Ặt zư lêy bhươn pô đhị đông, amoó Y Doan moon, g’luh bhiệc bhan Quốc khánh 2/9, manưih Xơ Đăng coh Kon Jong ơy ra văng zâp pr’đơợ bh’rợ đoọng hơnh deh ta mooi. Tơợ bêl p’têêt pa zưm bhrợ pa dưr Hợp tác xã Nông nghiệp dịch vụ, du lịch Ngọk Réo, đhanuôr ơy năl zư lêy crâng k’coong, pa dưr văn hoá ty chr’năp cơnh chiing goong, pr’hát xa nưl, pa dưr pa xớc bh’rợ bhrợ buah n’dza, taanh n’đooh a’dooh, bhrợ zâp râu ch’na đh’năh acoon coh... bhrợ đoọng ha ta mooi. Amoó Y Doan bhui har moon: “Azi ơt ra văng liêm zâp đăh buah n’dza, zâp râu ch’na đh’năh ty chr’năp, đợ pr’ộm ha ta mooi chô chi ơh ooy đâu đoọng ộm cha. Azi lêy bhrợ liêm zâp đoọng ta mooi bhui har ặt chi ơh ooy t’ngay bhiệc bhan Quốc khánh t’ngay 2/9 bhui har bhlâng, đoọng ha y chroo ta luôn hay k’noọ ooy zi, lươt ooy đâu bâc chu dzợ”.

Đoọng hơnh deh ta mooi liêm ghit, amoó Y Hoa đh’rưah lâng apêê a’đhi amoó coh vêêl đông ơy pa chăm pa liêm cớ đhị đông đương pa câl pr’đươi lưu niệm zr’lụ du lịch toọm Đắk Lôi. Đhị đâu vêy zâp bh’nơơn pr’đươi OCOP âng vêêl đông cơnh đac a’mat, a’băng p’riêng, cà phê... lâh mơ năc buah n’dza ty chr’năp coh Kon Jong. Amoó Y Hoa đoọng năl, tr’nơợp a’đay bhrợ buah nâu đoọng pa câl ha đhanuôr coh vêêl đông. Xang nặc, ting vêy bâc ta mooi zươc câl coh mạng, năc lêy bhrợ buah n’dza nâu vaih mưy bh’rợ tr’nêng đoọng bơơn pa xoọng zên ha bâc pân đil coh vêêl đông. Amoó Y Hoa, Tổ trưởng tổ hợp tác bhrợ buah n’dza Kon Jong bhui har moon: buah nâu bhrợ tơợ cha nêêh z’ngor âng đhanuôr choh bhrợ, men ta bơơn pay hi la tơợ crâng, bhrợ đha hưm yêm bhlâng: “Đọong lêy bhrợ ha du lịch liêm choom, acu bhrợ buah ting c’lâng n’jưah zư lêy râu yêm đha hưm cơnh ahay, n’jưah bhrợ têêm ngăn ch’na đh’năh, vêy nhãn mác, chi đhung liêm. Tơợ t’ngay bhrợ buah n’dza acu lêy căh mưy bhrợ chr’năp đăh kinh tế, vêy ting t’pâh apêê a’đhi amoó coh vêêl đông ting bhrợ buah n’dza nâu. Azi ơy bhrợ t’bhưah k’tiêc choh ha roo z’ngor đoọng bhrợ buah n’dza ha ta mooi câl ộm”.

