Nâu đoo năc j’niêng bh’rợ pa zưm đh’rưah lâng j’niêng bh’rợ ha rêê đhuôch đoọng zươc bơơn mưy hân noo bhrợ ha rêê t’mêê vaih boo đhí liêm crêê, ha roo a’bhoo bịng zơng, k’đậc a’kiêl bịng đh’rơơng, zâp ngai đông ma k’bhộ ngăn.

Đoọng ra văng ha bhiệc bhan zươc t’vaih boo, tơợ ta rựp brương, đhanuôr coh vel Ki, thành phố Buôn Ma Thuột ơy chô k’rong pa zưm đhị tang đông sinh hoạt âng vel đông. Zâp ngai bhrợ mưy bhiệc, tơợ ra văng pr’đươi pr’dua đoọng zêệ cha, ra pặ pa liêm a’pươih bhuôih, zâp râu pr’đươi pr’dua lêy bhuôih bhrợ zêng đh’rưah ma bhrợ têng.

Zr’lụ bhuôih caih ơy ra văng tơợ lăm đêêc bơr pêê t’ngay. Trưởng vel đh’rưah lâng zâp apêê đha đhâm bhreh k’rơ lêy pay mưy đhị zr’lụ k’tiêc bhưah clung, prih dooh pa liêm, groong bhrợ pa liêm. Apêê đh’rưah bhrợ pa dưr 2 pợ: mưy pợ đoọng bhuôih a’bhô dang plêệng lâng zâp a’bhô dang, ooy đâu ra pặ pa liêm đợ râu chr’năp cơnh chiing, cha gâr, bhật. Mưy pợ năc đoọc đợc ha roo lâng zâp râu pr’đươi bơơn bhrợ coh ha rêê, pr’đươi pr’dua buôn bhrợ ha rêê cơnh Xà gạc, zong đợc m’ma ha roo, cha nật. Bêl t’ngay bhrợ bhiệc nâu, râu bh’năn lêy bhuôih bhrợ năc a’tưch căh cậ a’ọc ta pay bhrợ lêệ, đoọng ha bhô dang. Apêê pay a’cọ a’tưch đợc coh piing pợ nâu bêl k’noọ bhrợ bhiệc.

Ting cơnh cr’noọ bh’rợ âng manưih Ê Đê, bêl hân noo bơơn bhrợ căh bâc năc tu a’bhô dang môp lêt bhrợ a’đhăh dzăm moot pa hư ha rêê. Tu cơnh đêêc, đhị t’nool pợ, đhanuôr buôn đợc mưy j’ngâl a’bhô dang mốp lêt nâu lâng 2 j’ngâl manưih (pân jưih lâng pân đil) ting zêl cha groong a’bhô dang căh liêm crêê nâu... Manưih bhuôih năc lêy pa nhưa t’đang k’đươi a’bhô dang, a’bhươp a’dich, tô bhuh chô pâh bhiệc nâu lâng zư lêy đoọng ha vel bhươl, zêl pruuh lơi a’đhăh dzăm, râu môp lêt, đoọng vel đông têêm ngăn, đhanuôr lươt ooy ha rêê cung têêm, doọ crêê lưm boo đhí, grâm téh.

Bhiệc zươc t’vaih boo năc ting bhrợ cớ lâng bh’rợ chật ha roo, choh bêêt. Apêê pân jưih chật ha dợ đợ apêê pân đil ta pưn đăh hoọng chrọ t’moot cr’liêng. Vêy ngai apêê đha đhâm lươt đhiêr prang ha rêê, đơơng p’nenh đoọng châc lêy penh bơơn, zêl pruuh lơi a’đhăh dzăm bhrợ pa hư ha rêê đhuôch.

J’niêng bh’rợ chật ha roo bhrợ liêm xang bêl đợ g’luh boo âng manưih bhrợ t’vaih zroọ, bhrợ pa liêm đhị ruộng chuôr, pa gơi đơơng râu cr’noọ cr’niêng vaih boo đhí liêm crêê, bơơn bhrợ ha roo a’bhoo liêm bâc. Bêl đợ tr’dzật đac zroọ, zâp ngai đh’rưah g’rooh, bhrợ p’căh râu hâng hơnh lâng t’bhlâng bhrợ têng, bhui har moot hân noo choh bhrợ t’mêê.

Xang bêl pr’lưch bh’rợ zươc t’vaih boo, zâp ngai chô moot coh đông âng vel bhươl, đh’rưah lêy bhuôih bhrợ, hơnh deh c’rơ tr’mung ha t’cooh vel. Bêl đâu, manưih bhuôih bhrợ pa coọng coọng đồng coh têy âng t’cooh vel, zươc đoọng ha t’cooh vêy pa xoọng bâc c’rơ, t’bhlâng lêy ặt bhrợ pa zưm đhanuôr coh vel đông liêm choom.

