Đhị pr’ăt tr’mông xooc đâu, đợ x’ră bh’nêêc liêm pr’hay n’năc căh muy năc xa nâp xâp zâp t’ngay, năc dzợ bhrợ t’vaih c’lâng lươt t’mêê ha bh’rợ pa dưr du lịch nhâm mâng, p’têêt lâng văn hóa đha nuôr coh vêêl đong.

Vêêl Lao Tỷ Phùng, phường Tân Phong - l’lăm ahay năc âng chr’val Nùng Nàng, chr’hoong Tam Đường ty - ăt đhị aral da ding Pu Sam Cáp, năc đhị ăt ma mông âng bâc đha nuôr Mông.

P’loon cr’chăl bêl doó tr’vâng, apêê adich, amế, amoó coh vêêl năc tơt pơơc tr’xâu, xră ting c’leh x’ră lâng ha rêng đhị ta la lanh. Đhị tr’pang têy z’hai g’lăng âng apêê, đợ bêệ n’đooh, ch’đhung, a dooh… đơơng âng c’leh râu liêm pr’hay  coh xa nâp n’jưah bhrợ đoọng ha đươi dua zâp t’ngay, n’jưah p’têêt pa dưr đhr’niêng bh’rợ âng ma nưih Mông.

Pr’căn Hảng Thị Mẩy, muy nghệ nhân coh vêêl Lao Tỷ Phùng xay moon: Bêl h’rêng âi bơơn ta đía t’puih, apêê đoo năc vêy tụ toong lâng xră ooy bhai, xră ting n’juông, x’ră zêng lâh têy, căh vêy pr’đhang l’lăm. Apêê xră cơnh hình vuông, p’lêê boy, ar amơt… hr’luc muy ooy bhrợ t’vaih râu liêm pr’hay, đơơng âng râu xa nay ma mông lâng loom ma nưih Mông. Pr’căn Mẩy moon:“Zâp c’moo, âi moot c’xêê 6 âm lịch năc atôh, bêl hân noo boo tươc, ruộng ha rêê âi k’rong bhrợ têng xang công năc bêl đha nuôr coh vêêl đh’rưah tơt xră x’ră lâng h’rêng, k’đhơợng zư đơc đhr’niêng bh’rợ âng lang l’lăm đơc đoọng. Acu bơơn a dich lâng amế pa choom đoọng ơ ih, t’taanh, xră x’ră lâng h’rêng đhị bhai lanh tơợ bêl dzợ tứi. Pân đil coh vêêl cu zâp ngai công choom xră lâng nâu câi acu pa choom đoọng ha ca coon cha chau đay”.

Bh’rợ  xră x’ră lâng h’rêng âng ma nưih Mông coh vêêl Lao Tỷ Phùng âi vêy tơợ đanh lâng công bơơn pa choom đoọng tơợ lang n’nâu tươc lang n’tôh. Apêê amọi n’đil Mông dưr pâ đh’rưah lâng tr’xâu, toong x’ră, lêy năc đoo cơnh muy râu căh choom căh vêy  coh cr’chăl xrôông pâ. Đoọng choom xră lâng h’rêng, apêê đoo đươi toong x’ră lâng đồng căh câ nam păn, toong ta bhrợ lâng cram, ra dul, bhriêl g’lăng tụ h’rêng puih ooy ting ta la bhai lanh.

T’cooh Hảng A Cháng, Trưởng vêêl Lao Tỷ Phùng, đoọng năl: “Bh’rợ xră x’ră lâng h’rêng âng đha nuôr coh vêêl âi vêy tơợ đanh, lang n’nâu pa choom đoọng ha lang t’tun đoọng đh’rưah zư đơc c’leh liêm pr’hay âng đay. Azi xooc xay truih, p’too moon đha nuôr năc choom k’đhơợng zư đơc c’leh văn hóa âng đay, căh đơc lang t’tun năc bil pât”.