Zr’lụ toọm Đắk Lôi, chr’val Ngọc Réo, vêy bâc đhêl chăng ga măc, bơr đăh toor zêng crâng k’coong, đha hư cha ngaách prang c’moo, liêm pr;hay bhlâng. Đhị đâu ơy bơơn chính quyền vêêl đông lêy bhrợ pa dưr zr’lụ du lịch vêêl bhươl. Lâng râu zooi đoọng âng Nhà nước, đhanuôr đh’rưah bhrợ pa dưr Hợp tác xã Nông nghiệp dịch vụ, du lịch Ngọk Réo, bhrợ pa dưr k’zệt bêệ pợ lâng zâp râu pr’đươi ơy vaih coh crâng k’coong, bhrợ pa dưr đhị zr’lụ đợc p’căh bh’nơơn pr’đươi chr’năp lalay coh vêêl đông đoọng ha ta mooi. Anoo A Thảo, Bí thư Chi bộ vêêl Kon Jong đoọng năl, du lịch vêêl bhươl xoọc bhrợ t’vaih c’lâng lươt t’mêê lâng manưih Xơ Đăng. Anoo A Thảo, Giám đốc HTX Nông nghiệp dịch vụ, du lịch Ngọc Réo moon: râu liêm choom bhlâng tơợ bh’rợ nâu năc zooi đoọng đhanuôr ting tr’xăl cr’noọ bh’rợ, bhiệc bhrợ, tơợ ặt bhrợ zâp t’ngay tươc bhiệc bhrợ cha: “Ghit lêy cơnh coh vêêl đông, acu ươm đợ tơơm pô, tơơm n’loong bhrợ gâm ngut lâng đoọng ooy zâp pr’loọng đông đoọng choh truih c’lâng lâng zr’lụ đông. Đhị toọm Đắk Lôi cung ta luôn zư lêy pa liêm vệ sinh, choh tơơm n’loong, bhrợ đợ acoon pợ lâng k’đươi cấp piing zooi đoọng zên đoọng bhrợ pa dưr cơ sở hạ tầng. Tươc đâu đhanuôr coh vêêl đông ting pâh bhrợ ooy hợp tác xã du lịch toọm Đắk Lôi lâh 20 cha nặc”.

Đhị du lịch vêêl bhươl toọm Đắk Lôi, ta mooi bơơn ặt pa zưm đh’rưah lâng crâng k’coong, châc lêy năl đăh văn hoá, ch’na đh’năh ty chr’năp âng đhanuôr Xơ Đăng. Crâng k’coong liêm pr’hay lâng đợ pr’hoọm văn hoá chr’năp liêm xoọc zooi đoọng manưih Xơ Đăng coh Kon Jong, Ngọc Réo, Quảng Ngãi ting vêy pr’ăt tr’mung k’bhộ ngăn lâh mơ./.

NGỌT THƠM DU LỊCH CỘNG ĐỒNG SUỐI ĐẮK LÔI CỦA NGƯỜI XƠ ĐĂNG

Cách trung tâm phường Kon Tum chừng 20km, làng Kon Jong của người Xơ Đăng ở xã Ngọc Réo, tỉnh Quảng Ngãi, yên bình giữa những vườn cao su, cà phê và rừng cây xanh mướt. Nơi đây có dòng suối Đắk Lôi thơ mộng, là điểm du lịch lý tưởng với những người muốn trải nghiệm du lịch “chữa lành” khi trở về với thiên nhiên.

Tỉ mỉ chăm sóc vườn hoa trước nhà, chị Y Doan cho biết, dịp Lễ Quốc khánh 2/9, người Xơ Đăng ở Kon Jong đã sẵn sàng các điều kiện để tiếp đón du khách. Từ khi liên kết thành lập Hợp tác xã Nông nghiệp dịch vụ, du lịch Ngọk Réo, bà con đã biết giữ gìn cảnh quan môi trường, phát huy văn hóa truyền thống như cồng chiêng, hát dân ca, phát triển nghề làm rượu cần, dệt thổ cẩm, làm các món ăn dân tộc… phục vụ du khách. Chị Y Doan hào hứng:“Chúng tôi đã chuẩn bị sẵn sàng đầy đủ về rượu cần, các món ăn truyền thống, thức uống cho du khách đến đây du lịch để thưởng thức. Chúng tôi sẵn sàng phục vụ đầy đủ để du khách được vui chơi trọn vẹn trong ngày lễ Quốc khánh mùng 2/9 thật là vui vẻ nhất, để sau này du khách nhớ về chúng tôi, du khách đã đến đây một lần, rồi sẽ đến đây lần thứ hai, lần thứ ba nữa…’’.

