Ahêê xoọc xơợng x’nưl a luốt lâng hát kưt âng nghệ nhân Y Đhin Niê (Ama Ruin) đhị vel Triă, chr’val Ea Tul, tỉnh Đăk Lắk plọng. Anoo nắc nghệ nhân dzợ p’niên choom truih bh’lô Êđê, choom bhrợ aluốt. Nghệ nhân Y Đhin xay moon, aluôt năc căh muy n’coo cram cơnh c’xu năc dzợ vêy muy grăng văn hóa ặt coh đêêc. Ha dang pr’châc p’niên căh pa choom, căh zư nắc pazêng x’nưl a luốt, truih bh’lô bhla, hat kưt, eirei r’dợ bil. “Bấc ngai ngoọ bhrơ aluôt buôn, ha dợ coh đhr’năng lalua căh vêy ngai cung choom bhrợ, ngai choom xơợng x’nưl u xưl cơnh đơ pr’hay năc vêy choom bhrợ. Nâu kêi, apêê choom bhrợ ơy t’cooh đhur r’dợ ting a bhô dang, lang p’niên nắc dzợ a cu vêy choom bhrợ a luốt nâu. Acu pa choom đoọng ha pêê p’niên đoọng chr’năp văn hóa âng manuyh hêê oọ choom bil”.

Coh đong dal đhị vel Buôn Phơng, chr’val Ea Tul, tỉnh Đắk Lắk, nghệ nhân Y Khim Niê Siêng n’toong chiing, truih đoọng p’niên k’tưi xơợng ooy pazêng t’ngay bhiệc bhan, ooy chr’năp âng zập tr’coọ x’nưl. Cơnh lâng t’cooh, zập x’nưl chiing năc muy rau pa hay văn hóa Êđê choom ặt ha dưr nắc bêl bơơn pa choom cớ ha lang t’tun. T’cooh ta luôn k’rang bêl lêy lang p’niên r’dợ lơi chiing, goong, tu cơnh đêêc nắc đơc lưch loom pa choom đoọng. “Chiing năc muy rau tr’coọ x’nưl căh choom căh vêy coh pr’ặt tr’mông âng manuyh Êđê. Chiing năc buôn đươi coh zập bhiêc bhan chr’năp cơnh hơnh deh ha roo t’mêê, lơi a bhuy, bhuôih pa chô c’rơ đoọng ha ma nuyh ơy bhuôih t’rị, k’roọc căh cợ đhr’niêng moọt đong t’mêê…X’nưl âng chiing pa têệt lâng zập sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng âng vel bhươl. Chiing căh choom căh vêy coh pr’ặt tr’mông. Tu cơnh đêêc, coh vel zi p’niên căh ơy choom năc a zi pa choom đoọng, đoọng apêê oọ ha vil truyền thống âng đay”.

Cung chăp kiêng bhrợ têng tr’coọ x’nưl acoon coh, nghệ nhân Y Lương Niê (Aê Thun) ặt đhị Buôn Triă, chr’val Ea Tul, tỉnh Đắk Lắk nắc bhrợ kèn đing năm. Tơợ x’nưl la ngúa la bam bêl lơi a bhuy tước bhiệc bhan bhui har r’rộ r’răm, t’cooh pa choom đoọng ha lang acoon chau đay đoọng x’nưl đing năm dưr chr’va tất lang coh vel bhươl. “Lalăm, đing năm muy đươi đhị lơi abhuy năm. Nâu kêi nắc ơy dưr chr’va coh zập bhiệc bhan âng đhanuôr. Đoọng zư pa dưr chr’năp văn hóa nâu, chr’năp bhlầng năc cơnh lâng p’niên lêy pa choom, pa dưr”.

Tơợ xa nưl aluốt, x’nưl chiing bhui har, tước x’nưl đing năm…, pazêng nghệ nhân manuyh Êđê đhị Đắk Lắk xoọc pa zay đoọng pazêng x’nưl tr’cọ x’nưl âng acoon coh dưr chr’va coh vel bhươl. Apêê đơơng chr’năp chăp kiêng tước ha lang p’niên đoọng ha pêê năl ting pa choom, năl đươi, chăp kiêng lâng pa dưr k’rơ lâh mơ chr’năp văn hóa âng manuyh đay./.