Pr’lưch bhiệc nâu, zâp ngai đh’rưah bhui har ặt ôộm n’dza, cha đăh đh’rưah lâng ting hát t’nơơt, toong chiing đhưưng cha gâr. Bêl đâu cung nặc bêl đoọng manưih Ê Đê moon p’too k’coon cha châu ooy mưy j’niêng bh’rợ liêm pr’hay, vêy bâc râu chr’năp liêm âng acoon manưih./.

ĐẶC SẮC LỄ CÚNG CẦU MƯA CỦA NGƯỜI Ê ĐÊ

Theo truyền thống, hàng năm vào mùa rẫy mới, thường là tháng 3 – tháng 4 dương lịch, sau khi đã dọn sạch rẫy, chỉ chờ mưa xuống là gieo hạt, người Ê Đê ở tỉnh Đắk Lắk sẽ tổ chức lễ cúng cầu mưa. Đây là phong tục gắn liền với lễ nghi nông nghiệp để cầu một mùa rẫy mới mưa thuận gió hòa, bắp lúa đầy chòi, dưa bí đầy sàn, mọi nhà no đủ.

Để chuẩn bị cho Lễ cầu mưa, từ sáng sớm, bà con trong buôn Ki, thành phố Buôn Ma Thuột đã tập trung đông đủ trước sân Nhà sinh hoạt cộng đồng. Mỗi người một việc, từ chuẩn bị nguyên liệu nấu ăn, sắp xếp mâm cúng, lễ vật cúng được mọi người cùng nhau thực hiện.

Khu vực làm lễ cúng đã được chuẩn bị từ trước đó vài ngày. Buôn trưởng cùng các thanh niên trai tráng lựa chọn một khoảng đất rộng bằng phẳng, dọn dẹp sạch sẽ, rào quanh thành một khoảnh rẫy. Họ cùng nhau dựng 2 căn chòi: một căn để thờ thần trời và các thần linh, trong đó sắp xếp những vật quý như chiêng, trống, gươm giáo. Một căn là kho chứa lúa và các loại nông sản, dụng cụ làm nương rẫy như: Xà gạc, gùi đựng lúa giống, dụng cụ để chọc lỗ gieo lúa. Vào ngày diễn ra lễ cúng, con vật hiến sinh (thường là gà hoặc heo) sẽ được làm thịt, dùng để dâng lên các thần. Người ta lấy đầu gà cắm lên phía trên căn chòi trước khi làm lễ.

Theo quan niệm của người Ê Đê, mùa màng thất bát là do có thần Ác (Yang Liê) xui khiến muông thú vào phá rẫy. Vì thế, ở dưới chân cột chòi, bà con thường đặt một tượng thần Ác và 2 tượng người (nam - nữ) chiến đấu chống lại thần Ác. Họ cũng đặt một số tượng hình chuột, nhím, heo, tổ ong… xung quanh rẫy tượng trưng cho muông thú.

Sau khi các bước chuẩn bị đã hoàn tất, tiếng chiêng rộn ràng, thầy cúng  bắt đầu thực hiện nghi thức cúng... Thầy cúng đọc bài cúng khấn gọi thần linh, ông bà tổ tiên về dự lễ và bảo vệ buôn làng, xua đuổi muông thú, thần Ác, buôn làng bình yên, người dân lên nương lên rẫy an toàn, không bị mưa giông, sét đánh.

Lễ cầu mưa tiếp tục với nghi thức trồng tỉa, gieo hạt. Người đàn ông đi trước chọc lỗ, những người phụ nữ theo sau tra hạt. Ở một góc khác, các thanh niên sẽ đi quanh rẫy, dùng cung tên để săn bắn, xua đuổi các loài thú phá hoại mùa màng.

Nghi thức trồng tỉa kết thúc khi những cơn mưa “nhân tạo” rơi xuống tưới mát ruộng đồng, gửi theo hi vọng mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Khi những giọt nước rơi xuống, mọi người cùng reo hò, thể hiện sự đồng tình và quyết tâm lao động, vui mừng vào mùa rẫy mới.

Sau khi kết thúc nghi thức cầu mưa, mọi người di chuyển vào bên trong nhà cộng đồng, cùng làm lễ cúng mừng sức khỏe cho già làng. Lúc này, thầy cúng đeo vòng đồng vào tay già làng, cầu chúc ông có thêm nhiều sức khỏe, tiếp tục là “trung tâm đoàn kết” của buôn làng.

Kết thúc phần lễ, mọi người cùng chung vui thưởng thức rượu cần, ăn bữa cơm cộng đồng và giao lưu văn nghệ, diễn tấu cồng chiêng. Đây cũng là dịp để người Ê Đê nhắc nhở con cháu về một nghi lễ độc đáo, chứa đựng giá trị nhân văn sâu sắc của dân tộc./.