Bấc chu bh’rợ c’la k’đhơợng bhrợ bh’rợ zr’ziêng acoon căn, t’cooh Aê Sên đhị vel Tơng Jú, phường Ea Kao, tỉnh Đắk Lắk đoọng năl, bh’rợ zr’ziêng acoon coh âng ma nuyh Ê Đê năc j’niêng chr’năp liêm, đơơng chr’năp pa too pa đhep, bên anhi chrih lạ bhrợ zr’ziêng acoon căn ặt muy đong. J’niêng nâu năc bơơn ra văng ghit lâng bhrợ chr’năp  bhlầng. “Bhrợ pr’ngooch acoon căn, acoon conh âng manuyh Ê Đê năc đh’rưah vêy pa căh mặt âng tô k’bhuh mị đăh năc lêy vêy manuyh năl ghit ooy j’niêng cr’bưn đoọng prá xay lâng pa ghit đợ rau xa nay, trách nhiệm crêê tước bơr đong tơợ ơy xang zr’ziêng. Vêy cơnh đêêc nắc vêy choom zooi mị đăh ặt ma mong đanh mâng”.

T’ngay đâu, j’niêng pr’ngooch âng manuyh Ê Đê dzợ tabhrợ. Pr’đươi đoọng bhrợ bh’rợ nâu doọ bấc rau năc muy p’nong a’ọc k’tứi, a tưch gôông, muy zớ buôh lâng 2 bêệ coọng đoọng bhrợ n’kir ha mị đăh. Ha dang manuyh bơơn bhrợ zr’ziêng lưm k’đhap k’ra ha dợ kiêng zr’ziêng lâng loom ta nih năc cung bhrợ bh’rợ zr’ziêng, k’đươi k’bhuh xoọng mị đăh âm muy ly a lăc năc cung choom lâng vêy mị đăh ting lêy, doọ đươi pr’đươi cơnh lơơng.

Bêl Aê Sên pa căh mặt đoọng ha tô k’bhuh moon: “Bh’rợ zr’ziêng acoon căn ơy bơơn ta bhrợ tơợ ting pâh lêy âng mị đăh pr’loọng đong”, ma nuyh bơơn zr’ziêng nắ dzoọng đưp choom a lăc tơợ ma nuyh pa căh mặt đong đoọng đơơng ha ma nuyh ca căn bơơn bhrợ zr’ziêng âm, pa căh rau chăp tơợ loom âng đay. Pa têệt đêêc nắc ma nuyh ca coon đơơng a lăc đoọng ha pêê coh k’bhuh xoọng âm."

Ting cơnh j’niêng âng Ê Đê, ma nuyh bơơn đớp zr’ziêng năc bơơn đớp pazêng quyền lợi đăh tinh thần lâng vật chất. Đh’rưah, manuyh ca coon zr’ziêng vêy trách nhiệm cơnh lâng aconh căn t’mêê căh cợ ađhi noo âng đay. Cơnh lâng ma nuyh ca căn zr’ziêng nắc vêy trách nhiệm pa too pa choom, k’er da dô lâng k’rang ca coon. Ma nuyh ca coon cung cơnh đêêc năl chăp ca căn, k’rang ca căn. Pr’căn Amí H’ước ặt vel Tơng Jú, phường Ea Kao, tỉnh Đắk Lắk đoọng năl: “Bêl băn ca coon zr’ziêng cung cơnh băn ca coon luônh âng đay. Zập rau bhui har, k’đhap k’ra zêng pác mr’cơnh. Aconh căn ca ay năc ca coon k’rang, coh đong dưr vaih rau căh liêm năc pa chô trách nhiệm mr’cơnh. Tu cơnh đêêc, bêl mị đăh bhrợ zr’ziêng acoon ca căn zêng vêy pa căh mặt âng tô k’bhuh mị đăh ting lêy, cung cơnh năc ma nuyh trực tiếp pa căh rau xa nay gr’hoọt đoọng năl mị đăh lêy bhrợ, năc rau đơ chr’năp bhlầng”.

Ting cơnh truyền thống âng ma nuyh Ê Đê, ma nuyh bơơn đớp năc “coon zr’ziêng” vaih năc ma nuyh mr’đoo loom luônh pun xooh, ặt ma mông đh’rưah, k’đhap zr’năh zâng đh’rưah, k’er da dô đh’rưah. Đoọng tệêm ngăn xa nay nâu năc lêy vêy c’rơ chr’năp âng ma nuyh k’đhơợng bhrợ bh’rợ zr’ziêng. T’cooh Aê Sên ặt đhị phường Ea Kao, tỉnh Đắk Lắk đoọng năl: “Ha dang ơy bhrợ zr’ziêng ha dợ dzợ muy đăh căh kiêng bhrợ cơnh moon gr’hoọt, kiêng lơi xa nay gr’họot, bhrợ lết năc đăh đêêc pa chô trách nhiệm chroot danh dự đăh tôh. Bêl đêêc manuyh k’đhơợng bhrợ bh’rợ zr’ziêng xay moon ghit đoọng mị đăh năl cơnh toọm. Lâh mơ xa nay gr’hoọt âng mị đăh nắc ngai bhrợ lết năc toọm muy p’nong a’ọc vêy apêê ting pâh lêy năl tước”.

J’niêng zr’ziêng acoon coh âng manuyh Ê Đê năc a ngoọn pa têệt pr’ặt đhanuôr vel bhươl, pa mang loom luônh bhlưa ma nuyh êêh rau bhuh xoọng vaih năc ma nuyh đong. Coh pr’ặt tr’mông nâu kêi, bh’rợ zr’ziêng bơơn ta bhrợ liêm buôn lâh, ha dợ chr’năp âng bh’rợ nâu căh doọ tr’xăl, đơơng chr’năp liêm lâng rau gr’hoọt ta luôn zư nhâm mâng, vaih năc chr’năp văn hóa liêm pr’hay lêy zư pa dưr lâng chăp lâh mơ./.