NGƯỜI ÊĐÊ GIỮ NHẠC CỤ, GIỮ HỒN DÂN TỘC

Trong nhịp sống hiện đại, các nghệ nhân Êđê ở xã Ea Tul, tỉnh Đắk Lắk, vẫn ngày đêm gìn giữ và truyền dạy cách chế tác, diễn tấu nhạc cụ truyền thống. Họ chính là nhịp cầu nối để tiếng chiêng, tiếng sáo… tiếp tục ngân vang cùng núi rừng Tây Nguyên.

Chúng ta đang nghe đoạn thổi sáo (buôt čhôč) và hát kưt do nghệ nhân Y Đhin Niê (Ama Ruin) ở buôn Triă, xã Ea Tul, tỉnh Đắk Lắk trình bày. Anh là nghệ nhân trẻ hiếm hoi còn biết kể khan Êđê, biết chế tác cây sáo truyền thống. Nghệ nhân Y Đhin chia sẻ, cây sáo không chỉ là ống tre đơn sơ mà là cả một câu chuyện văn hóa, đòi hỏi sự tinh tế và cảm âm tuyệt vời. Nếu thế hệ trẻ không học, không giữ, thì những giai điệu từ sáo, từ hát kưt, eirei sẽ dần phai nhạt. “Nhiều người nghĩ làm sáo là dễ, nhưng thực ra không phải ai cũng làm được, bởi cần có khả năng cảm âm tốt. Ngày nay, trong buôn làng, các nghệ nhân cao tuổi đã lần lượt về với ông bà tổ tiên, còn lớp trẻ thì hầu như chỉ còn lại mình tôi có thể chế tác được loại nhạc cụ này. Tôi cũng sẽ truyền dạy cho con cháu cách làm sáo, để nét văn hóa độc đáo của dân tộc mình không bị mai một, không thể bị lãng quên.”

Dưới mái nhà dài ở Buôn Phơng, xã Ea Tul, tỉnh Đắk Lắk, nghệ nhân Y Khĭm Niê Siêng gõ từng nhịp chiêng, kể cho lũ trẻ nghe về những ngày lễ hội rực rỡ, về ý nghĩa của từng âm thanh. Với ông, mỗi nhịp chiêng là một lời nhắc nhở văn hóa Êđê chỉ sống khi được truyền lại. Ông đau đáu khi thấy lớp trẻ dần xa rời tiếng chiêng, nên dành hết tâm huyết cho việc truyền dạy.“Chiêng là một loại nhạc cụ không thể thiếu trong đời sống cộng đồng của người Êđê. Chiêng thường được sử dụng trong các nghi lễ quan trọng như ăn cơm mới, lễ tang (kết hợp cùng với trống), lễ cúng sức khỏe cho người đã được cúng trâu, bò, hay trong lễ mừng nhà mới… Âm thanh của chiêng gắn liền với mọi sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của buôn làng. Chiêng không thể tách rời khỏi đời sống cộng đồng. Vì vậy, nếu như thế hệ trẻ trong buôn chưa biết, thì chúng tôi là những người đi trước phải có trách nhiệm truyền dạy để con cháu không quên đi truyền thống tốt đẹp mà ông cha đã để lại.”

Cùng đam mê chế tác nhạc cụ dân tộc, nghệ nhân Y Lương Niê (Aê Thun) ở Buôn Triă, xã Ea Tul, tỉnh Đắk Lắk lại gắn bó với kèn đĭng năm. Từ những khúc bi ai của tang lễ đến niềm vui rực rỡ của lễ hội, ông đau đáu truyền dạy cho con cháu để tiếng đĭng năm vang mãi trong cộng đồng. “Ngày xưa, nhạc cụ đĭng năm chỉ được sử dụng trong đám tang. Ngày nay, nó còn vang lên trong nhiều lễ hội của cộng đồng. Để giữ gìn nét văn hóa độc đáo này, điều quan trọng nhất là thế hệ trẻ phải học và tiếp nối.”

Từ tiếng sáo du dương, nhịp chiêng rộn ràng, đến giai điệu đĭng năm da diết…, những nghệ nhân người Êđê ở Đắk Lắk đang cố gắng để những âm thanh độc đáo của dân tộc ngân vang mãi trong cộng đồng. Họ truyền lửa đam mê và mong mỏi thế hệ trẻ biết yêu, biết học, giữ lấy bản sắc văn hóa của dân tộc mình./.