N’đhơ cơnh đêêc, đhị pr’đơợ moot ăt bhrợ đh’rưah lâng pa dưr k’rơ, bh’rợ xră lâng h’rêng âng ma nưih Mông coh Lai Châu - ch đêêc vêy Lao Tỷ Phùng - xooc r’dợ ăt zâng lâng đhr’năng bil pât. Apêê bh’nơơn âi k’ih bhrợ l’lăm, chr’năp pa câl m’bứi moot tươc thị trường bhrợ ha pr’đươi bhrợ lâng têy k’đhap pa câl lâh. Đoọng bhrợ bhr’lâ đhr’năng n’năc, chính quyền vêêl đong âi lâng xooc bhrợ k’rơ bh’rợ xay truih, p’too moon đha nuôr k’đhơợng zư bh’rợ lâng p’têêt lâng pa dưr du lịch vêêl bhươl. Cán bộ, công chức vêêl đong ta luôn ting vêêl bhươl, zooi đoọng đha nuôr pa dưr du lịch crâng đac, đh’rưah lâng xay pa căh văn hóa ty đanh âng acoon coh đay.

T’cooh Lê Xuân Dũng, Phó Chủ tịch UBND phường Tân Phong, tỉnh Lai Châu đoọng năl: “Cơnh lâng apêê vêêl pa zum tơợ chr’val ty, cơnh vêêl Nùng Nàng, Lao Tỷ Phùng… azi k’rong xay truih p’too moon đha nuôr k’đhơợng zư đơc c’leh liêm đhr’niêng bh’rợ âng ma nưih Mông. Coh đêêc azi vêy k’đươi cán bộ công chức âng phường ta luôn xiêr ooy cơ sở, đăn đha nuôr, ghit đha nuôr đoọng xay truih, p’too moon đha nuôr k’rong zư đơc, xay truih apêê c’leh đhr’niêng bh’rợ ty đanh công cơnh apêê bh’rợ ty đanh”.

Đhị pr’ăt tr’mông xooc đâu, bâc c’leh liêm xră lâng h’rêng đhị bhai lanh căh muy bhrợ pa liêm ha xa nâp, năc dzợ c’leh âng nghệ thuật lâng c’leh liêm la lay âng ma nưih Mông. Bh’rợ k’đhơợng bhrợ, pa dưr bh’rợ xră h’rêng đhị vêêl Lao Tỷ Phùng căh muy chroi đoọng zư đơc c’kir văn hóa phi vật thể chr’năp pr’hăt, năc dzợ bhrợ t’vaih c’lâng lươt đoọng pa dưr du lịch nhâm mâng, p’têêt lâng pr’ăt tr’mông lâng văn hóa vêêl bhươl đhị zr’lụ da ding ca coong Lai Châu./.

GIỮ HỒN DÂN TỘC QUA NÉT VẼ SÁP ONG TRÊN VẢI LANH

Từ nhiều đời nay, người Mông ở Lai Châu vẫn gìn giữ nghề truyền thống vẽ sáp ong trên vải lanh như một nét văn hóa độc đáo gắn liền với đời sống. Để rồi trong nhịp sống hiện đại ngày nay, những nét hoa văn thủ công đầy tinh tế ấy không chỉ là trang phục thường ngày, mà còn mở ra hướng đi mới cho phát triển du lịch bền vững, gắn với văn hóa cộng đồng ở địa phương.

Bản Lao Tỷ Phùng, phường Tân Phong (thuộc xã Nùng Nàng, huyện Tam Đường cũ) nằm bên sườn dãy núi Pu Sam Cáp là nơi sinh sống của phần lớn hộ đồng bào Mông. Tranh thủ thời gian nông nhàn, các bà, các chị lại tỉ mỉ, cần mẫn với từng đường kim, mũi chỉ và thoăn thoắt vẽ sáp ong trên từng tấm vải thổ cẩm thô sơ. Dưới đôi bàn tay khéo léo của người phụ nữ Mông, những sản phẩm như váy áo, túi xách, vỏ gối… mang đậm bản sắc dân tộc lần lượt được tạo nên, vừa phục vụ đời sống, vừa là cầu nối văn hóa truyền thống dân tộc.