NÉT ĐẸP NHÂN VĂN TRONG LỄ KẾT NGHĨA MẸ CON CỦA NGƯỜI ÊĐÊ

Lễ kết nghĩa mẹ con của người Ê Đê ở Tây Nguyên mang ý nghĩa tốt đẹp, mong muốn mọi người sống chan hòa thân thiết, gắn bó với nhau như người ruột thịt, cùng chia sẻ, giúp đỡ nhau vượt qua mọi khó khăn để xây dựng gia đình, phát triển buôn làng ngày càng no ấm, giàu đẹp.

Nhiều lần làm chủ lễ nghi thức kết nghĩa mẹ con, ông Aê Sên ở Buôn Tơng Jú, phường Ea Kao, tỉnh Đắk Lắk cho biết, lễ kết nghĩa mẹ con của người Êđê là phong tục có ý nghĩa nhân văn, mang tính giáo dục cộng đồng, khi hai người lạ kết thành mẹ con một nhà. Nghi lễ kết nghĩa phải chuẩn bị kỹ lưỡng và thực hiện trang trọng. “Kết nghĩa cha con, mẹ con của dân tộc Êđê thì cùng với sự có mặt của dòng họ hai bên thì cần có những người am hiểu về phong tục, lễ nghi để giải thích và làm rõ hơn về sự ràng buộc của tục lệ cũng như trách nhiệm của đôi bên sau khi kết nghĩa. Có như vậy thì mới giúp được hai bên lâu dài bền chặt” - ông Aê Sên nêu rõ.

Ngày nay, tục kết nghĩa của người Êđê vẫn được tổ chức. Lễ vật cũng không quá cầu kì, có con heo nhỏ, con gà trống, một ché rượu cần và hai chiếc vòng đồng đeo tay để làm kỷ vật cho đôi bên. Nếu người được kết nghĩa khó khăn, mà vẫn muốn đến với nhau bằng tình cảm thì vẫn tổ chức lễ kết nghĩa, chỉ cần mời rượu đầy đủ họ hàng hai bên và có người chứng giám, không cần lễ vật cầu kì.

Khi Aê Sên đại diện cho dòng họ tuyên bố: “Lễ kết nghĩa mẹ con đã được tiến hành dưới sự chứng kiến của hai bên gia đình”, người con kết nghĩa đứng lên đỡ lấy chén rượu cần từ người đại diện để mời người phụ nữ nhận làm “mẹ kết nghĩa”, thể hiện sự tôn kính. Tiếp sau đó, người con mời rượu những người kế tiếp trong dòng họ.

Theo phong tục của người Êđê, người được nhận là con kết nghĩa sẽ được hưởng những quyền lợi nhất định về tinh thần và vật chất. Đồng thời, người con kết nghĩa sẽ có trách nhiệm đối với bố mẹ nuôi hoặc anh chị nuôi của mình. Người mẹ phải có trách nhiệm bảo ban, chỉ dạy, yêu thương và quan tâm người con. Ngược lại, người con kết nghĩa cũng phải biết kính trọng, chăm sóc mẹ. Bà Amĭ H’ước, ở buôn Tơng Jŭ, phường Ea Kao, tỉnh Đắk Lắk cho biết: “Khi mình nhận làm con nuôi thì mình coi cha mẹ nuôi cũng giống như cha mẹ đẻ của mình. Mọi sự buồn, vui, sướng, khổ trong cuộc sống đều chia sẻ cùng nhau. Cha mẹ ốm đau thì con cái chịu trách nhiệm thăm nom, chăm sóc, trong gia đình sảy ra chuyện gì thì cũng cùng nhau gánh vác và chịu trách nhiệm như nhau. Vì vậy, khi hai bên kết nghĩa cho mẹ đều có đại diện của dòng họ chứng kiến, cũng như là người trực tiếp đặt ra những giao ước của đôi bên để đi đến thống nhất với nhau, đó là điều quan trọng nhất”.

Theo truyền thống của người Êđê, người được nhận là “con kết nghĩa” trở thành người cùng huyết thống như mẹ con ruột, sống chết có nhau, sướng khổ cùng nhau, thương yêu, giúp đỡ nhau lúc khó khăn. Để đảm bảo được điều này, lại cần có vai trò của người chủ lễ. Ông Aê Sên ở phường Ea Kao, tỉnh Đắk Lắk cho biết: “Nếu sau khi đã thực hiện nghi lễ kết nghĩa mà một trong hai bên không còn muốn có sự ràng buộc, cũng như muốn huỷ bỏ giao ước thì bên nào sai bên đó sẽ phải chịu trách nhiệm bồi thường danh dự cho bên còn lại. Lúc này người chủ lễ như chúng tôi phải giải thích rõ để đôi bên cùng hiểu về các hình thức phạt. Ngoài những giao kèo của đôi bên thì nếu bên nào vi phạm thì mất một con heo để chịu phạt trước những người đến chứng kiến”.

Tục kết nghĩa mẹ con của người Êđê là sợi dây gắn kết cộng đồng, thắt chặt tình cảm giữa những người xa lạ trở thành ruột thịt một nhà. Trong cuộc sống hiện đại, dù lễ kết nghĩa có thể đơn giản hơn về hình thức, nhưng ý nghĩa thiêng liêng về tình cảm, trách nhiệm và sự ràng buộc vẫn luôn được gìn giữ và phát huy, trở thành một nét đẹp văn hóa cần được bảo tồn và trân trọng./.