đoọng bhrợ apêê j’niêng lơơng. A chắc t’rị năc plá pay lêệ uh zệê, booh, pa điing đoọng ha đhanuôr đăh.

Tước ha bu k’năm, bhiệc bhan ting bhui har lâh mơ. Ting x’nuur chiing, apêê t’cooh bhươl k’đhơợng nhâm g’hêl đhiêr tơơm x’nuur đơc a’ọc t’rị lâng pay đhao căh cợ coih tặc pa tộ a’cọ t’rị n’nặc đoọng ha tộ 3 chu. Bhrợ cơnh đâu năc cơnh đoọng moon đơc pr’ặt tr’mông vel bhươl coh ha y chroo, zooi đhanuôr moọt cr’chăl t’mêê lâng cr’noọ pr’chăp t’mêê.

Xang c’nặt bhuôih, coh tang gươl, apêê đha đhâm c’mor xập xa nập acoon coh đay liêm cra, zập ngai cr’đhơợng têy đh’rưah múa xoang.

Cơnh lâng manuyh Bahnar “Bhiệc bhan hơnh deh chiến thắng” năc t’ngay bhiệc bhan ga mắc âng vel bhươl. Căh muy năc j’niêng đơơng chr’năp ma bhuy, bhiệc bhan hơnh deh bh’nơơn ga măc năc dzợ bêl đoọng ha đhanuôr pa hay cớ lịch sử, truih pazêng chiến công âng lang a hay, âng a bhướp a dich, manuyh grơơ nhọol vel đay. Đươi tơợ đêêc, pr’chấc p’niên bơơn pa dưr loom hâng hơnh, năl zư lêy truyền thống âng manuyh đay. T’cooh Dinh Chích, vel Plei Pông, chr’val Chư A Thai, tỉnh Gia Lai moon:

“Bêl manuyh lính zêl a rọp chô, năc đhanuôr coh vel t’pâh, bhrợ bhiệc bhan hơnh deh  c’rơ g’lêê âng apêê, ta bhrợ đhị gươl. Bhuôih t’rị, rơơm đoọng c’rơ liêm, ặt ma mông bhui har. Nâu năc cơnh đhanuôr zi pa hay tước acoon cha châu đay năc zư lêy chr’năp văn hóa truyền thống nâu tước ha y chroo”.

T’ngay đâu, bêl pr’ặt tr’mông ơy tr’xăl liêm choom, doọ dzợ chiến tranh, bhiệc bhan hơnh deh chiến thắng dzợ zư liêm cơnh muy rau văn hóa. Căh dzợ đơơng chr’năp zêl a rọp a bhuy, bhiệc bhan ơy bơơn đhanuôr bhrợ vaih năc bhiệc bhan pa chô dưm, hơnh deh vel bhươl tệêm ngăn, chr’noh chr’bêệt bịng zơng bịng zá. Lâng x’nưl chr’va chr’đhô âng chiing goong, t’cooh vel A Yó, vel Piơm, chr’val Đak Đoa, tỉnh Gia Lai, đoọng năl:

“Bhiệc bhan bhuôih hơnh deh chiến thắng năc bhiệc bhan ty chr’năp âng ma nuyh Bahnar zi. Bhiệc bhan nâu rơơm đoọng ha lang coon, cha châu năl văn hóa truyền thống lâng zư pa dưr chr’năp liêm năc đoo, đhanuôr vel bhươl đoàn kết, ma mông k’rơ, choom bhrợ cha, ca van ca bhộ”.

Bhiệc bhan hơnh deh chiến thắng (Koh xa Kơpô Tơdrăng) âng đhanuôr Bahnar căh muy năc bh’rợ văn hóa đơơng chr’năp a bhô dang, năc dzợ c’rơ chr’năp pa têệt zập lang tơợ lalăm – xoọc đâu – ha y chroo. Năc đhị hơnh deh truyền thống grơơ nhọol, đhị pa têệt đhanuôr lâng c’leh pa căh rau liêm pr’hay đoọng ha c’rơ hadưr âng văn hóa manuyh Bahnar coh m’pâng crâng ca coong Tây Nguyên ma bhuy./.

           LỄ MỪNG CHIẾN THẮNG CỦA ĐỒNG BÀO BAHNAR Ở TÂY NGUYÊN                                                            

Giữa núi rừng Tây Nguyên hùng vĩ, lễ Mừng chiến thắng “Koh xa Tơdrăng” của đồng bào Bahnar là một trong những lễ hội đặc sắc, mang đậm dấu ấn lịch sử, tâm linh và bản sắc văn hóa độc đáo

Lễ Mừng chiến thắng của người  Bahnar được tổ chức ở nhà rông – trung tâm sinh hoạt cộng đồng làng. Buổi lễ do các già làng chủ trì, con trâu là vật hiến tế bắt buộc để dâng lên thần linh. Già làng Y Thành, làng K’Dung, xã H’Ra, tỉnh Gia Lai cho biết:

“Lễ Mừng chiến thắng (Koh xa Tơdrăng) được tổ chức khi đã đánh thắng quân thù. Người dân làm lễ đâm trâu để tạ ơn Yàng trời, Yàng đất, cầu mong Yàng ban cho sức mạnh để bảo vệ buôn làng. Trâu cúng phải là trâu đen, to đẹp, có cặp sừng dài khoảng hơn gang tay, không cúng trâu già hay trâu trắng”.