Để tiếp đón du khách chu đáo, chị Y Hoa cùng các chị em trong thôn đã trang trí lại quầy hàng lưu niệm tại điểm du lịch suối Đắk Lôi. Tại đây có các sản phẩm OCOP của địa phương, như mật ong, măng khô, cà phê… nhất là rượu cần truyền thống – một đặc sản ở Kon Jong. Chị Y Hoa cho biết, ban đầu chị chỉ làm rượu cần để bán cho người dân trong vùng. Sau đó, ngày càng nhiều người đặt hàng qua mạng xã hội, rồi điểm du lịch mở ra nên làm rượu cần đã trở thành một nghề tạo thu nhập cho nhiều phụ nữ trong làng. Chị Y Hoa, Tổ trưởng tổ hợp tác làm rượu cần Kon Jong, vui vẻ giới thiệu: rượu làm từ nếp cẩm do chính người dân trồng, sử dụng men từ lá rừng, cho hương vị đặc biệt làm say lòng người: “Để phục vụ tốt cho du lịch, tôi sản xuất rượu cần theo hướng vừa giữ gìn hương vị truyền thống, vừa đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, có nhãn mác, bao bì đẹp mắt. Từ ngày sản xuất rượu cần tôi thấy nó không chỉ mang lại giá trị kinh tế, từ đó thu hút các chị em trong thôn cùng làm sản xuất rượu cần. Chúng tôi đã mở rộng diện tích trồng nếp cẩm là nguyên liệu để sản xuất rượu cần phục vụ khách du lịch’’.

 Khu vực suối Đăk Lôi, xã Ngọc Réo, có nhiều tảng đá lớn, hai bên bờ cây rừng phủ bóng, không khí trong lành, mát mẻ quanh năm, khung cảnh thơ mộng. Nơi đây đã được chính quyền địa phương quy hoạch thành điểm du lịch cộng đồng. Với sự hỗ trợ của Nhà nước, bà con cùng nhau thành lập Hợp tác xã Nông nghiệp dịch vụ, du lịch Ngọk Réo, dựng hàng chục chòi bằng các vật liệu tự nhiên sẵn có, mở gian hàng trưng bày sản phẩm đặc trưng phục vụ du khách. Anh A Thảo, Bí thư Chi bộ thôn Kon Jong, cho biết, du lịch cộng đồng đang mở ra hướng đi mới với người Xơ Đăng. Anh A Thảo, Giám đốc HTX Nông nghiệp dịch vụ, du lịch Ngọk Réo tâm sự: thành công lớn nhất từ mô hình này là giúp bà con dần thay đổi nếp nghĩ, cách làm, từ sinh hoạt hàng ngày đến việc làm kinh tế.“Cụ thể như trong địa bàn trong thôn, tôi tổ chức ươm cây hoa, cây bóng mát và phát cho từng hộ gia đình để trồng dọc đường và cảnh quan gia đình luôn. Tại suối Đăk Lôi cũng duy trì thường xuyên là dọn vệ sinh sạch sẽ, trồng cây, xây dựng chòi và đề xuất cấp trên hỗ trợ kinh phí để xây dựng cơ sở hạ tầng. Đến hiện tại bà con trong thôn tham gia hợp tác xã làm du lịch suối Đăk Lôi  đã lên tới 20 thành viên rồi’’.

Đến du lịch cộng đồng suối Đăk Lôi, du khách được hòa mình với thiên nhiên, trải nghiệm văn hóa, ẩm thực truyền thống của đồng bào Xơ Đăng. Thiên nhiên tươi đẹp và bản sắc văn hóa độc đáo đang giúp người Xơ Đăng ở Kon Jong, Ngọc Réo, Quảng Ngãi, dần có cuộc sống ấm no./.