Bà Hảng Thị Mẩy, một nghệ nhân tại bản Lao Tỷ Phùng chia sẻ: Khi sáp ong được đun nóng, người thợ sẽ chấm bút và đưa lên vải, vẽ từng đường viền, họa tiết, hoa văn hoàn toàn bằng tay, không có khuôn mẫu. Các hình khối như đường viền, hình vuông, hình quả trám, răng cưa… hòa quyện tạo nên tổng thể hài hòa, mang đậm triết lý sống và tâm hồn người Mông.“Hàng năm, cứ vào tháng 6 âm lịch trở đi, khi mùa mưa về, ruộng nương đã thu vén xong cũng là lúc bà con trong bản lại cùng nhau gìn giữ nghề vẽ sáp ong, lưu giữ giá trị truyền thống ông cha để lại. Tôi được bà và mẹ dạy thêu thùa, may vá, vẽ sáp ong trên vải lanh từ khi còn nhỏ. Phụ nữ trong bản tôi giờ ai cũng biết vẽ sáp ong và bây giờ tôi lại truyền cho con cháu của mình”.

Kỹ thuật vẽ sáp ong của người Mông ở bản Lao Tỷ Phùng đã có từ lâu đời và được tiếp nối đến ngày nay. Những bé gái Mông nơi đây đều được dạy cách vẽ từ khi còn nhỏ, như một phần tất yếu của hành trang trưởng thành. Để vẽ được sáp ong, người Mông sử dụng bút vẽ bằng đồng hoặc kim loại, cán làm từ tre nứa. Ông Hảng A Cháng, trưởng bản Lao Tỷ Phùng, phường Tân Phong cho biết: “Nghề vẽ sáp ong của người dân ở bản đã có từ rất lâu đời rồi, đời này truyền lại cho đời sau để cùng nhau giữ gìn bản sắc văn hóa của mình. Chúng tôi đang tuyên truyền, vận động bà con phải giữ gìn bản sắc văn hóa của mình, không để sau này mai một đi”.

Trước làn sóng hội nhập và phát triển ngày nay, nghề vẽ sáp ong của người Mông ở Lai Châu, trong đó có bản Lao Tỷ Phùng đang dần bị mai một. Nhiều sản phẩm may sẵn với giá thành rẻ đang lấn át sản phẩm thủ công truyền thống của bà con. Do đó, chính quyền địa phương đã và đang đẩy mạnh tuyên truyền, vận động người dân giữ gìn nghề truyền thống. Cán bộ, công chức bám sát cơ sở, hỗ trợ các hộ dân phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa. Ông Lê Xuân Dũng, Phó Chủ tịch UBND phường Tân Phong, tỉnh Lai Châu cho biết: “Đối với các bản sáp nhập từ xã cũ, như bản Nùng Nàng, Lao Tỷ Phùng... chúng tôi tập trung tuyên truyền người dân giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Mông. Trong đó, đặc biệt phát huy nghề truyền thống như vẽ sáp ong, kết hợp phát triển du lịch sinh thái tại các bản làng. Bên cạnh đó chúng tôi sẽ chỉ đạo cán bộ công chức của phường thường xuyên xuống cơ sở, gần dân, sát dân để tuyên truyền bà con tập trung bảo tồn, giới thiệu các nét văn hóa truyền thống cũng như các nghề truyền thống”.

Giữa nhịp sống hiện đại, từng nét vẽ sáp ong thủ công trên vải lanh không chỉ là trang phục, mà còn là biểu tượng của nghệ thuật, của bản sắc văn hóa người Mông. Việc gìn giữ và phát huy nghề vẽ sáp ong tại bản Lao Tỷ Phùng không chỉ góp phần bảo tồn di sản văn hoá phi vật thể quý báu, mà còn mở ra hướng đi mới cho phát triển du lịch bền vững, gắn với văn hóa cộng đồng ở địa phương./.