Trước khi tổ chức lễ, theo sự phân công của các già làng, một nhóm đàn ông trưởng thành đã lập gia đình, có con cái, đi tìm mua trâu. Một tốp thanh niên trai tráng khỏe mạnh vào rừng chặt cây rừng, chặt mây đem về; các già làng và người lớn tuổi làm dây thừng, dựng, trang hoàng cây nêu trước nhà rông.

Khi mọi công việc chuẩn bị đã hoàn tất, chiều muộn, các chàng trai dùng dây thừng buộc trâu vào cây nêu. Lúc này tiếng trống, tiếng chiêng vang lên báo hiệu lễ Mừng chiến thắng bắt đầu. Các già làng dẫn đầu đoàn múa khiên hòa cùng âm điệu cồng chiêng nhảy múa xung quanh cây nêu. Đêm đến, trai tráng tổ chức đánh cồng chiêng, múa xoang liên hồi, không để con trâu nằm xuống nhằm thể hiện uy quyền của người chiến thắng.

Sáng sớm hôm sau, khi mặt trời ló qua đỉnh núi, một trong các vị già làng đáng kính của cộng đồng, đứng lên làm lễ:  

“Ơ Yàng! Yàng núi, Yàng nước…! Nay lũ làng mời các Yàng xuống đây nhận lễ cúng… ăn trâu, uống rượu với dân làng. Nhờ các Yàng che chở cho lũ làng, cho con trai khỏe mạnh, con gái đảm đang, làm nương rẫy giỏi, vượt qua mọi cái xấu, chiến thắng thiên tai, giặc dã…Ơ Yàng!”

Khi già làng cúng xong, tiếng tù và cất lên, tiếng chiêng rộn ràng vang khắp núi rừng. Một thanh niên khỏe mạnh, cường tráng cầm cây mác dài múa vờn xung quanh cây nêu, thực hiện nghi lễ đâm trâu trong âm thanh rộn rã, trầm hùng của bài chiêng Lễ mừng chiến thắng… Sau khi trâu bị giết, đầu trâu được đặt lên dàn cây nêu để thực hiện các nghi lễ tiếp theo. Phần thân trâu thì xẻ thịt nấu nướng cho tất cả mọi người cùng ăn.

Càng về chiều, không khí lễ hội càng rộn ràng vui tươi. Theo nhịp chiêng, các già làng múa khiên quanh cây nêu đặt đầu trâu và dùng đao hoặc giáo mác đâm rơi đầu con trâu xuống 3 lần. Đây như là cách để dự đoán tương lai của buôn làng, giúp bà con chuẩn bị tâm thế bước vào giai đoạn mới.

Sau khi kết thúc phần lễ, phía trước sân nhà rông, các chàng trai cô gái trong trang phục truyền thống rực rỡ sắc màu, uyển chuyển trong những điệu xoang, kết nối mọi người.

Với người dân Bahnar “Lễ Mừng chiến thắng” là ngày hội lớn của buôn làng. Không chỉ là một nghi thức tâm linh, lễ hội Mừng chiến thắng còn là dịp cộng đồng nhắc lại lịch sử, kể lại những chiến công của tổ tiên, dũng sĩ làng mình. Nhờ đó, thế hệ trẻ được nuôi dưỡng tinh thần tự hào và ý thức bảo vệ truyền thống dân tộc. Ông Đinh Chích, làng Plei Pông, xã Chư A Thai, tỉnh Gia lai, hào hứng nói:

“Khi những người lính đánh thắng giặc trở về, người dân sẽ chào đón, tổ chức mừng công cho họ tại nhà rông. Cúng con trâu, cầu chúc cho họ khỏe mạnh, sống yên vui. Đây là cách dân làng chúng tôi muốn nhắc nhở con cháu duy trì văn hóa truyền thống cho thế hệ mai sau”.

Ngày nay, khi cuộc sống đã thay đổi, chiến tranh không còn, lễ Mừng chiến thắng vẫn được giữ gìn như một phần của bản sắc văn hóa. Không còn mang ý nghĩa quân sự, lễ hội đã được cộng đồng chuyển hóa thành lễ tạ ơn, mừng làng bình an, hay mừng mùa màng thắng lợi. Trong âm thanh rộn rã, trầm hùng của tiếng cồng chiêng, già làng A Yó, làng Piơm, xã Đak Đoa, tỉnh Gia Lai, cho biết:

“Lễ cúng Mừng chiến thắng là Lễ hội truyền thống của người Bahnar chúng tôi. Lễ này mong muốn các con cháu hiểu biết được văn hóa truyền thống và luôn lưu giữ những nét văn hóa tốt đẹp, bà con dân làng đoàn kết, dồi dào sức khỏe, làm ăn phát đạt, mùa màng bội thu...”

Lễ Mừng chiến thắng (Koh xa kơpô Tơdrăng) của đồng bào Bahnar không chỉ là một hoạt động văn hóa tâm linh, mà còn là mạch nguồn tinh thần kết nối quá khứ – hiện tại – tương lai. Đó là nơi tôn vinh truyền thống anh hùng, nơi gắn kết cộng đồng và là minh chứng sống động cho sức sống mãnh liệt của văn hóa dân tộc Bahnar giữa đại ngàn Tây Nguyên hùng vĩ./.